zougla: Mary Wollstonecraft (27 Απριλίου 1759

Η σπουδαία «γιαγιά» του «Frankenstein»: η σύντομη ζωή και το έργο μιας πρωτοπόρου φεμινίστριας

— της Ειρήνης Βεργοπούλου —

Σαν σήμερα, στις 10 Σεπτεμβρίου του 1797, έφυγε πρόωρα από τη ζωή μια σημαντική εκπρόσωπος της διανόησης του 18ου αιώνα, της οποίας η συμβολή στη σύγχρονη κοινωνία και σκέψη, όπως και η αξία της, άργησαν πολύ να αναγνωριστούν. Ήταν η Εγγλέζα Mary Wollstonecraft, η οποία, με το δοκίμιό της A Vindication of the Rights of Woman (Για τη δικαίωση των δικαιωμάτων της γυναίκας) που εκδόθηκε το 1792, υποστήριξε την ισότητα των φύλων και το δικαίωμα των γυναικών στην εκπαίδευση — πράγματα που δεν ήταν καθόλου αυτονόητα τότε. Με αυτό το έργο της υπερασπίστηκε τις δυνατότητες των γυναικών ως προς τη λογική σκέψη και, άρα, τη μόρφωση και κορόιδεψε την τότε επικρατούσα αντίληψη ότι πρόκειται για αβοήθητα πλάσματα, διακοσμητικά και ικανά μόνο για τις δουλειές του νοικοκυριού τους. Η Mary είχε γράψει και άλλα δοκίμια και κινείτο στους κύκλους των ριζοσπαστών διανοουμένων, στους οποίους ανήκε και ο άντρας της William Godwin (1756-1836). Η κόρη τους, της οποίας η γέννηση θα της στοίχιζε τη ζωή, ήταν η μετέπειτα σύζυγος του ρομαντικού ποιητή Percy Byssche Shelley, η Mary Shelley, που θα έγραφε στα 1818 το Frankenstein και αρκετές άλλες νουβέλες. Το A Vindication of the Rights of Woman αναδείχτηκε δεύτερο πέρυσι σε ειδική ψηφοφορία δεκάδων εκδοτών και ανθρώπων από το χώρο του βιβλίου στη Βρετανία, για τις 20 μελέτες που άλλαξαν τον κόσμο.

Η Mary Wollstonecraft, σε πορτρέτο του John Opie το 1797 κι ενώ ήταν έγκυος στην κόρη της Mary. Θα πέθαινε λίγους μήνες αργότερα, ύστερα από τη γέννα. Εδώ είναι ντυμένη πολύ απλά, σύμφωνα με τις αντιλήψεις της και τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης ως προς την απόρριψη της «μεταμφίεσης». Μετά τον θάνατό της το πορτρέτο κρεμόταν πάνω από το τζάκι του χήρου της, William Godwin (National Portrait Gallery, Λονδίνο).

Η Mary έμελλε να ζήσει μια σύντομη αλλά πολυτάραχη και δημιουργική ζωή. Γεννήθηκε τον Απρίλιο του 1759 σε εύπορη οικογένεια που ασχολείτο με τη γεωργία. Ο πατέρας της ήταν σπάταλος και, κυρίως, βίαιος και η νεαρή Mary αισθανόταν την ανάγκη να λειτουργεί προστατευτικά τόσο για τη μητέρα της, όσο και για τις αδελφές της. Το 1784, μαζί με την αδελφή της Eliza και τη στενή φίλη της Fanny Blood, ίδρυσε ένα σχολείο στην περιοχή Newington Green του Λονδίνου. Όταν όμως πέθανε η Fanny Blood, το σχολείο κατέρρευσε και η Wollstonecraft δημοσίευσε την πρώτη της νουβέλα, Mary, A Fiction, το 1788. Για βιοποριστικούς λόγους εργάστηκε ως γκουβερνάντα και αυτή η εμπειρία της υπήρξε η έμπνευση για το βιβλίο που έγραψε για παιδιά με τον τίτλο Original Stories from real life, το 1788.

Το βιβλίο για παιδιά της Mary, με χαρακτικό του William Blake

.
Η δουλειά της γκουβερνάντας δεν της ταίριαζε όμως και ένιωθε άσχημα υπό τους περιορισμούς που υφίσταντο οι γυναίκες σε σχέση με τις δημιουργικές και εκπαιδευτικές δυνατότητές τους. Πήρε την τολμηρή απόφαση να βγάζει στο εξής τα προς το ζην από τη συγγραφή, και πήγε να εργαστεί στον οίκο του προοδευτικού εκδότη Joseph Johnson. Εκεί έκανε μεταφράσεις από τα γαλλικά και τα γερμανικά και επιπλέον έγραφε κριτικά κείμενα για το περιοδικό του Johnson, Analytical Review. Το μεγάλο της κέρδος, ωστόσο, ήταν η συναναστροφή της με τον κύκλο των φιλελεύθερων διανοουμένων γύρω από τον Johnson. Εκεί γνώρισε, μεταξύ άλλων, και τον φιλόσοφο William Godwin, με τον οποίο δεν ανέπτυξαν εξ αρχής φιλική ή ερωτική σχέση.

Αντίθετα, είχε ερωτευτεί παράφορα τον ελβετό ζωγράφο και ιστορικό της τέχνης Henry Fuseli (1741-1825), ο οποίος είναι ιδιαίτερα γνωστός στην ιστορία της τέχνης για τον περίφημο πίνακά του «Ο Εφιάλτης», του 1781.

«Ο Εφιάλτης» , στο Detroit Institute of Arts

O δεσμός της με τον Fuseli δημιούργησε σκάνδαλο, καθώς ήταν παντρεμένος. Για να ξεφύγει από την κατακραυγή, η Mary καταφεύγει στη Γαλλία, που τότε έβραζε μες στη δίνη της Επανάστασης. Είχε ήδη όμως συγγράψει ένα πολιτικό φυλλάδιο το 1790, το A Vindication of the Rights of Men, υπέρ της δημοκρατικής πολιτείας και κατά της αριστοκρατίας. Το φυλλάδιο αυτό την έκανε διάσημη. Το 1792 συνέγραψε και το πιο σημαντικό της έργο, το A Vindication of the Rights of Woman, το οποίο στην αρχή έτυχε θετικής αποδοχής. Το συνέταξε βιαστικά, σαν απάντηση σε μια τοποθέτηση του Ταλεϋράνδου στη Γαλλική Εθνοσυνέλευση τότε, ότι οι γυναίκες οφείλουν να περιορίζονται στο σπίτι και στα καθήκοντά τους εκεί. [Σκόπευε να γράψει και δεύτερο τόμο, αλλά την πρόλαβε ο θάνατος, πέντε χρόνια αργότερα.]

Henry Fuseli

Με τη φήμη της μαχητικής διανοούμενης πήγε λοιπόν στη Γαλλία, για να δει και από κοντά τα τεκταινόμενα. Εκεί ερωτεύτηκε τον Αμερικάνο διπλωμάτη, επιχειρηματία, συγγραφέα και τυχοδιώκτη Gilbert Imlay. Έζησαν μια θυελλώδη σχέση, από την οποία προέκυψε εκτός γάμου το πρώτο παιδί της Mary, η Fanny Imlay. Η Mary προσπάθησε να κρατήσει τον Imlay κοντά της, εκείνος όμως, ύστερα από κάποιες περιπετειώδεις επανασυνδέσεις, την είχε οριστικά βαρεθεί και κατέφυγε στο Λονδίνο, όπου δεν ενδιαφέρθηκε πια ξανά για την κόρη του. Η άτυχη μικρή Fanny θα μεγάλωνε ως ψυχοκόρη στο σπίτι των Godwin αργότερα. Δεν θα ένιωθε ποτέ συναισθηματική ασφάλεια, και στο μέλλον θα καταλήξει στην αυτοχειρία, στα 1816. Και η ίδια η Mary όμως, συντετριμμένη από την αδιαφορία του Imlay, θα επιχειρήσει δυο φορές να δώσει τέλος στη ζωή της. Οι ερωτικές περιπέτειες της ασυμβίβαστης και αντικομφορμίστριας Wollstonecraft, όπως και το γεγονός ότι η κόρη της Fanny είχε γεννηθεί εκτός γάμου, θα της στοίχιζαν στην πορεία τη φήμη της. Στο εξής, ο περίγυρος θα μιλούσε περισσότερο για την «έλλειψη ηθικής» της παρά για τα γραπτά της.

Επιστρέφοντας στο Λονδίνο, θα επανέλθει στους κύκλους των ριζοσπαστών διανοούμενων και θα επανασυνδεθεί με τον παλιό της γνωστό, πρωτο-αναρχικό φιλόσοφο William Godwin. Θα παντρευτούν, αλλά επειδή οι γύρω τους θα μυριστούν ότι η Mary είχε κάνει την Fanny εκτός γάμου, θα τους στοιχίσει αυτό κοινωνικά.

William Godwin 1798 J.W. Chandler circa 1770-1804 or 5 Purchased 1886 http://ift.tt/2c0YwEE

William Godwin, 1798. Έργο του J.W. Chandler

Mary Godwin Shelley

Ο Godwin ήταν συγγραφικά παραγωγικότατος. Στη διάρκεια της ζωής του έγραψε πολλά δοκίμια, ιδιαίτερα ριζοσπαστικά, ενώ το πιο πολυσυζητημένο έργο του ήταν το Political Justice του 1793. Επίσης συνέγραψε ποικίλες νουβέλες, ακόμα και βιβλία για παιδιά στα ύστερα χρόνια του. Ο γάμος του με την Mary ήταν ευτυχής, και κρατούσαν ένα βαθμό ανεξαρτησίας, καθώς έμεναν χωριστά, σε σπίτια που μοιράζονταν μεσοτοιχία. Η κόρη τους Mary γεννήθηκε στις 30 Αυγούστου του 1797. Η Wollstonecraft πέθανε ύστερα από έντεκα μέρες, από επιλόχειο πυρετό. Ετούτο το παιδί, η δεύτερη Mary, η μελλοντική σύζυγος του P. B. Shelley, προφανώς είχε κληρονομήσει την ικανότητα στη γραφή και από τους δυο γονείς της, καθώς θα έγραφε στις επόμενες δεκαετίες αρκετά βιβλία, εκ των οποίων η γοτθική νουβέλα Frankenstein, the Modern Prometheus (γράφτηκε το 1816 και εκδόθηκε το 1818) είναι το διασημότερο, όχι όμως και το μοναδικό άξιο λόγου, κείμενό της.

“Vindication of the Rights of Woman” Η πρώτη σελίδα της αμερικάνικης έκδοσης του 1792 (Rare Book and Special Collections Division, Library of Congress, Washington, D.C.)

Ο William Godwin, μετά το θάνατο της συζύγου του Mary Wollstonecraft, έγραψε για αυτήν στο Memoir, το 1798. Αυτά που κατέθετε για τον τρόπο ζωής της γυναίκας του έκαναν μεγάλη ζημιά στην υστεροφημία της. Η κοινωνία τότε δεν ήταν έτοιμη να αποδεχτεί τον αδέσμευτο και τολμηρό τρόπο της Mary, και η σημαντική σκέψη της και τα κείμενά της αμαυρώθηκαν από το σούσουρο, για δεκαετίες. Στον 19ο αιώνα, συνέχιζαν να την στηλιτεύουν και να την συκοφαντούν. Μόλις στον 20ό αιώνα αναθεωρήθηκε η οπτική γωνία της προσέγγισης και αξιολόγησης της ζωής και του έργου της, και τελικά σήμερα έχει καθιερωθεί ως μία από τις πρώτες και κορυφαίες φεμινίστριες φιλοσόφους. Το βιβλίο της A Vindication of the Rights of Woman τοποθετείται πλέον στα δέκα σημαντικότερα βιβλία στην ιστορία του φεμινιστικού κινήματος, ενώ κατατάχθηκε όπως είπαμε στα πολύ σπουδαία βιβλία που «άλλαξαν τον κόσμο».

Ακόμα και σήμερα, όμως, η φήμη της δεν έχει πλήρως αποκατασταθεί όπως της αρμόζει, τονίζουν φεμινιστικές οργανώσεις που πασχίζουν για τη διάδοση του έργου της. Δεν υπάρχει πουθενά κάποιο μνημείο για αυτήν, έτσι η οργάνωση “Mary on the Green”, κάνει εκστρατεία για να στηθεί άγαλμά της στη περιοχή Newington Green του Λονδίνου όπου είχε το σχολείο της.