Τα δημόσια μνημεία και η ειρωνία της Ιστορίας
—του Γιώργου Τσακνιά—
Στην Πράγα, στο πάρκο Letná, σε ένα σημείο με υπέροχη θέα στην πόλη και στις γέφυρες του ποταμού Μολδάβα (Vltava), ένας τεράστιος μετρονόμος κρατάει τον ρυθμό της πόλης (όταν τίθεται σε κίνηση).
Το έργο —kinetic sculpture— του Vratislav Novak δημιουργήθηκε το 1991 για τη Διεθνή Έκθεση αλλά άρεσε στους ντόπιους και παρέμεινε στη θέση του. Οι τουρίστες και οι κάτοικοι της πόλης επισκέπτονται συχνά το σημείο και η πλατεία πίσω από τον μετρονόμο είναι αγαπημένη πίστα των ντόπιων skaters.
Ο μετρονόμος τοποθετήθηκε στο βάθρο όπου κάποτε έστεκε ένα από τα ογκωδέστερα γλυπτά στην Ευρώπη: το γρανιτένιο άγαλμα του Ιωσήφ Στάλιν, έργο του Otakar Švec. Ο φουτουριστής γλύπτης, ο αριστουργηματικός «Μοτοσικλετιστής» του οποίου βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη της Πράγας, πιέστηκε να πάρει μέρος στον διαγωνισμό για το άγαλμα του Στάλιν, στα τέλη της δεκαετίας του 1940. Πίστευε πως ο ανάδοχος έχει προεπιλεγεί με κομματικά κριτήρια και στόχευε στη δεύτερη θέση, η οποία ήλπιζε πως θα του απέφερε κάποια χρήματα και ίσως μια έδρα στη Σχολή Καλών Τεχνών. Πλην, όμως, κέρδισε.
Otakar Švec, «Μοτοσικλετιστής» (1924)
Το ογκώδες έργο (15,5 μέτρα μήκος και 22 μέτρα ύψος) κατασκευαζόταν επί πεντέμισι χρόνια από 600 τεχνίτες. Συνολικά στοίχισε 150 εκατομμύρια κορώνες. Στις 3 Μαρτίου του 1955, ο Švec αυτοκτόνησε στο διαμέρισμά του. Βρέθηκε στις 21 Απριλίου —εννέα ημέρες πριν από τα εγκαίνια— ξαπλωμένος στον καναπέ, εκεί ακριβώς όπου ένα χρόνο νωρίτερα είχε αυτοκτονήσει και η γυναίκα του Βλάστα. Το γκάζι ήταν ακόμη ανοιχτό. Εκτός των άλλων, αυτό σημαίνει πως στη διάρκεια των τελευταίων δύο μηνών της κατασκευής του τεράστιου έργου ουδείς αναρωτήθηκε πού βρισκόταν ο δημιουργός του.
Ο Otakar Švec με τη μακέτα του μνημείου του Στάλιν, 1953
Στο σημείωμά του ο Švec δεν έδινε εξήγηση για την πράξη του· εικάζεται πως ακολούθησε τη Βλάστα, ενώ πιθανότατα έπαιξε ρόλο και το στρες του για το θηριώδες μνημείο που είχε σχεδιάσει (συνεργάτες του είπαν αργότερα ότι ανησυχούσε πως ο λόφος ολόκληρος κινδύνευε να καταρρεύσει υπό το βάρος του γρανιτένιου Πατερούλη —17.000 τόνοι!— και ότι πίστευε πως θα έπρεπε να έχει ενισχυθεί με τσιμεντένια στηρίγματα). Φαίνεται πως ο Švec, που αρχικά είχε επιμελώς αποφύγει οποιαδήποτε επαφή (θετική ή αρνητική) με την εξουσία, βρέθηκε στο μάτι του κυκλώνα: υπεύθυνος για ένα τρομαχτικά δύσκολο και πολυδάπανο έργο, οδηγήθηκε στο αλκοόλ και στα αντικαταθλιπτικά, έμπλεξε σε μια εξωσυζυγική σχέση την οποία η Βλάστα πληροφορήθηκε και πιθανόν να έπαιξε ρόλο στη δική της αυτοκτονία — εν ολίγοις, κατέρρευσε ο ίδιος υπό το βάρος του γρανιτένιου Πατερούλη (ενώ ο λόφος τελικά άντεξε).
Αυτά, με την επιφύλαξη ότι δεν είναι όλες οι λεπτομέρειες γνωστές. Ο Švec φυσικά τελούσε επί χρόνια υπό τη στενή παρακολούθηση των υπηρεσιών ασφαλείας. Κάτι που από μόνο του αρκούσε για να έχει στρες. Προς το παρόν δεν είναι γνωστό αν οι μυστική αστυνομία είχε πιο ενεργό ρόλο στον θάνατό του. Πάντως το όνομά του δεν υπήρχε πουθενά στο μνημείο (όσο ακόμα υπήρχε μνημείο).
Στο ομαδικό γλυπτό μπροστά μπροστά στεκόταν, προφανώς, ο Στάλιν. Για μοντέλο του ο Švec χρησιμοποίησε έναν ηλεκτρολόγο των στούντιο Barrandov, ο οποίος πέθανε τρία χρόνια αργότερα αλκοολικός, χωρίς να μπορέσει ποτέ να ξεφορτωθεί το παρατσούκλι «Στάλιν». Πίσω από τον Στάλιν, απεικονίζονταν σταχανοβίτες προλετάριοι, αποφασισμένοι να οικοδομήσουν τον σοσιαλισμό υπό την ηγεσία του Πατερούλη. Πολύ σύντομα μετά τα εγκαίνια, οι κάτοικοι της Πράγας επινόησαν ένα ιδιαίτερα ευφάνταστο και αμφίσημο όνομα για το μνημείο: fronta na maso, ήτοι «η ουρά για το κρέας».
Ο Στάλιν είχε πεθάνει στις 5 Μαρτίου του 1953, δυο χρόνια παρά δύο μέρες πριν από τον Švec. Τα εγκαίνια του μνημείου μπορεί να έγιναν κανονικά την Πρωτομαγιά του 1955, λίγους μήνες αργότερα, ωστόσο, ο Νικήτα Χρουστσόφ, μπροστά στους εμβρόντητους συνέδρους του 20ού συνεδρίου του ΚΚΣΕ, στις 14 Φεβρουαρίου 1956 (πρώτη μέρα του συνεδρίου), καταδίκασε την προσωπολατρία του Στάλιν: «Είναι υψίστης σημασίας ανάγκη να αποκατασταθεί και να ενισχυθεί με κάθε τρόπο η λενινιστική αρχή της συλλογικής ηγεσίας. Η Κεντρική Επιτροπή (…) απερίφραστα καταδικάζει την προσωπολατρία ως ξένη προς το πνεύμα του μαρξισμού-λενινισμού». Δυο βδομάδες αργότερα, στην ομιλία του σε κλειστή συνεδρία (στις 25/2, τελευταία ημέρα του συνεδρίου), η οποία ομιλία ωστόσο διέρρευσε στη Δύση, ο Χρουστσόφ ήταν ακόμη πιο σαφής: «Η προσωπολατρία απόκτησε τέτοιο τερατώδες μέγεθος, κυρίως επειδή ο Στάλιν ο ίδιος, χρησιμοποιώντας όλες τις μεθόδους, υποστήριξε την εξύμνηση του προσώπου του». Κάπως έτσι άρχισε η περίφημη διαδικασία της αποσταλινοποίησης. Στα δε εγκαίνια του μνημείου στην Πράγα, ο σ. Γραμματέας του Κ.Κ.Σ.Ε. δεν παρίστατο.
Στον ορίζοντα της Πράγας πλέον κυριαρχούσε ένα άγαλμα που εκπροσωπούσε κάτι από το οποίο το νυν καθεστώς ήθελε να πάρει αποστάσεις — και, όσο γινόταν, να το κρύψει κάτω από το χαλάκι της λήθης. Αλλά το μνημείο ήταν θηριώδες. Και δεν χρειαζόταν σε κανέναν απολύτως. Το άγαλμα του Švec ωστόσο εξακολούθησε να αγναντεύει την πόλη για άλλα έξι χρόνια περίπου, μέχρι το 1962. Την αμηχανία του Κ.Κ. Τσεχοσλοβακίας έσπασε ο Χρουστσόφ, που έδωσε προσωπικά εντολή να κατεδαφιστεί επιτέλους το μνημείο. Τα υπόλοιπα ήταν απλά — ή σχεδόν απλά, μιας και μιλάμε για πολλούς τόνους γρανίτη. Εν τέλει, χρειάστηκαν 800 κιλά δυναμίτιδας. Τη μέρα της κατεδάφισης, οι πολίτες της Πράγας πανηγύρισαν στους δρόμους. Στις 6 Νοεμβρίου είχε απομακρυνθεί και το τελευταίο κομμάτι του μνημείου.
Η στιγμή της έκρηξης που κατεδάφισε το μνημείο του Στάλιν. Τη φωτογραφία τράβηξε ο Josef Klimeš που είχε εργαστεί στην κατασκευή του μνημείου. Το 1962 αγνόησε την αυστηρή απαγόρευση της αστυνομίας να καταγραφεί η κατεδάφιση και κρύφτηκε στα δέντρα του πάρκου με τη φωτογραφική του μηχανή.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, το καταφύγιο που βρίσκεται κάτω από το βάθρο του αγάλματος έγινε έδρα του πρώτου ροκ κλαμπ της Πράγας· στέγασε επίσης έναν πειρατικό ραδιοσταθμό με το (προφανές, μάλλον) όνομα «Ράδιο Στάλιν».
Η γέφυρα του Καρόλου από τον λόφο Letná
Ο μετρονόμος του Vratislav Novak στη θέση από την οποία κάποτε επέβλεπε την πόλη ο γρανιτένιος Στάλιν ενδεχομένως «δηλώνει πως ο χρόνος κανέναν δεν αφήνει για πάντα στην εξουσία», όπως σημειώνει σε ανάρτησή της στο facebook η Μαρία Κυριακίδου, από την οποία πήραμε την ιδέα για αυτό εδώ το άρθρο. Ίσως πάλι να δείχνει ότι στις αρχές της δεκαετίας του 1990 ο χρόνος άρχισε και πάλι να μετράει — ο χρόνος της Πράγας, που είχε σταματήσει, που είχε παγώσει εκείνη τη χαμένη άνοιξη του 1968, όταν εισέβαλαν στην πόλη τα σοβιετικά τανκς. Θυμίζουμε την περίφημη φωτογραφία του Joseph Koudelka:
Σε κάθε περίπτωση, οι κεντροευρωπαίοι φαίνεται πως αγαπούν τους μετρονόμους. Κλείνουμε με το αριστουργηματικό «Συμφωνικό ποίημα για εκατό μετρονόμους» του ούγγρου συνθέτη György Ligeti (τον Δεκέμβριο του 1956, δυο μήνες μετά τη βίαιη καταστολή της ουγγρικής επανάστασης, ο Ligeti κατέφυγε στη Βιέννη· το έργο γράφτηκε το 1962, την εποχή που ο Ligeti προσέγγισε το Fluxus και που στην Πράγα μαζεύονταν τα μπάζα του μνημείου του Στάλιν):
* * *
Εδώ άλλες αναρτήσεις από την κατηγορία Εικαστικά
Εδώ άλλες αναρτήσεις από την κατηγορία Αρχιτεκτονική / αστικό τοπίο
Στο:Αρχιτεκτονική / αστικό τοπίο, Εικαστικά Tagged: Γιώργος Τσακνιάς, Ε.Σ.Σ.Δ., Ιωσήφ Στάλιν, Νικήτα Χρουστσόφ, Πράγα, Τσεχοσλοβακία, γλυπτική, εικαστικά, Letná, Otakar Švec, Vltava, Vratislav Novak
from dimart http://ift.tt/2eNI77p
via IFTTT
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου