zougla: Δύσε ήλιε αστραφτερέ

Κυριακή 16 Οκτωβρίου 2016

Δύσε ήλιε αστραφτερέ

Αυτό δεν είναι τραγούδι #830
Dj της ημέρας, ο Παναγιώτης Πούτος

Το πρωί της 16ης Οκτωβρίου 2007 ένα αυτοκίνητο που κινείται στον αυτοκινητόδρομο Α3 της Κροατίας πέφτει πάνω σε νταλίκα που προπορεύεται και καταλήγει στη διαχωριστική μπάρα. Στο αμάξι, στη θέση του συνεπιβάτη κοιμάται ο διάσημος τραγουδιστής Τόσε Πρόεσκι (1981-2007) που σκοτώνεται ακαριαία. Ο θάνατος του τραγουδιστή, ακριβώς πριν από εννέα χρόνια, έριξε σε πένθος όλους τους συμπολίτες του κι οι αντιδράσεις έδειξαν ένα λαό με αξιοπρόσεκτη ομοψυχία. Γύρω από ένα πανό με την φωτογραφία του στο Πλόσταντ (плоштад), την κεντρική πλατεία των Σκοπίων, απλοί πολίτες άναβαν κεριά και άφηναν γράμματα και μικρά δώρα για πολλές μέρες μετά. Η κηδεία του έγινε δημοσία δαπάνη και παρευρέθησαν ο πρόεδρος της δημοκρατίας, ο πρωθυπουργός και πολλοί καλλιτέχνες των πρώην γιουγκοσλαβικών δημοκρατιών, ανάμεσα στους οποίους και η χήρα του Αρκάν, Σβετλάνα Ραζνάτοβιτς. Η πρεσβεία των ΗΠΑ στα Σκόπια εξέδωσε συλλυπητήρια ανακοίνωση και με το θέμα ασχολήθηκαν διεθνή μίντια, όπως το BBC (φωτογραφίες από την κηδεία).

Ο εικοσιεξάχρονος τραγουδιστής είχε μία ευρεία γκάμα τραγουδιών, από ποπ μέχρι παραδοσιακά. Ένα από αυτά, προφητικό για τον ίδιο, το είχε τραγουδήσει πολλές φορές, σε διάφορες περιστάσεις (π.χ. 1, 2). Λέγεται Ζάιντι, ζάιντι γιάσνο σόντσε και στους στίχους του ένας νέος άνθρωπος θρηνεί για την χαμένη νιότη, που ξέρει πως δε θα γυρίσει πίσω.

Зајди, зајди, јасно сонце
Зајди помрачи се,
И ти јасна ле, месечино,
Бегај удави се.
Црнеј горо, црнеј сестро,
Двајца да црнејме,
Ти за твојте лисја ле, горо,
Јас за мојта младост.
Твојте лисја, горо сестро,
Пак ќе ти се вратат,
Мојта младост горо ле, сестро,
Нема да се врати.

Δύσε, δύσε, ήλιε αστραφτερέ, / δύσε και σκοτείνιασε. / Κι εσύ, λαμπερό φεγγάρι, / φύγε, βυθίσου στη θάλασσα. / Βάλε τα μαύρα, δάσος, αδέρφι μου, / κι οι δυο μας ας πενθήσουμε, / εσύ για τα φύλλα σου, δάσος, / κι εγώ για τα νιάτα μου. / Όμως τα φύλλα σου, δάσος, αδέρφι μου, / θα έρθουν πάλι, / μα η νιότη μου, δάσος, αδέρφι μου, / δε θα ξαναγυρίσει.

Η μουσική του τραγουδιού ήταν η βάση για μία διασκευή του 21ου αιώνα την οποία συνέθεσε ο Τάιλερ Μπέιτς και ερμήνευσε η Ιρανή τραγουδίστρια Αζάμ Αλί. Η ειρωνεία είναι πως το τραγούδι -με τον τίτλο Message For The Queen– συμπεριλαμβάνεται στη χολιγουντιανή υπερπαραγωγή 300, που αφηγείται την άμυνα των Σπαρτιατών που πολέμησαν τους Πέρσες στις Θερμοπύλες και είχε μεγάλη επιτυχία στην Ελλάδα για προφανείς εθνικούς λόγους. Συνδυασμός ελληνικής εθνικής υπερηφάνειας με Περσίδα ερμηνεύτρια και βουλγαρικό τραγούδι.

Η φήμη που απέκτησε το τραγούδι προκάλεσε έντονη συζήτηση σχετικά με την καταγωγή του: ήταν σλαβομακεδονικό, βουλγαρικό ή σερβικό αναρωτιόταν αρθρογράφος στην ιστοσελίδα της εφημερίδας Πολίτικα. Το τραγούδι το έγραψε και το συνέθεσε ο Σλαβομακεδόνας Αλεξάνταρ Σαρίεφσκι (1922-2002) βασιζόμενος σε μουσικά μοτίβα και στίχους άλλων παραδοσιακών τραγουδιών, τα οποία προέρχονταν από τη συλλογή НОВА ПЕСНОПОЙКА που εξέδωσε το 1878 ο Βούλγαρος λόγιος Λιούμπεν Καραβέλοφ (1834-1879), ένας από τους διανοούμενους που αγωνίστηκαν για την βουλγαρική αναγέννηση και ανεξαρτησία. Το συνηθισμένο πρόβλημα στην περίπτωση αυτή ξεκινά από το γεγονός ότι η σλαβομακεδονική εθνική ταυτότητα γεννήθηκε μετά τη βουλγαρική, συμπεριλαμβάνοντας βουλγαρόφωνους ορθόδοξους πληθυσμούς και μέρος της κληρονομιάς του βουλγαρικού έθνους. Έτσι σε πολλά σημεία η ιστορία και οι παραδόσεις των δύο εθνών είναι κοινές. Ακολουθούν δύο παραδοσιακές εκτελέσεις τού τραγουδιού, μία από κάθε χώρα:

* * *

Κάθε βράδυ, ένας συνεργάτης ή φίλος του dim/art διαλέγει ένα τραγούδι — ή, μάλλον όχι· αυτό δεν είναι τραγούδι, ή δεν είναι μόνο ένα τραγούδι: είναι μια ιστορία για ένα τραγούδι. Στείλτε μας κι εσείς ένα τραγούδι που δεν είναι τραγούδι στο dimartblog@gmail.com.