Λαϊκό Μέτωπο: 80 χρόνια

Ημέρες του 1936 στη Γαλλία: δεν θα περάσει ο φασισμός! Μια συναρπαστική έκθεση φωτογραφίας στο Παρίσι για τα 80 χρόνια από την κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου

— της Σεβερίν Κλειδωνά—

Το τελευταίο διάστημα η κατάσταση στη Γαλλία έχει πολύ σασπένς και αναστάτωση. Μετά την τρομοκρατική τραγωδία, η χώρα παραμένει σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης κι αυτή η πολιτική και συνταγματική επιλογή έχει διάφορες ερμηνείες, οι αντιδράσεις στις επαπειλούμενες αλλαγές στα εργασιακά είναι μεγάλες αλλά κι εκεί υπάρχει η σύγχυση της σύγχρονης εποχής που ευφυώς υπερτονίζουν τα «μέσα», οι πρόσφατες βροχοπτώσεις σε διάφορες περιοχές έφτασαν στα όρια της φυσικής καταστροφής, το Εuro πραγματοποιήθηκε μεν κανονικά αλλά κατά βάθος όλοι περίμεναν να ολοκληρωθεί και ο τελικός για ν’ αναπνεύσουν με ανακούφιση — σε κάθε περίπτωση οι δημόσιες προβολές των ποδοσφαιρικών αγώνων έχουν απαγορευτεί· το ποδόσφαιρο δεν ήταν φέτος λαϊκή γιορτή, κι έχει κι αυτό τη σημειολογία του.

Τώρα έχουμε τους Άγγλους να φεύγουν και το βασικό πρόβλημα είναι ένα, είναι μεγάλο και λέγεται Μαρίν Λεπέν· και το ερώτημα είναι κατά πόσον πολιτική και κοινωνία θα την αφήσουν να τραβήξει στα άκρα δεξιά τη δημόσια συζήτηση, ενόψει των προεδρικών εκλογών του 2017.

Μέσα σ´αυτό τον ορυμαγδό εξελίξεων, κλείνουν φέτος 80 χρόνια από τη δημιουργία της κυβέρνησης του Λαϊκού Μετώπου, που είναι μια συναρπαστική ιστορία μέσα στην ιστορία της σύγχρονης πολιτικής περιόδου και ένας από τους πυλώνες της νεότερης ιστορίας της Γαλλίας, μ’ όλες τις αντιδράσεις που προκαλούν τα σύμβολα.

Τα έντονα κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα στη Γαλλία τη δεκαετία του ’30, όπως περίπου παντού στον κόσμο τότε, προκαλούσαν πολιτική αστάθεια και λαϊκή δυσαρέσκεα. Καταλύτης για τις εξελίξεις ήταν η μεγάλη αντικοινοβουλευτική διαδήλωση ακροδεξιών οργανώσεων στις 6 Φεβρουαρίου 1934 για την καταγγελία σκανδάλων πολιτικών και δημόσιων αξιωματούχων, που κατέληξε σε σοβαρά έκτροπα με 15 νεκρούς.

Για τις δυνάμεις της αριστεράς αυτό θεωρήθηκε απόπειρα πραξικοπήματος και απάντησαν αμέσως με αντι-διαδήλωση που είχε επίσης θύματα. Οι τεράστιες λαϊκές διαδηλώσεις συνεχίστηκαν τις επόμενες ημέρες, με αποκορύφωμα την κοινή συμμετοχή σε αυτές σοσιαλιστών και κομμουνιστών, που έως τότε ήταν ιστορικά διαιρεμένοι.

Ήταν φανερό ότι η Γαλλία κινδύνευε με ακροδεξιά εκτροπή σε μια εποχή που στη Γερμανία ο Χίτλερ είχε σκαρφαλώσει στην εξουσία ενώ στην Ιταλία ο Μουσολίνι κυβερνούσε ανενόχλητος από χρόνια.

Μπροστά στο κίνδυνο εκφασισμού, οι πολιτικές δυνάμεις της εποχής κατέβαλλαν προσπάθειες για τη δημιουργία αριστερού μετώπου, ώσπου πράγματι έγινε δυνατόν το αδύνατον, δηλαδή η πολιτική συμμαχία μεταξύ σοσιαλιστικού, κομμουνιστικού και ριζοσπαστικού κόμματος, που μέχρι τότε κυριολεκτικά «σφάζονταν». Ο συνασπισμός πήρε το όνομα «Λαϊκό Μέτωπο».

Αυτή ακριβώς η κόντρα μεταξύ σοσιαλιστών και κομμουνιστών είχε διευκολύνει την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, οπότε τώρα η Κομμουνιστική Διεθνής έδωσε γραμμή για τη θεαματική στροφή των απανταχού ΚΚ έναντι των αστικών κομμάτων και δημιούργησε το διεθνές ρεύμα των «λαϊκών μετώπων» της δεκαετίας του ’30. Ήδη στην κατά μέτωπον εκλογική αναμέτρηση με το Εθνικό Μέτωπο, τον Φλεβάρη του 1936 στην Ισπανία, είχαν επικρατήσει οι δημοκρατικές, κομμουνιστικές και σοσιαλιστικές δυνάμεις του «Λαϊκού Μετώπου».

 

Marcel Cerf: Ο Λέων Μπλουμ (1872-1950), σε διαδήλωση στο Παρίσι,
Mur des Fédérés., περ. 1936 © Roger-Viollet

Κεντρική φυσιογνωμία στις διαπραγματεύσεις για πολιτική συμμαχία ήταν ο Λεόν Μπλουμ, πρόεδρος του Σοσιαλιστικού Κόμματος, που γενικά πήρε το θέμα πάνω του· μια ωραία κι ενδιαφέρουσα περίπτωση ανθρώπου, που μπήκε στην πολιτική με την υπόθεση Ντρέιφους, στο πλευρό του σοσιαλιστή ηγέτη Ζαν Ζορές, έγινε μέλος του Σοσιαλιστικού Κόμματος, διαφώνησε με την προσχώρηση μέρους του κόμματος στη Γ΄Διεθνή και ανασυγκρότησε το επαναπομείναν κομμάτι ως το νέο σοσιαλιστικό κόμμα. Τη δεκαετία του ‘30 ήταν από τους πρωταγωνιστές της πολιτικής ζωής κι επειδή η ιστορία παίζει άσχημα και ειρωνικά παιχνίδια, ο Μπλουμ του αντιφασιστικού Λαϊκού Μετώπου, μετά από δίκη-παρωδία ενώπιον των Γερμανών και κυβέρνησης του Βισύ στάλθηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Μπούχενβαλντ τον Μάρτιο του 1943, σε ηλικία 71 ετών, απ’όπου επιβίωσε και απελευθερώθηκε δύο χρόνια αργότερα από τον αμερικανικό στρατό.

Στις εκλογές της άνοιξης του 1936 τα κόμματα του Λαϊκού Μετώπου θριάμβευσαν με αποτέλεσμα στις 4 Ιουνίου 1936 να σχηματίσουν κυβέρνηση (οι κομμουνιστές στήριζαν αλλά δεν συμμετείχαν στην κυβέρνηση), επικεφαλής είναι ο Λεόν Μπλουμ, ο πρώτος σοσιαλιστής —αλλά κι ο πρώτος Εβραίος— πρωθυπουργός της Γαλλίας.

Το σχηματισμό της κυβέρνησης του Λαϊκού Μετώπου υποδέχτηκε ο κόσμος με μαζικές απεργίες και διαδηλώσεις, αληθινός εργατικός σεισμός από τις λαϊκές τάξεις που ένιωσαν ότι είχαν επιτέλους μια δικιά «τους» κυβέρνηση, όσο κι αν οι προεκλογικές δεσμεύσεις του Λαϊκού Μετώπου ήταν πολύ πιο μετριοπαθείς από τις διεκδικήσεις τους.

Marcel Cerf: Απεργία στις Γκαλερί Λαφαγιέτ. Παρίσι (9ο διαμέρισμα), 1936.
© Marcel Cerf / BHVP / Roger-Viollet

Η αντίσταση των εργοδοτών πάντως έπεσε σαν ώριμο φρούτο και δύο μόλις ημέρες μετά το σχηματισμό κυβέρνησης υπογράφηκαν οι συμφωνίες του Ματινιόν (από το όνομα του πρωθυπουργικού γραφείου όπου ο Μπλουμ κάλεσε εκπροσώπους των δύο πλευρών) που προέβλεπαν: συλλογικές συμβάσεις εργασίας, άδειες μετ’αποδοχών, 40 ώρες δουλειάς την εβδομάδα (από 48 χωρίς μείωση μισθού) και συνδικαλιστικές ελευθερίες — με άλλα λόγια ένα γαλλικό New Deal ή πολλά από αυτά που για δεκαετίες μετά αποκαλούσαμε «κοινωνικά κεκτημένα».

Η κυβέρνηση συνασπισμού άντεξε ένα χρόνο αλλά παραπάνω ήταν αδύνατο. Οι επόμενες κοινωνικές παραχωρήσεις που πάγωσαν, ο Μπλουμ που τάχθηκε υπέρ της μη στρατιωτικής παρέμβασης στον ισπανικό εμφύλιο, οι κομμουνιστές που διαφοροποιήθηκαν, οι πολιτικές επιδιώξεις που άλλαξαν και άλλες παράμετροι οδήγησαν στην πτώση της κυβέρνησης. Έγιναν προσπάθειες και συνεννοήσεις για τον επανασχηματισμό κυβέρνησης του Λαϊκού Μετώπου, όμως η δεύτερη κυβέρνηση Μπλουμ, το Μάρτιο του 1938, δεν κράτησε ούτε μήνα. Μετά από λίγο διαλύθηκε και το ίδιο το Λαϊκό Μέτωπο.

* * *

Αυτήν την εποχή στο Παρίσι παρουσιάζεται μια μεγάλη έκθεση φωτογραφίας με τίτλο «1936, Le Front populaire en photographie» και θέμα, βέβαια, το Λαϊκό Μέτωπο μέσα από το φακό φωτογράφων, νέων και άσημων εκείνη την εποχή αλλά που στη συνέχεια έγιναν πολύ γνωστοί και πετυχημένοι, κάποιοι από αυτούς οι μεγάλοι σταρ σταρ της φωτογραφίας του 20ού αιώνα: Robert Cappa, Henri Cartier-Bresson, Robert Doisneau, André Kertész, Eli Lotar, Willy Ronis, Chim, Fred Stein, François Kollar και πολλοί άλλοι (για περισσότερες πληροφορίες εδώ).

Οι φωτογραφίες, σε χρονολογική σειρά, παρουσιάζουν τα γεγονότα on the making: o πρώτες ακροδεξιές συγκεντρώσεις, οι μαζικές λαϊκές διαδηλώσεις ως απάντηση, προσωπικότητες και στελέχη των κομμάτων του Λαϊκού Μετώπου σε συναντήσεις, σε διαδηλώσεις ή στα κομματικά γραφεία, διανοούμενοι και συνδικαλιστές, φυσικά ο Λεόν Μπλουμ σε πολλά στιγμιότυπα, εκλογές-νίκη-σχηματισμός κυβέρνησης, οι διαδηλώσεις σε πλατείες και κεντρικές λεωφόρους του Παρισιού, οι απεργίες και οι καταλήψεις σε χώρους εργασίας.

Οι νεαροί φωτογράφοι δεν κρύβουν τη μεγάλη συμπάθειά τους στο Λαϊκό Μέτωπο και τις λαϊκές διεκδικήσεις και αυτό αποτυπώνεται στις φωτογραφίες τους. Δεν βρίσκονται στο δρόμο μόνοι ή ανεξάρτητοι αλλά καλύπτουν με φωτορεπορτάζ τις πολιτικές εξελίξεις και συνεργάζονται με τα φωτογραφικά πρακτορεία που εκείνη την εποχή αναπτύσσονται γρήγορα στην «πρωτεύουσα της φωτογραφίας».

Από τις πιο εντυπωσιακές είναι οπωσδήποτε οι φωτογραφίες σε απεργίες και καταλήψεις: υπάλληλοι σε γενική συνέλευση μέσα στα πολυτελή καταστήματα των Γκαλερί Λαφαγιέτ και Σαμαριταίν, απεργοί σε διαβουλεύσεις ή σε αναμονή των διαπραγματεύσεων, σε στιγμές ανάπαυλας ή σε στιγμές κεφιού και τραγουδιού σε κατειλημμένα μεγάλα εργοστάσια όπως η Ρενώ, η Μισελέν και άλλα ή σε σταματημένα εργοτάξια μεγάλων έργων όπως η Exposition Universelle του 1937.

Σε όλα τα στιγμιότυπα προκαλεί εντύπωση η συμμετοχή των γυναικών στους αγώνες, σε μια εποχή που δεν έχουν κατακτήσει ακόμα τα βασικά πολιτικά δικαιώματα.

Όμως αυτό που ζηλεύει κανείς πάνω απ’όλα είναι ο τεράστιος ενθουσιασμός, η ζωντάνια και ο παλμός των συγκεντρώσεων που μοιάζουν με λαϊκή γιορτή, αυτή η μεγάλη χαρά που δεν μπορεί κανείς να σταματήσει, είναι φανερό ότι οι άνθρωποι είναι ή νιώθουν πλειοψηφία, έχουν αυτοπεποίθηση, έχουν το δίκιο με το μέρος τους και ναι, έχουν όραμα, «να τολμάς επιτέλους, μετά από μήνες, χρόνια που έχεις γονατίσει, να ξανασηκώνεσαι και να στέκεσαι όρθιος» ή αλλιώς «η εκδίκηση της εργατικής αξιοπρέπειας», όπως έγραψε γι’αυτή τη χαρά η Σιμόν Βέιλ.

Άλλο τόνο στις πολιτικές εξελίξεις δίνουν οι φωτογραφίες από τις εκδρομές και τις εξορμήσεις στην ύπαιθρο και στη θάλασσα που χάρη στο καινούριο δικαίωμα των πληρωμένων αδειών, ο κόσμος αρχίζει να απολαμβάνει. Μια ολόκληρη γενιά, με ποδήλατο, με μοτοσικλέτα ή με το τρένο αλωνίζει τη Γαλλία, κάνει πικ-νικ, ανακαλύπτει το… μαγιό, κατασκηνώνει ελεύθερα ή μοιράζεται τους κοιτώνες των νεανικών πανδοχείων μαθαίνοντας ότι υπάρχει ζωή και έξω από το εργοστάσιο.

Το «1936» δεν κράτησε πολύ, οι πολιτικές ισορροπίες διαλύθηκαν ενώ οι κοινωνικές κατακτήσεις εδραιώθηκαν πραγματικά στα μεταπολεμικά χρόνια. Ωστόσο, η Γαλλία δεν ήταν πια η ίδια, οι μεταρρυθμίσεις είχαν περάσει και η εργατική τάξη είχε βρει τη θέση της μέσα στην κοινωνία.

* * *

Οι ιστορικές συνθήκες είναι μοναδικές και τα γεγονότα δεν επαναλαμβάνονται, όπως είναι γνωστό. Ωστόσο, ανάμεσα στις δυο εποχές, 1936 και 2016, υπάρχουν ομοιότητες;  Στο ειδικό αφιέρωμα της Μonde για το Λαϊκό Μέτωπο (Μάιος-Ιούλιος 2016) ο Paul Jankowski, αμερικανός ιστορικός ειδικευμένος στη σύγχρονη γαλλική ιστορία πιστεύει ότι: «Και ναι, και όχι. Ναι, γιατί η κρίση κάνει τη σύκριση των δύο εποχών ενδιαφέρουσα, δεδομένου ότι στενεύει τα περιθώρια επιλογών των κυβερνήσεων τόσο του 1936, όσο και του 2016. Η ξενοφοβία, η εμμονή σχετικά με την εθνική κυριαρχία, η άνοδος της ακροδεξιάς, όλα συνδέονται με την ανεργία και είναι τα δυναμικά χαρακτηριστικά και των δύο εποχών. Από την άλλη μεριά, υπάρχουν και μεγάλες διαφορές στο γενικότερο πλαίσιο: κατ’αρχάς, η διεθνής συγκυρία το 1936 ήταν πολύ πιο σοβαρή, με τη Γαλλία διπλωματικά σχεδόν απομονωμένη απέναντι σε μια Ιταλία και μια Γερμανία, ενδεχομένως και σε μια Ισπανία, όλο και πιο απειλητικές, χωρίς να μπορεί να βασίζεται ούτε στους Ρώσους ούτε τους Αγγλοσάξωνες. Επίσης, μια μεγάλη διαφορά είναι το κλίμα εμφυλίου πολέμου που επικρατούσε τότε, κάτι που δεν νομίζω πως ισχύει σήμερα. Από πολλές απόψεις, ο παραλληλισμός δεν έχει βάση. Η κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου, σε μια συγκυρία πιο δύσκολη και περίπλοκη, έκανε πολύ περισσότερα απ’ ό,τι οι τωρινές κυβερνήσεις. Το Λαϊκό Μέτωπο κατάφερε να προωθήσει κοινωνικές μεταρρυθμίσεις αλλά απέτυχε να κρατήσει τις πολιτικές ισορροπίες, ενώ η αριστερά πρόσφατα πέτυχε ακριβώς το αντίθετο. Κι αυτό καταλήγει σ’ ένα τελείως διαφορετικό αποτέλεσμα. Γιατί τι μας προσφέρουν οι πολιτικές ισορροπίες, εάν η κοινωνία δυστυχεί και η ανεργία αυξάνεται; Τέλος, ζούμε σε διαφορετικές εποχές και η οικολογική κρίση θ’αποδειχθεί, θεωρώ, μεγαλύτερη απειλή κι από το φασισμό».

 * * *

Ο κόσμος στην έκθεση «1936, Le Front populaire en photographie» στέκεται με μεγάλο ενδιαφέρον μπρος στις φωτογραφίες. Πρόκειται για την αναπαράσταση μιας ολόκληρης εποχής. Οι φωτογραφίες είναι ούτως ή άλλως συναρπαστικές, ένα ταξίδι στο χρόνο και την ιστορία, μακρινή από μια μεριά αλλά όχι και τόσο, υπάρχει μεγάλη ησυχία στους χώρους της έκθεσης, στοιχηματίζω ότι πολλοί κάνουν τη σύγκριση ή τέλος πάντως βλέπουν τις αναλογίες και ίσως να σκέφτονται ακριβώς αυτό, ότι όταν η ακροδεξιά απειλεί, η ενότητα, η κοινωνική δικαιοσύνη και τα δημοκρατικά αντανακλαστικά είναι η απάντηση — αλλά γιατί κανείς δεν ακούει;

Πλατεία Βαστίλης. Διαδήλωση του Λαϊκού  Μετώπου, 14 Ιουλίου 1936.
© Robert Capa / International Center of Photography / Magnum Photos

* * *

Εδώ άλλες επετειακές αναρτήσεις από το dim/art

Στο:Επετειακά Tagged: André Kertész, Chim, Eli Lotar, François Kollar, Fred Stein, Henri Cartier-Bresson, Γαλλία, Λαϊκό Μέτωπο, Λεόν Μπλουμπ, Παρίσι, Σεβερίν Κλειδωνά, Σιμόν Βέιλ, Φωτογραφία, Robert Cappa, Robert Doisneau, Willy Ronis

from dimart http://ift.tt/29pRiZp
via IFTTT