zougla: Η εποχή του φόβου

coulrophobia3

— του Γεράσιμου Γεωργάτου για τη στήλη Παροράματα και ημαρτημένα—

Σάββατο βράδυ στην Επίδαυρο, λίγο πριν αρχίσει η παράσταση. Κατάμεστο το αρχαίο θέατρο. Ξαφνικά κάποιος από το προσωπικό κατευθύνεται σχεδόν τρέχοντας, χωρίς θόρυβο, προς το άνω διάζωμα. Το κοινό αντιλαμβάνεται την κίνηση. Τα κεφάλια και τα βλέμματα όλων στρέφονται και τον παρακολουθούν με ένταση. Τι συμβαίνει; Λες; Τίποτα δεν συνέβη. Κλασικές διευθετήσεις για τις θέσεις. Όμως σίγουρα όλοι, ή σχεδόν όλοι, είχαν σκεφτεί ή το σκέφτηκαν εκείνη τη στιγμή, «γιατί όχι και σε μάς;», «γιατί όχι και εδώ;», όπου συγκεντρώνεται τόσος κόσμος και παρακολουθεί πράγματα που μάλλον δεν τα πολυεγκρίνει ο Αλλάχ. Την ίδια ένταση παρατηρείς και στο μετρό και στον ηλεκτρικό, αν κάποιος θόρυβος ξεφύγει από τον μέσο όρο ή ακόμα κι αν επιβιβαστούν κανά δυο άντρες με μεσανατολική ενδυμασία.

Φυσικό επόμενο, αφού καθημερινά αυξάνονται παντού τα χτυπήματα. Χωρίς εξαιρέσεις. Στον αναπτυγμένο, στον αναπτυσσόμενο και στον υπανάπτυκτο κόσμο. Λες και δρουν πολλαπλασιαστικά. Ο κλοιός στενεύει γύρω μας. Ίσως είναι ζήτημα χρόνου. Είμαστε μπροστά σε ένα νέο ανεξήγητο φαινόμενο που εξαπλώνεται παγκοσμίως, παρατηρεί ένας φίλος στο facebook, τη «λατρεία του θανάτου».

Είναι σαν να έχει απελευθερωθεί από το μπουκάλι το πνεύμα του κακού και εξαπλώνεται ραγδαία. Ο Τόμας Χομπς περνάει μπροστά. Ο Σωκράτης και ο Ρουσσώ βλέπουν τη σκόνη του. «Ουδείς εκών κακός», από πού κι ως πού; «Ο άνθρωπος γεννιέται αγνός και αγαθός», τι μάς λες τώρα;

Ο άνθρωπος είναι το πιο πανούργο, το πιο ισχυρό και το πιο επικίνδυνο ζώο. Είναι άπληστος και ο αγώνας κάθε ανθρώπου εναντίον όλων των άλλων αποτελεί την φυσική του κατάσταση. “Homo hominis lupus”. Ο αλτρουισμός είναι αφύσικος. Αυτά μάς λέει ο Χομπς για την ανθρώπινη φύση. Συνεχίζει όμως, ισχυριζόμενος ότι ο μεγαλύτερος φόβος του ανθρώπου είναι ο βίαιος θάνατος από χέρι άλλου ανθρώπου. Για να προστατευθούν οι άνθρωποι έχουν ανάγκη από έναν Λεβιάθαν, στην προκειμένη περίπτωση από μια ισχυρή κυβέρνηση που επιβάλλει με το μονοπώλιο της βίας και της απόλυτης εξουσίας την ομόνοια. Είναι γνωστή η προτίμηση του Χομπς στην μοναρχία, γιατί η δημοκρατία προϋποθέτει ότι και ο λαός είναι εκπαιδευμένος και οι ελίτ χαρισματικές.

Ευτυχώς στην Ευρώπη και τον δυτικό κόσμο έχουμε ισχυρά δημοκρατικά κράτη με δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις που όμως όλο και πιο πολύ αμφισβητούνται. Γιατί, απ’ ό,τι φαίνεται, δεν μπορούν να προστατεύσουν τους πολίτες τους από τον φόβο του θανάτου και από τον ίδιο τον θάνατο. Η αμηχανία είναι έκδηλη.

Και αυτό γιατί με το γύρισμα του αιώνα βρισκόμαστε μπροστά σε μια πρωτόγνωρη κατάσταση. Ό,τι ονομάζουμε παγκοσμιοποίηση ακολουθεί, μέχρι στιγμής, τον νόμο του Δαρβίνου. Επιβιώνουν οι ομάδες, τα έθνη και τα άτομα που είναι πειθαρχημένα, δυναμικά, ευφυή και καινοτόμα, ενώ ολόκληρες περιοχές και πολιτισμοί που δεν είναι ανταγωνιστικοί αποτελούν τους χαμένους της ιστορικής συγκυρίας. Και ενώ ο παγκόσμιος πλούτος αυξάνεται, οι ενδοεθνικές και δι-εθνικές ανισότητες εντείνονται.

040C79E9-AB85-C2DE-F6AA32AF8E7F1F09

Παντού, και στην πλευρά των κερδισμένων και στην πλευρά των χαμένων, ο φονταμενταλισμός κερδίζει συνεχώς. Είτε με περισσότερο κοσμική μορφή, ως εθνικισμός, είτε με περισσότερο θρησκευτική μορφή, ως τζιχαντισμός. Και οι δύο προέρχονται από μια αίσθηση συλλογικής και προσωπικής δυσαρέσκειας και ιστορικής αποτυχίας και κάνουν κηρύγματα υπέρ μιας ανεπιστρεπτί χαμένης χρυσής εποχής. Υπέρ ενός ισχυρού προστατευτικού έθνους – κράτους οι μεν, υπέρ μιας ιδανικής, σύμφωνης με τους αυθεντικούς θρησκευτικούς κανόνες κοινωνίας οι δε. Και με βάση αυτά τα φαντασιακά ιδεώδη επιστρατεύονται οι μαχητές.

Μόνο που οι κάθε είδους φονταμενταλιστές και οι μαχητές τους αδιαφορούν για το διεθνές δίκαιο, τις συνθήκες, τα ανθρώπινα δικαιώματα, τις απώλειες αμάχων και πολλούς άλλους κανόνες και ρυθμίσεις, με τους οποίους είχαν συνηθίσει να συνεννοούνται τα κράτη και οι κυβερνήσεις, ακόμα και σε εμπόλεμη μεταξύ τους κατάσταση. Σε τι διέφεραν σ’ αυτό ο Ράντοβαν Κάραζιτς από τον Οσάμα Μπιν Λάντεν; Δεν συγκρούονται πλέον οργανωμένα εθνικά στρατεύματα. Δεν υπάρχουν κανόνες. Ομαδικές επιθέσεις, μοναχικοί λύκοι, ψυχοπαθείς καμικάζι. Ο πόλεμος βρίσκεται παντού, είναι αντισυμβατικός, ακήρυχτος και διαρκής, γίνεται κυρίως μέσα στα ίδια τα κράτη και όχι ανάμεσά τους, χωρίς δυνατότητα ανακωχής και σύναψης ειρήνης.

wharf_2594047b

Ούτε υπάρχει ένας παγκόσμιος χομπσιανός Λεβιάθαν να επιβάλει την ομόνοια. Τα ίδια τα δημοκρατικά κράτη, κυρίως του δυτικού κόσμου, καλούνται να επινοήσουν το πέρασμα από την δαρβινική σε μια εναλλακτική, πολιτικά διευθυνόμενη παγκοσμιοποίηση, με ισχυρούς παγκόσμιους θεσμούς και ρυθμίσεις που θα συμβάλλουν στην αύξηση της κυβερνησιμότητας σε μεγάλες περιοχές του πλανήτη, στην ανατολή και στον νότο, όπου το χάος ευνοεί την επιστράτευση μαχητών.

Ειδικά στον ευρωπαϊκό χώρο, όπου εθνικιστές και τζιχαντιστές έχουν πλέον καθημερινή και θανατηφόρα παρουσία, επείγει η αντιμετώπιση των παθογενειών που παράγει η χαμηλής ποιότητας αστικοποίηση γηγενών και αλλοδαπών, που ευνοεί παρομοίως την επιστράτευση μαχητών, και κυρίως επείγει η ομοσπονδιοποίηση σημαντικών εθνικών ακόμα λειτουργιών, με προτεραιότητα στην άμυνα και την ασφάλεια. Ίσως έτσι μπορεί να υπάρξει ένας δημοκρατικός Λεβιάθαν που θα μας προστατεύσει από τον φόβο και την ανασφάλεια.

Όσο για μας, εδώ, σ’ αυτή τη μικρή χώρα, που δεν μπορεί εξ αντικειμένου να έχει πρωταγωνιστικό ρόλο στις παγκόσμιες εξελίξεις, πρέπει πρώτα να φροντίσουμε την ανασυγκρότηση και την κυβερνησιμότητα του οίκου μας. Γιατί το θεσμικό ξεχαρβάλωμα και η ανομία που ενθαρρύνεται από την σημερινή κυβέρνηση σε συνδυασμό με την προϊούσα φτωχοποίηση ευνοούν για την ώρα τον εθνικιστικό φονταμενταλισμό. Είναι όμως άδηλο ακόμα τι άλλα τέρατα μπορούν να παράγουν.

247CDC7100000578-2900259-image-a-52_1420668027718