zougla: I got rythm

gershwin-george-529461b42f571

Αυτό δεν είναι τραγούδι #810
Dj της ημέρας, η Αναστασία Κότσαλη*

Ο πολυσχιδής συνθέτης George Gershwin, που γεννήθηκε σαν σήμερα, στις 26 Σεπτεμβρίου του 1898, αποτυπώνει στο έργο του τις αναφορές του σε ετερόκλητες κουλτούρες: παιδί ρωσοεβραίων μεταναστών στην Νέα Υόρκη, μεγάλωσε στη χαρακτηριστική yiddish ατμόσφαιρα του Μπρούκλυν των αρχών του αιώνα. Σπούδασε στο Παρίσι με τη Νάντια Μπουλανζέ και τον Μωρίς Ραβέλ και ήταν ο πρώτος —σε συνεργασία με τον αδερφό του λιμπρετίστα Ira— που συνέθεσε οπερέτες στο πνεύμα των Gilbert and Sullivan για το αμερικάνικο κοινό. Δημιούργησε τα πιο επιτυχημένα soundtrack της Χρυσής Εποχής του Χόλιγουντ και την πρώτη «εγχρωμη» όπερα Porgy and Bess: συνδυάζοντας τα νέγρικα spiritual, τις παραδοσιακές μελωδίες του Νότου με τη λόγια μουσική πρωτοπορία, το Porgy and Bess αποτελεί ένα ανεπανάληπτο οπερατικό υβρίδιο — και την πρώτη μουσική παράσταση στην ιστορία των ΗΠΑ την οποία παρακολούθησε «μεικτό» κοινό, λευκών και αφροαμερικάνων.

Έγραψε κοντσέρτα και συμφωνίες με έντονες επιρροές από τη τζαζ που λάτρευε (τα πρώτα του μουσικά ερεθίσματα ήταν ο Scot Joplin και τα rag τραγούδια του οίκου Tin Pan Alley, με τον οποίο συνεργάστηκε από τα εφηβικά του χρόνια). Ζωγράφιζε υπέροχα, έκανε λαμπερά πάρτυ στα οποία συνήθιζε να αυτοσχεδιάζει με τις ώρες στο πιάνο, ήταν Δημοκρατικός, είχε εξαιρετικό χιούμορ, οι παρέες —και οι γυναίκες— τον αγαπούσαν. Πέθανε το 1937 στα τριανταοχτώ του χρόνια από καρκίνο, στο απόγειο της δόξας και της συνθετικής του ωριμότητας, ο άνθρωπος που δεν ξέχασε ποτέ από πού ξεκίνησε αλλά ήξερε πάντα, πολύ καλά, που ήθελε να φτάσει.

* * *

«Σάτιρα είναι αυτό που ρίχνει αυλαία το Σαββατόβραδο» είχε πει ο Τζορτζ Κάουφμαν, ο διάσημος σεναριογράφος των Αδερφών Μαρξ. Όμως δεν προέβλεψε σωστά· αν η μοίρα της κωμωδίας που ασχολείται με την επικαιρότητα καιροσκοπικά είναι να ξεχνιέται μετά από κάθε παράσταση, η σάτιρα που αλιεύει στα βάθη της ανθρώπινης γελοιότητας δεν μπορεί παρά να ζει στους αιώνες των αιώνων. Τι συμβαίνει όμως όταν η ίδια καταπιάνεται με την προεκλογική περίοδο;

Το 1931 το Κραχ σφυροκοπά την οικονομία των Ηνωμένων Πολιτειών. Η κρίση πλήττει τα κατώτερα στρώματα. Ο ποιητής e. e. cummings γράφει για εκείνη τη χρονιά «αν η ευχή σου είναι να με κλείσεις, / εγώ και η ζωή μου θα παύσουμε πολύ ωραία». Η πολιτική αντιπαράθεση Χούβερ-Ρούζβελτ βρίσκεται στο απόγειό της. Τα λαμπερά θεάματα του Μπρόντγουεϊ θεωρούνται παρωχημένα. Η ψυχαγωγία επιζητεί το υποψιασμένο πια κοινό. Το δίδυμο των επιτυχιών, ο συνθέτης Τζορτζ Γκέρσουιν και ο στιχουργός αδερφός του Άιρα επιδιώκουν να μεταβούν σε ένα «σοβαρότερο» είδος μουσικού θεάτρου. Βρίσκουν το ιδανικό όχημα στο βιβλίο των Κάουφμαν/Ρίσκιντ «Of Thee I Sing» (Τραγουδώ για σε), μια καυστικότατη παρωδία των αμερικανικών εκλογών. Η χώρα είχε αλλάξει τρεις προέδρους μέσα σε έξι χρόνια, αφήνοντας πεδίο δόξης λαμπρό στην πολιτική σάτιρα να ανθίσει.

H προεκλογική εκστρατεία του υποψήφιου προέδρου Γουίντεργκριν, με συνθήματα «Ψήφος στον Γουίντεργκριν σημαίνει ψήφος στον Γουίντεργκριν» και «Ψηφίστε για να πλουτίσετε και δείτε τι σας περιμένει» απέτυχε παταγωδώς. Οι επικοινωνιολόγοι βρίσκουν τη λύση: Μια καμπάνια βασισμένη στην «Αγάπη», που «όλοι θέλουν να αγοράσουν, και δεν κοστίζει μία». Με μότο «Η αγάπη σαρώνει τη χώρα» και την υπόσχεση ο νέος πρόεδρος να νυμφευτεί την εστεμμένη των τοπικών καλλιστείων, οι δημοσκοπήσεις παίρνουν φωτιά. Εκείνος όμως ερωτεύεται τη γραμματέα του Μαίρη, το λαϊκό κορίτσι που φτιάχνει τα νοστιμότερα καλαμποκόψωμα, την παντρεύεται, το έθνος παραληρεί. Η πρώην του και Μις -που παρεμπιπτόντως είναι γαλλικής καταγωγής- τον κατηγορεί ότι την εγκατέλειψε. Και πάνω που ο γάμος του κινδυνεύει να διαλυθεί για να μην προκύψει διπλωματικό επεισόδιο με τη Γαλλία, ο υποψήφιος αντιπρόεδρός του, ο Θροτλμπότομ, βρίσκει τη λύση: η Μαίρη μένει έγκυος με δίδυμα, ο ίδιος αποκαθιστά την τιμή της Μις και η εξωτερική πολιτική υποχωρεί μπροστά στην «Αγάπη».

Τραγουδώ για σε

Mια σάτιρα γεννημένη σε συνθήκες κρίσης, παρόμοιες με τις σημερινές, ξεστρατίζει από τη μουσική πεπατημένη: Τα αδέρφια Γκέρσουιν χαρακτηρίζονται ως οι Αμερικανοί Γκίλμπερτ και Σάλιβαν εισάγοντας στο μιούζικαλ οπερατικά στοιχεία. Ο αντιπρόεδρος που δεν μπορεί να μπει στην Εθνική Βιβλιοθήκη γιατί δεν έχει δύο συστατικές επιστολές, πάντα σκιώδης παρά τω προέδρω, οι δικαστές που υποχωρούν μπροστά στην ανακοίνωση της γέννησης… διδύμων, ακόμα και το τραγούδι-ύμνος των Ηνωμένων Πολιτειών (Αμερική, για σε τραγουδώ) που δανείζει το όνομά του στον τίτλο της οπερέτας με τη συμπλήρωση της λέξης «μωρό μου», όλοι οι πυλώνες της πολιτικής παρακμής παρωδούνται ανελέητα, με την οξύτητα λεπίδας που μόνο τα αδέρφια Γκέρσουιν ξέρουν να χειριστούν τόσο επιδέξια.

Όπως σημείωνε ο μουσικολόγος Ρόμπερτ Ράσμορ «το κοινό έπρεπε να κουβαλήσει στο θέατρο την ευφυΐα του για να μπορέσει να παρακολουθήσει ό,τι γινόταν επί σκηνής». Οι θεατές αποθέωσαν την παραγωγή: Το Of Thee I Sing συμπλήρωσε 441 παραστάσεις και την ίδια χρονιά κέρδισε το βραβείο Πούλιτζερ, το πρώτο λιμπρέτο που κατάφερε να πετύχει κάτι τέτοιο. Το τρίο Γκέρσουιν-Κάουφμαν επιχείρησε να επαναλάβει λίγα χρόνια μετά τον θρίαμβο του Of Thee I Sing με μια ακόμη σατιρική οπερέτα, το Let ‘Εm Eat Cake‘, αποτυγχάνοντας παταγωδώς – «Φασισμός, Κομμουνισμός, τα Ηνωμένα Εθνη, θεωρίες συνωμοσίας, όλα στοιβάχτηκαν άτσαλα… τα μίση των δημιουργών επικράτησαν, δυστυχώς, πάνω από την αίσθηση του χιούμορ τους» σημείωνε ο Μπρουκς Ατκινσον στους Νιου Γιορκ Τάιμς. Η επανάληψη του μιούζικαλ στις αρχές της δεκαετίας του ’50 δεν κατάφερε να κερδίσει πάλι τον κόσμο που, αποκαμωμένος από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, αισθανόταν άβολα με αυτές τις οικείες καρικατούρες.

Το ανέβασμα του Of Thee I Sing στο Ρόγιαλ Φέστιβαλ Χολ, τον προπερασμένο Ιούλιο, μετά την τελευταία εκλογική νίκη του Κάμερον εντυπωσίασε, πάντως, τους Λονδρέζους – η Γηραιά Αλβιώνα επιφύλαξε στους δικούς της Γουίντεργκριν και Θροτλμπότομ θερμή υποδοχή. Το Οf Thee I Sing παραμένει ένα έργο που ανεβαίνει δύσκολα – όσο δύσκολα φέρνει κανείς στο φως τις υπόγειες διαδρομές των προεκλογικών παρασκηνίων. Πόσο αβίαστα θα απολαμβάναμε, εξάλλου, ως θεατές αυτή τη γλιστερή σκακιέρα δόλου και μικροπολιτικής; Αλίμονο, η ιστορία δεν φέρθηκε γενναιόδωρα στο αριστούργημα του Γκέρσουιν παρόλο που, όπως έγραψε κι ένας κριτικός μετά την πρώτη πρεμιέρα του τον Δεκέμβριο του 1931, «είναι πολύ πιο αστείο από την κυβέρνηση και ούτε κατά διάνοια τόσο επικίνδυνο!»

george-gershwin-piano-1374069099-view-0

* Η Αναστασία Κότσαλη είναι μεσόφωνος, μέλος της Ομάδας λυρικού θεάτρου Ραφή. Η πρώτη μορφή του κειμένου δημοσιεύτηκε στην Καθημερινή.

* * *

Κάθε βράδυ, ένας συνεργάτης ή φίλος του dim/art διαλέγει ένα τραγούδι — ή, μάλλον όχι· αυτό δεν είναι τραγούδι, ή δεν είναι μόνο ένα τραγούδι: είναι μια ιστορία για ένα τραγούδι. Στείλτε μας κι εσείς ένα τραγούδι που δεν είναι τραγούδι στο dimartblog@gmail.com.