zougla: 4 χρόνια dim/art

Την Παρασκευή 1η Ιουλίου γιορτάσαμε αισίως τα 4 χρόνια μας. Και συνδυάσαμε το πάρτι γενεθλίων μας στο Άλικο με μια μίνι εκδήλωση για έναν από τους αγίους στο ημερολόγιό μας, τον Ερίκ Σατί.

Μια βραδιά με μεγάλη ζέστη, είχαμε τη χαρά να δεχτούμε πολλούς φίλους, που ήρθαν να μας ευχηθούν, να ακούσουν τη Λένια Ζαφειροπούλου και τον Μάριο Καζά να ερμηνεύουν πραγματικά συγκλονιστικά Ερίκ Σατί, του οποίου διαβάσαμε (με σειρά εμφάνισης, οι: Γιώργος Τσακνιάς, Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, Ρούλα Καλαρά, Μάριος Σπηλιόπουλος, Εύη Τσακνιά και Ελένη Κεχαγιόγλου) και ορισμένα αποσπάσματα από το βιβλίο: Ερίκ Σατί, Εκτός ήχου, μτφ. Μαρία Ευσταθιάδη, Καστανιώτης 1990.

Σε ατμόσφαιρα χαλαρή, όπως σχολιάστηκε ευρέως, συναντηθήκαμε, συζητήσαμε, ήπιαμε, μερικοί ρίξαμε κι έναν χορό.

Ο αρχισυντάκτης μας Γιώργος Τσακνιάς έβγαλε και λόγο (ευτυχώς όχι τετράωρο όπως απειλούσε):

* * *

Σας ευχαριστώ όλους που ήρθατε.

Ευχαριστώ το φιλόξενο Άλικο, τον Άρη και όλους τους εργαζόμενους εδώ.

Το dim/art κλείνει σε λίγες μέρες 4 χρόνια. Για κάτι που ξεκίνησε πολύ απλά, χωρίς χρήματα, από εργαζόμενους ανθρώπους (keep your day job, για να θυμίσω τη συμβουλή των Grateful Dead στους φανατικούς οπαδούς τους), που στήθηκε χωρίς ειδικές τεχνικές γνώσεις —και που συνεχίζει έτσι— αυτό, το ότι δηλαδή κλείνει 4 χρόνια διαρκούς παρουσίας, με σύνολο σχεδόν 5000 αναρτήσεις, χωρίς ούτε μία ημέρα χωρίς ανάρτηση μετά τους λίγους πρώτους μήνες και με σταθερή αύξηση της αναγνωσιμότητας που μας έχει εντυπωσιάσει, είναι ήδη επιτυχία. Δείχνει ότι υπάρχει κοινό που ενδιαφέρεται για αυτά που γράφουμε, κι αυτό είναι σημαντικό. Δείχνει επίσης ότι το κοινό δεν μας πήρε στα σοβαρά, γιατί αυτό θα ήταν η αρχή του τέλους (σύμφωνα με τη φράση του Ζαν Κοκτώ, που είναι και το μότο του dim/art).

Το dim/art εκκολαπτόταν επί ενάμιση περίπου χρόνο, στη διάρκεια του οποίου συζητούσαμε τι ακριβώς θα είναι, σε ποιους θα απευθύνεται, γιατί, πώς, πότε, πού κ.λπ. Στις 22/7/2012 ημέρα Κυριακή, βγήκε από το αυγό του, χωρίς (ευτυχώς) να έχουμε δώσει οριστική απάντηση σε όλα αυτά τα ερωτήματα. Ακολουθήσαμε τη γραμμή Πικάσο, που έλεγε ότι όταν θες να κάνεις κάτι πρέπει να έχεις μια χοντρική και θολή ιδέα του τι θα είναι, όχι λεπτομερή. Εν τέλει, το dim/art προσπαθεί να παρεμβαίνει πολιτικά, ιδίως στα θέματα του πολιτισμού· προτιμά να μην έχει βεβαιότητες και απαντήσεις αλλά να θέτει τα σωστά ερωτήματα· και προσπαθεί επίσης να είναι ένα παράθυρο στον κόσμο, κάτι που το έχουμε παγίως ανάγκη στη χώρα μας, και επειγόντως ανάγκη τώρα, στις μέρες μας: ένα παράθυρο από όπου μπαίνουν πράγματα και, ει δυνατόν, βγαίνουν (έχουμε ξεκινήσει «πιλοτικά» τη μετάφραση στα αγγλικά επιλεγμένων αναρτήσεών μας, που θεωρούμε ότι μπορεί να έχουν ενδιαφέρον για μη ελληνόφωνο κοινό, αλλά βέβαια αυτό είναι πιο δύσκολο και θέλει άλλη υποδομή, είναι «επόμενο στάδιο του κινήματος»).

Λίγες μέρες μετά τις 22/7/2012, οι —λιγοστοί ακόμα— συντάκτες του dim/art βρίσκονταν στις παραλίες. Τα ποστ του πρώτου μήνα λειτουργίας ανέβηκαν όλα από μια καφετέρια στην εξωτική Φθιώτιδα, που είχε wifi και αξιοπρεπή φρέντο.

Οι συντάκτες ευτυχώς πλήθυναν και ελπίζω να πληθύνουν πολύ ακόμα και στο σημείο αυτό θα πω ένα στερεότυπο (ελπίζω να μην έχω πει και άλλα πριν, ε;): ότι το dim/art δεν θα υπήρχε χωρίς τους συντάκτες του και χωρίς τους αναγνώστες του. Προφανώς δεν θα υπήρχε ένα μπλογκ στο οποίο ουδείς θα έγραφε και το οποίο ουδείς θα διάβαζε (θα ήταν παράξενο και ελαφρώς ανησυχητικό να υπάρχει). Έχω όμως λόγο που το λέω: όπως ανέφερα ήδη, το dim/art βγαίνει από ανθρώπους που έχουν δουλειές, παιδιά, σκυλιά, γατιά, καναρίνια, παπαγάλους, κροκόδειλους, στρουθοκαμήλους, μωβ δράκους κ.λπ. Δηλαδή, βγαίνει από υστέρημα χρόνου και αντοχών. Συνεπώς, έχει ανάγκη την επικοινωνία και τη συνεργασία με το κοινό του. Ο στενός πυρήνας των συντακτών έχει κέφι και όρεξη και συνεχίζει και θα συνεχίζει, χρειάζεται όμως και τη συνεισφορά του ευρύτερου κύκλου των όχι τακτικών συνεργατών και, γενικά, τη συνεισφορά όλων. Και για να το πω απλά και πρακτικά: χρειαζόμαστε τα κείμενά σας (σας ευχαριστούμε που δεν μας θυμώνετε για το σκληρό editing) αλλά χρειαζόμαστε επίσης την επικοινωνία: μπορεί να είναι μια ιδέα, μια πρόταση, να δούμε το τάδε θέμα ή να διαβάσουμε το τάδε άρθρο στον ξένο Τύπο προκειμένου να το μεταφράσουμε. Κάθε βοήθεια, συμβουλή, γνώμη, κριτική κ.ο.κ. είναι κάτι παραπάνω από ευπρόσδεκτη: την έχουμε πραγματικά ανάγκη. Να πω επίσης ότι όταν γράφουμε κάτι στο facebook καλό είναι να αναρωτιόμαστε πριν το ποστάρουμε μπας και είναι κατάλληλο για το dim/art, όπου θα το διαβάσει περισσότερος κόσμος και θα διατηρηθεί.

Από την αρχή της λειτουργίας του dim/art, οι επετειακές αναρτήσεις αποδείχτηκαν βασικό στοιχείο της ύλης του, χαρακτηριστικό της ταυτότητάς του, νομίζω. Έχω αναρωτηθεί γιατί συνέβη αυτό, πώς έγινε και ρίξαμε αρκετό βάρος εκεί. Η μισή απάντηση είναι ότι, σε καιρούς χαλεπούς και ιδιαίτερα άχαρους, είναι ευχάριστο —και, καμιά φορά, σωτήριο— , με αυθαίρετη (δηλαδή τυχαία, συμπτωματική) αφορμή, όπως είναι η ημέρα γέννησης ή θανάτου ή πρώτης δημοσίευσης ή πρεμιέρας, να δεις ξαφνικά μέσα στη ζούγκλα των social media ένα αφιέρωμα στον Ρενέ Μαγκρίτ ή στη Μαρί Μπασκιρτσέφ, στον Φερνάντο Πεσόα ή στον Τζέρυ Γκαρσία, στον Ναπολέοντα Λαπαθιώτη ή στον Επαμεινώνδα Γονατά, στον Ερίκ Σατί ή στον Ζακ Τατί, στην Πίνα Μπάους ή στον Μίκυ Μάους κ.ο.κ.…

Την άλλη μισή απάντηση στο ερώτημα προς τι οι επετειακές αναρτήσεις τη δίνει ο στίχος του Ουίλιαμ Κάρλος Ουίλιαμς, από το ποίημα «Κοράλ — η ροζ εκκλησία»: Ο Πόε, ο Ουίτμαν, ο Μπωντλαίρ / είναι οι άγιοι σε τούτο το ημερολόγιο… Φτιάχνουμε λοιπόν κι εμείς το δικό μας ημερολόγιο με τους δικούς μας αγίους, στους οποίους επιστρέφουμε είτε για έμπνευση είτε απλώς για παρηγοριά.

Εντελώς τυχαία, αυθαίρετα και συμπτωματικά, σαν σήμερα, την 1^η Ιουλίου 1925, εγκατέλειψε τον μάταιο τούτο κόσμο ο Ερίκ Σατί, άγιος στο δικό μας ημερολόγιο, τόσο χάρη στο έργο του όσο και χάρη στη ζωή του: αντισυμβατικός, εκκεντρικός, πρωτοπόρος, αεικίνητος, πληθωρικός και μινιμαλιστής ταυτόχρονα, και (κυρίως) ορκισμένος εχθρός της σοβαροφάνειας — στην οποία σοβαροφάνεια (που στη χώρα μας ενδημεί) το dim/art έχει κηρύξει διαρκή ανένδοτο.

Η μουσική και καλλιτεχνική σημασία του Σατί είναι μεγάλη και διαχρονική. Το έργο του και η πορεία του άνοιξαν πολλούς δρόμους: για το Νταντά και τον σουρεαλισμό (κινήματα των οποίων υπήρξε προάγγελος και τα οποία εν συνεχεία τα πρόλαβε και συνδέθηκε μαζί τους), για τον μινιμαλισμό (που ανθεί και εξελίσσεται σήμερα και έχει λάτρεις, αλλά χωρίς τον Σατί δεν θα υπήρχε ή δεν θα υπήρχε έτσι), για τον Τζον Κέιτζ και την ιδιαίτερη προσέγγισή του στο θέμα του ήχου και της σιωπής, την αντίληψή του πως είναι καλύτερα να αφήνουμε τους ήχους να είναι ο εαυτός τους αντί να τους επιβάλουμε δικές μας ιδέες ή συναισθήματα (ας θυμίσουμε εδώ ότι ο Σατί δήλωνε πως δεν είναι μουσικός αλλά «φωνομέτρης»).

Ακόμη πιο επιγραμματικά, όπως μου το είπε σήμερα μια καλή φίλη με το παρατσούκλι Μαύρο Πρόβατο: «Γιατί ο Σατί; Γιατί είναι ο αισθητικός μας πατέρας».

Ας μην πω εγώ βιογραφικά για τον Σατί, ας τα πει ο ίδιος (εν πάση περιπτώσει, εννοώ ότι θα τα διαβάσουμε όπως τα έγραψε ο ίδιος):

Σ΄ ό,τι με αφορά, γεννήθηκα στην Ονφλέρ του Καλβαντός, στη συνοικία Πον Λεβέκ, στις 17 Μαΐου 1866 […]

Η Ονφλέρ είναι μια μικρή πόλη που βρέχεται συγχρόνως —και πανθομολογουμένως— από τα ποιητικά νερά του Σηκουάνα και τα μανιασμένα κύματα της Μάγχης. Οι κάτοικοί της (οι Ονφλερέζοι) είναι ευγενέστατοι και αξιαγάπητοι. Μάλιστα…

Έζησα στην πόλη αυτή ως τα δώδεκά μου χρόνια (1878), κι έπειτα εγκαταστάθηκα στο Παρίσι… Τα παιδικά και εφηβικά μου χρόνια ήταν ασήμαντα, χωρίς τίποτα αξιόλογο, για να μνημονευτεί σε σοβαρά γραπτά. Έτσι δε θα μιλήσω γι’ αυτά.

Αρκετά. Θα επανέλθω.

* * *

Φλέγομαι από την επιθυμία να σας περιγράψω, εδώ, το παρουσιαστικό μου (ν’ απαριθμήσω τα φυσικά χαρακτηριστικά μου, για όσα, προφανώς, μπορώ να μιλήσω με ειλικρίνεια): …Μαλλιά και φρύδια καστανά σκούρα· μάτια γκρίζα (μάλλον πιτσιλωτά)· μέτωπο χαμηλό· μύτη μακριά· στόμα μέτριο· σαγόνι φαρδύ· πρόσωπο μακρόστενο· Ύψος: 1 μέτρο και 67 πόντους.

Τα στοιχεία αυτά χρονολογούνται από το 1877, εποχή που υπηρέτησα εθελοντής στο 33ο Τάγμα Πεζικού στο Αρράς (Πα ντε Καλαί). Σήμερα μού είναι άχρηστα.

Λυπάμαι που δεν μπορώ να σας δείξω τα δακτυλικά μου αποτυπώματα (των δακτύλων μου εννοώ). Ναι. Δεν τα ‘χω μαζί μου, και αυτές οι ειδικές απομιμήσεις είναι απαίσιες (μοιάζουν με του Βιγιερμόζ και του Λαλουά μαζί).

Αρκετά. Θα επανέλθω.

* * *

Ύστερα από μια σύντομη εφηβεία, έγινα ένας νεαρός που απλώς τρωγόταν, τίποτα περισσότερο. Στην περίοδο εκείνη της ζωής μου άρχισα να σκέφτομαι και να γράφω μουσικά. Μάλιστα.

Ειδεχθής ιδέα! Ιδιαζόντως ειδεχθής!

Κυρίως, επειδή πολύ γρήγορα έδωσα δείγματα μιας (πρωτότυπης) πρωτοτυπίας ενοχλητικής, άκαιρης, αντιγαλλικής, αφύσικης κτλ.

Η ζωή μου έγινε τόσο δυσβάστακτη, που αποφάσισα να αποσυρθώ στα χτήματά μου και να περάσω τις μέρες μου σ’ έναν γυάλινο πύργο — ή… μεταλλικό (από κάποιο άλλο μέταλλο).

Έτσι άρχισα να ρέπω προς τη μισανθρωπία και να καλλιεργώ την υποχονδρία· κι έγινα ο πιο μελαγχολικός (ασήκωτος) άνθρωπος. Η θέα μου προκαλούσε λύπη — ακόμα κι αν με παρατηρούσες με χρυσό μονόκλ από καθαρό χτυπημένο χρυσάφι. Μάλιστα.

Κι όλα αυτά μού συνέβησαν εξαιτίας της Μουσικής. Η τέχνη αυτή πιο πολύ κακό μού έκανε παρά καλό: μ’ έκανε να ψυχρανθώ με αρκετούς επιφανείς άνδρες, αξιοπρεπέστατους, εξαιρετικούς, πολύ «καθωσπρέπει».

Αρκετά. Θα επανέλθω.

* * *

Προσωπικά, δε είμαι ούτε καλός ούτε κακός. Θα ‘λεγα πως ταλαντεύομαι. Δηλαδή, δεν έκανα πραγματικά κακό σε κανένα —ούτε και καλό άλλωστε.

Ωστόσο έχω πολλούς εχθρούς — πιστούς εχθρούς, φυσικά. Γιατί; Μα επειδή οι περισσότεροι δεν με γνωρίζουν ή με γνωρίζουν από δεύτερο χέρι, δηλαδή εξ ακοής (ψεύδη ψευδέστατα).

Ο άνθρωπος δεν μπορεί να είναι τέλειος. Δεν τους κρατώ κακία: είναι οι ίδιοι θύματα της ασυνειδησίας τους και της έλλειψης διορατικότητας… Κακόμοιροι άνθρωποι!…

Τους οικτίρω.

Αρκετά. Θα επανέλθω.

* * *

Αξίζει να αναφέρουμε και μερικούς τίτλους έργων του — έχουν ενδιαφέρον και είναι ενδεικτικοί από μόνοι τους:

Τρία κομμάτια σε σχήμα αχλαδιού
Τα χαλαρά πρελούδια (για ένα σκύλο)
Με ένδυμα αλόγου
Αθλήματα και διασκεδάσεις
Η Παγίδα του Μέδουσα, κωμωδία σε μία πράξη του κυρίου Ερίκ Σατί (με μουσική του ίδιου κυρίου)
Μουσική επίπλωσις (πρόκειται για έναν κύκλο έργων που εμπνεύστηκε ο Σατί από τον Ματίς, ο οποίος έλεγε ότι ονειρευόταν μια τέχνη αναπαυτική, «κάτι σαν μια καλή πολυθρόνα».

Αντί να μιλάμε για τον Σατί, ας ακούσουμε Σατί από τη σοπράνο —και ποιήτρια (η τελευταία της ποιητική συλλογή κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Πατάκη) και μεταφράστρια— Λένια Ζαφειροπούλου και από τον πιανίστα και συνθέτη —και υποψήφιο διδάκτορα της Νομικής— Μάριο Καζά, τους οποίους ευχαριστώ εκ μέρους του dim/art πάρα πάρα πολύ. Τα σύντομα κείμενα που θα ακουστούν ανάμεσα στα κομμάτια είναι του Σατί.

* * *

Εκτός από κομμάτια του Σατί, η Λένια Ζαφειροπούλου και ο Μάριος Καζάς ερμήνευσαν και την άρια της μεθυσμένης Pericole, από την ομώνυμη όπερα του Ζακ Όφενμπαχ: