Πώς ένα από τα πιο συγκλονιστικά και βίαια επεισόδια της γαλλικής ιστορίας σημάδεψε τη ζωή και το έργο του σπουδαίου ζωγράφου: η καταστροφή της colonne Vendôme στο Παρίσι, στις 16 Μαΐου 1871
—της Σεβερίν Κλειδωνά—
O Gustave Courbet (1819-1877), ο μεγάλος πρωτοπόρος του ρεαλισμού στη ζωγραφική, είχε ιδέες ελεύθερες και ανατρεπτικές όχι μόνο στην τέχνη αλλά και στη ζωή του. Επηρεάστηκε πολιτικά από τον Προυντόν, τον πατέρα του γαλλικού σοσιαλισμού, με τον οποίο ήταν συμπατριώτες από το Doubs στην ανατολική Γαλλία, είχαν φοιτήσει στο ίδιο σχολείο (με διαφορά 10 ετών) και διατηρούσαν πυκνή αλληλογραφία μέχρι την επανασύνδεσή τους στο Παρίσι. Στον πίνακά του «L’atelier du peintre» απεικονίζονται συγκεντρωμένα, στα δεξιά του ζωγράφου, τα πρόσωπα που τον επηρέασαν· ανάμεσά τους ξεχωρίζουν ο Μποντλέρ και ο Προυντόν. O ίδιος ο Προυντόν χαρακτήριζε το έργο του Courbet ως τους «πρώτους σοσιαλιστικούς ζωγραφικούς πίνακες».
L’atelier du peintre (1855)
Το 1871, τη χρονιά της Γαλλικής Κομμούνας, ο Courbet βρίσκεται στο απόγειο της δόξας του, ωστόσο λειτουργεί εκτός κατεστημένου και δεν έχει ενταχτεί σε «σαλόνια». Την προηγούμενη χρονιά είχε αρνηθεί να λάβει τη Légion d’Honneur από τον Ναπολέοντα ΙΙΙ ενώ πολλές φορές οι πίνακές του, που σήμερα εκτίθενται στο Musée d’Orsay, δεν είχαν γίνει δεκτοί στις μεγάλες καλλιτεχνικές διοργανώσεις του Παρισιού.
Le Désespéré (Ο απελπισμένος)
Αυτοπροσωπογραφία 1843-45
Έως τη συνθηκολόγηση του 1870 με τους Πρώσους που προκάλεσε την πτώση του Ναπολέοντα ΙΙΙ, ο Courbet δεν συμμετείχε ενεργά στην πολιτική ζωή. Μπροστά στο σοκ της ταπεινωτικής ήττας και το λαϊκό ξεσηκωμό που ακολούθησε, ο πολιτικά συνειδητοποιημένος ζωγράφος συντάχθηκε αμέσως με την Κομμούνα, με πίστη και ενθουσιασμό. Εκλέχτηκε προέδρος της επιτροπής Μουσείων και υπεύθυνος για τη δημόσια παιδεία στο Συμβούλιο της Κομμούνας του 6ο διαμερίσματος του Παρισιού, με βασική αποστολή την ελεύθερη πρόσβαση του λαού στα μουσεία, την εισαγωγή της τέχνης στο σχολείο και την ελεύθερη ανάπτυξη καλλιτεχνικής δημιουργίας. Εκλέχτηκε επίσης επικεφαλής της Ομοσπονδίας καλλιτεχνών όπου μέλη της ήταν πολλοί σημαντικοί ζωγράφοι της εποχής, όπως ο Manet, ο Millet, ο Corot και ο Daumier.
Στα πλαίσια του «χαρτοφυλακίου» του, το Σεπτέμβριο του 1870 συγκέντρωσε υπογραφές για τη μεταφορά της στήλης Vendôme στο Μέγαρο των Invalides, όπου βρίσκονται συγκεντρωμένα πολλά μνημεία της πολεμικής ιστορίας της Γαλλίας.
Η στήλη Vendôme ανεγέρθηκε στο κέντρο της ομώνυμης πλατείας το 1810 από τον Ναπολέοντα ως ενθύμιο της νίκης του στο Austerlitz, με χαλκό που είχε συγκεντρωθεί από τα κανόνια του εχθρού, αυστριακά και ρωσικά. Η στήλη έχει ύψος 44μ. και σε όλη της την επιφάνεια, ελικοειδώς, απεικονίζονται νικητήριες σκηνές και πολεμικοί θρίαμβοι του αυτοκράτορα. Στα πρότυπα της στήλης του Τραϊανού στη Ρώμη, άγαλμα του Ναπολέοντα ως Καίσαρα τοποθετήθηκε στην κορυφή της.
Τα αγάλματα του Ναπολέοντα στη συνέχεια ανεβοκατέβηκαν από τη στήλη, ανάλογα με τις πολιτικές και πολιτειακές εξελίξεις (το αρχικό αποκαθηλώθηκε με την παλινόρθωση της μοναρχίας το 1814, το 1833 ανέβηκε άλλος ανδριάντας του Ναπολέοντα ως στρατηγού με τη ρεντιγκότα και το διάσημο δίκοχο καπέλο του και, τέλος, αντίγραφο της πρώτης βερσιόν, δηλ. ο Ναπολέων ως ρωμαίος αυτοκράτορας, τοποθετήθηκε το 1863 από τον ανιψιό Ναπολέοντα ΙΙΙ).
Με το διάταγμα της 12ης Απριλίου 1871 η Κομμούνα αποφασίζει την καταστροφή του μνημείου «θεωρώντας ότι η αυτοκρατορική στήλη της πλατείας Vendôme αποτελεί μνημείο βαρβαρότητας, σύμβολο ωμής βίας, διακήρυξη μιλιταρισμού, άρνηση του διεθνούς δικαίου, μια συνεχή πρόκληση των νικητών απέναντι στους νικημένους και μια διαρκή παραβίαση των πολιτειακών αρχών της Γαλλίας». Πράγματι, στις 16 Μαΐου και ώρα 5.30 το απόγευμα, οι κομμουνάροι έριξαν κάτω και κατέστρεψαν την κολόνα- ναπολεόντειο σύμβολο par excellence. Μετά τη συμβολική αποκαθήλωση, έγινε λαϊκό γλέντι στην πλατεία!
Πράγματι, στις 16 Μαΐου και ώρα 5.30 το απόγευμα, οι κομμουνάροι έριξαν κάτω και κατέστρεψαν τη στήλη- ναπολεόντειο σύμβολο par excellence. Μετά τη συμβολική αποκαθήλωση, έγινε λαϊκό γλέντι στην πλατεία!
Η συνέχεια είναι γνωστή. Λίγες ημέρες μετά, η εξέγερση αιματοκυλίστηκε με 20.000 νεκρούς και 40.000 συλλήψεις. Την εβδομάδα του αίματος (21-27 Μαΐου), ο Courbet βρήκε καταφύγιο σ’ ένα φιλικό του σπίτι όπου συνελήφθη στις 7 Ιουνίου 1871. Καταδικάστηκε σε φυλάκιση έξι μηνών και πρόστιμο 500 φράγκων για τη συμμετοχή στην καταστροφή της στήλης Vendôme. Αλλά δεν ήταν μόνο αυτό: όταν αργότερα αποφασίστηκε η επανανέγερση του μνημείου, κλήθηκε να καλύψει τα έξοδα της αποκατάστασης, ύψους 323.091,68 φράγκων. Το ποσό ήταν φυσικά δυσβάσταχτο για το ζωγράφο, στον οποίο αποδόθηκε προσωπικά η ευθύνη για την καταστροφή της κολόνας.
Όπως δυσβάσταχτα και τραυματικά για τη ζωή και την τέχνη του Courbet ήταν ο αποκλεισμός του από τη Διεθνή Έκθεση του 1872 και από άλλες διοργανώσεις λόγω της συμμετοχής του στην Κομμούνα καθώς και η δηλητηριώδης σάτιρα των γελοιογράφων της εποχής που για καιρό δεν τον άφηναν σε ησυχία και τον ειρωνεύονταν, κατά το communard, ως … «colonnard».
Μέσα σε διάστημα πολύ λίγων χρόνων, είδε τη ζωή και το έργο του να βυθίζονται, από το απόγειο της δημιουργικότητας και της επιτυχίας, στην περιφρόνηση και τη λήθη× αυτό ήταν το τίμημα για τη συμμετοχή του στην εξέγερση που νικήθηκε. Και μπορεί βέβαια χιλιάδες άλλοι να πλήρωσαν πολύ πιο σκληρά την πολιτική τους δράση αλλά για τον ίδιο η «παγίδα της ιστορίας» είχε κάνει πια την κατάσταση ανυπόφορη.
Με κλονισμένη την υγεία του και ψυχολογικά πολύ πληγωμένος, αυτοεξορίστηκε στην La Tour-de-Peilz της Ελβετίας από το φόβο ότι θα συλληφθεί ξανά επειδή δεν θα μπορούσε να πληρώσει το εξοντωτικό πρόστιμο.
Λίγο αργότερα πέθανε, στις 31 Δεκεμβρίου 1877, σε ηλικία 58 ετών, πριν έρθει καν η ώρα της καταβολής της πρώτης δόσης. Η στήλη ξαναστήθηκε το 1875 κατά την τρίτη Γαλλική Δημοκρατία κι από τότε… κανείς δεν την κούνησε από τη θέση της.
* * *
Εδώ άλλες επετειακές αναρτήσεις από το dim/art
from dimart http://ift.tt/1WPdluG
via IFTTT
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου