Kind of blue

Το διασημότερο άλμπουμ της τζαζ για αρχάριους. Γιατί το Kind of Blue του Miles Davis που κυκλοφόρησε σαν χτες το 1959 είναι το σημαντικότερο / καλύτερο / πιο ευπώλητο (ανάλογα με την οπτική) άλμπουμ της τζαζ; Και γιατί πουλάει / παίζει ακόμη και σήμερα (4000 εκτελέσεις / πωλήσεις κατά μέσο όρο τη βδομάδα); 

—του Γρηγόρη Καραγρηγορίου—

1. Μέχρι τότε τζαζ σήμαινε αυτοσχεδιασμός πάνω στο δωδεκάμετρο μπλουζ. Σήμαινε bebop και Charlie Parker. Δηλαδή συγχορδίες, νότες παιγμένες μαζί ή διαδοχικά σε συγκεκριμένες αποστάσεις μεταξύ τους και αρμονικές αλλαγές σε συγχορδίες. Γρήγορα, αυτοσχεδιαστικά, εξαντλητικά, ηρωικά, υπέροχα. Αλλά τόσο (το δωδεκάμετρο λέμε) και πάνω στο γνωστό (στις συγχορδίες λέμε). Σου δίνω καμβά και τρία, άντε τέσσερα χρώματα, βγάλε μου φαντασία και τεχνική. Ακόμη κι η cool jazz, η west coast jazz κλπ ήταν χαλαρές παραλλαγές της bebop, της κληρονομιάς δηλαδή του Charlie Parker, γνωστού ως Bird.

2. Ο George Russel, πιανίστας και βαρεμένος με τη θεωρία του αυτοσχεδιασμού, παλιός φίλος από τον καιρό της Νέας Υόρκης, ήταν αυτός που έβαλε στο κεφάλι του Miles ότι μπορείς να ξεφύγεις από τον καμβά και να χρησιμοποιήσεις όλα τα χρώματα του ουρανίου τόξου. Του γνωστού ή όποιου άλλου γουστάρεις. Ότι δεν χρειάζεται να μένεις δηλαδή στις συγχορδίες του δωδεκάμετρου, ούτε καν στο δωδεκάμετρο. Και να διαλέξεις όποια οκτάδα από νότες θέλεις, που ονομάζεται κλίμακα ή τρόπος (mode) κι από όπου θες. Από τη Δύση, την Ευρώπη, την Αφρική, την Μεσόγειο, την κοντινή ή τη μακρινή Ανατολή. Μπορείς να διαλέξεις οποιαδήποτε εξέλιξη πάνω σε μια ορισμένη κλίμακα, δηλαδή οποιαδήποτε νότα από τις 8 της κλίμακας (ή τις 12 της «επαυξημένης» χρωματικής κλίμακας ). Να απελευθερωθείς από την τυπικότητα. Και να το τραβήξεις όσο θες. Να αφήσεις το στέρεο έδαφος της αρμονίας για τον αέρα και το ύψος της ατελείωτης μελωδίας. Να πετάξεις. Όταν το πρωτοσυζήτησαν ο Miles είπε του Russel: «Χωρίς ακόρντα, χωρίς συγχορδίες; Ευτυχώς που έχει ήδη πεθάνει ο Bird, γιατί θα έμενε στο τόπο σήμερα αν μας άκουγε».

Miles Davis, George Russel

3. Το πρώτο του πρόβλημα ήταν ότι για να γίνει αυτό έπρεπε το μουσικό χαλί, το υπόστρωμα που πάνω του θα αυτοσχεδιάσουν οι σολίστες να μην είναι περιοριστικό, σφιχτό, όπως ήταν συνήθως με τις συγχορδίες —μέχρι εκείνη τη μέρα— αλλά υποδηλωτικό κι υπαινικτικό. Να λέει «να έλα από δω και μετά κάνε ότι θες» κι όχι «ξεστραβώσου, εν δυο, εν δυο, αριστερό, δεξί, ένα στο αριστερό, ψηλά το κεφάλι, ίσιο το κορμί». Αυτή τη δουλειά τότε την έκαναν οι πιανίστες. Αλλά οι καλοί πιανίστες είπαμε ήξεραν να κρατάνε την συνοχή με τις συγχορδίες, όχι να υπαινίσσονται δρόμους. Και μάλιστα όσο καλύτερες αρμονικές αλλαγές στις συγχορδίες μπορούσαν να βγάλουν τόσο καλύτεροι, πιο βιρτουόζοι, πιο μάγκες τζαζ πιανίστες θεωρούνταν. O Russel τού πρότεινε έναν νεαρό λευκό πιανίστα, λάτρη του Ντεμπισί, που έβγαινε έξω από τα καθιερωμένα συνέχεια κι ήθελε να κάνει του κεφαλιού του. Ο Miles —που αφενός γούσταρε τα αγύριστα κεφάλια, αφετέρου ήταν σε φάση γαλλοφιλίας και φτιάχτηκε ακούγοντας για Ντεμπισί— το δέχτηκε. Πειραματίστηκε με ένα κομμάτι τον προηγούμενο χρόνο, το 1958. Το Milestones. Τώρα θα το ξανακάνει με ένα ολόκληρο άλμπουμ. Ο Evans φεύγει και ξανάρχεται. Γιατί ήρθε η ώρα. Του δίνει ένα χαρτάκι με δυο κλίμακες και έξι μήνες να προετοιμάσει το χαλί που θα παίξει στο άλμπουμ για να πειραματιστούν οι σολίστες. Παίρνει μετά από λίγο κι έναν άλλο —ιδιοφυή αλλά της πεπατημένης— πιανίστα για καλό και για κακό για τις live εμφανίσεις.

4. Το άλλο πρόβλημα ήταν οι σαξοφωνίστες του. Δυο θρυλικές μορφές. Σύντομα θα άφηναν το γκρουπ του Miles και θα έγραφαν ιστορία. Ο alto Cannonball Adderley και φυσικά ο tenor John Coltrane. Ο πρώτος ήταν ό,τι καλύτερο έβγαλε η bebop μετά τον Bird. Δεν ήθελε να βγει από τις συγχορδίες γιατί τις λάτρευε. Ο δεύτερος ήταν η μεγαλύτερη ιδιοφυΐα που έβγαλε η τζαζ κι η αυτοσχεδιαστική μουσική γενικά. Στην προσπάθεια του για την τέλεια —την «σωστή», όπως έλεγε— νότα, είχε εξελίξει όσο γίνεται τις συγχορδίες και τις αλλαγές τους και είχε βασανίσει και πάνω από όσο γίνεται τις αρμονίες τους. Και τώρα τους ζητάει να παρατήσουν ό,τι ήξεραν, τους λόγους που είχαν ξεχωρίσει τόσο αρχοντικά, που τους λατρεύει ο κόσμος, και να κάνουν κάτι άλλο. Πιο ελεύθερο. Να μην πάνε με χάρτη αλλά να αφεθούν στο χάσιμο. Κι οι δυο θα το τολμήσουν γιατί ο πραγματικά μεγάλος ποτέ δε μένει στάσιμος. Ο Coltrane θα το θεωρήσει αφορμή να ανοίξει το μυαλό του ακόμη περισσότερο. Θα πάρει το δρόμο της απόλυτης ελευθερίας (και της απόλυτης πνευματικότητας παράλληλα).

5. Ήρθε η ώρα.

John Coltrane, Cannonball Adderley, Miles Davis, Bill Evans
New York, May 26, 1958. (Photo by Frank Driggs Collection/Getty Images)

6. Θα κανονίσει δυο sessions στο στούντιο, με τον τρόπο που το συνήθιζε. Χωρίς πρόβα, χωρίς να ξέρει η μπάντα τι θα παίξει, ηχογράφηση με τη πρώτη, αυτοσχεδιασμός άπαξ, όπως οι ελεύθεροι συνειρμοί στην ψυχανάλυση. Εδώ ακόμη περισσότερο, με την έκπληξη της νέας τεχνικής. Το πρώτο κομμάτι που θα παίξουν θα είναι με τον άλλο πιανίστα, τον Wynton Kelly, ένα κλασικό blues με αυτοσχεδιασμό στις συγχορδίες, με πολλά από τα καθιερωμένα στοιχεία, ονόματι Freddie Freeloader. Αλλά από εκεί και πέρα θα ανοίξει τα παράθυρα. Στο So What, που θα γίνει ο ύμνος της modal jazz, μετά από μια εισαγωγή χαλαρά επηρεασμένη από τον Ντεμπισί που λέγαμε παραπάνω, θα δώσει την ελευθερία σε όλους να παίξουν όποια νότα της κλίμακας που με αλλοιωμένα ακόρντα και ξεκάρφωτες νότες ο Evans αφήνει να εννοηθεί από πίσω. Στο Blue on Green, οι μουσικοί πιάνουν τις νότες από τις κλίμακες που ονομάζονται δωρική, λυρική και μιξολυδική, όλες μαζί κι ανάκατα αποδεικνύοντας πόσο όμορφα ακούγεται η ελευθερία όταν ξέρεις τι να την κάνεις. Στο All Blues αντικαθίστανται οι κλασικές συγχορδίες του blues με μια βασική κλίμακα κι έτσι γεννιέται το πρώτο modal blues. Παράλληλα, για να του δώσει να καταλάβει, ο Miles αλλάζει τα 4/4 του ρυθμού σε ένα 6/4 που θυμίζει βαλσάκι. Τέλος στο Flamenco Sketches, που είναι το πιο χαρακτηριστικό της νέας ελεύθερης τεχνοτροπίας. o Miles κι ο Evans θα γράψουν και θα αφήσουν ένα χαρτί μπροστά σε κάθε μέλος της ορχήστρας που θα έχει από τρεις (διαφορετικές) κλίμακες, 24 νότες δηλαδή και τις πιο απλές οδηγίες που υπάρχουν: κάθε σολίστας αυτοσχεδιάζει σε αυτές τις κλίμακες για όσο θέλει μέχρι να κλείσει η μελωδία όπως θέλει.

(6 υστερόγραφο. Αν θέλετε να κάνετε τον έξυπνο αναφέρετε σε μια παρέα ότι κατά την άποψη κάποιων ειδικών οι τίτλοι All Blues και Flamenco Sketches μπήκαν κατά λάθος ανάποδα στο εξώφυλλο. Κι ότι στο 6/4 ρυθμικό κομμάτι κανονικά του πάει να έχει flamenco στον τίτλο, ενώ το αργό αυτοσχεδιαστικό τελευταίο είναι λέει η modal μετάφραση και μετεξέλιξη του blues. Φυσικά ούτε ο Miles, ούτε η εταιρεία, ούτε ο Evans επιβεβαίωσαν ποτέ κάτι τέτοιο).

7. Η μπάντα θα κάνει αυτό που δεν έκανε άλλος πριν. Και μετά, με τυπικά jazz συμπεριφορά θα διαλυθεί. Ο καθένας θα γράψει την ιστορία του. Το άλμπουμ θα γίνει θρυλικό σε κοινό και μουσικούς από τη πρώτη στιγμή. Θα οδηγήσει σε ακόμη μεγαλύτερες ελευθερίες. Θα οδηγήσει στην free jazz, την ατονική jazz που θα απελευθερωθεί ακόμη κι από τις κλίμακες. Θα ευθύνεται για την πιο εμπνευσμένη μουσική, τις πιο αποκαλυπτικές εμπειρίες. Κυρίως όμως θα επηρεάσει εκτός της jazz, κι όλη τη σύγχρονη μαύρη, ποπ, ροκ, gospel, hip hop, ορχηστρική, όλη τη μουσική γενικά. Αλλά θα ευθύνεται και για πολλά, παρά πολλά βαρετά άλμπουμ, για πολλές ώρες χαοτικής κακοφωνίας και εκνευρισμού. Γιατί, αφήνοντας τον αυτοσχεδιαστή μουσικό ελεύθερο να βγάλει αυτό που έχει στο μυαλό του, κάποιοι που δεν έχουν και πολλά εκεί μέσα ή που τα έχουν μπλεγμένα θα αναγκαστούν να μας το ομολογήσουν δημόσια. Αλλά αυτή είναι άλλη ιστορία.

8. Ο ίδιος ο Miles ενθουσιάστηκε αλλά, όπως θα κάνει όλη του τη ζωή. θα το θεωρήσει πολύ γρήγορα ευτυχισμένη ανάμνηση. Που φυσικά, όπως όλες οι αναμνήσεις, ανήκει οριστικά στο παρελθόν. Και θα προχωρήσει σε νέες περιπέτειες. Τον ηλεκτρικό ήχο, τη funk, τη ροκ, την ποπ, την Αφρική, κ.λπ. Όταν θα του ζητάνε να ξαναπαίξει το πιο επιτυχημένο του άλμπουμ, αυτό που ψηφίστηκε το 12ο καλύτερο όλης της μουσικής του 20ού αιώνα, ένα από τα 50 έργα τέχνης που θα θεωρηθούν εθνικοί θησαυροί των ΗΠΑ, θα λέει: «δεν έχω όρεξη». Το ίδιο στραβόξυλο, ο ίδιος σπαστικός τύπος που θέλει να κάνει πάντα κάτι καινούργιο, να μην σκουριάσει, να μην πιάσει χορτάρι, να κυλήσει. Το ’90 θα το πει ακόμη πιο σταράτα και χαρακτηριστικά στην Shirley Horn, όταν θα τον πρήξει να τα ξαναπαίξει: «Μπα, θα μου πονάνε τα χείλη».

Kind of Blue. Κυκλοφόρησε 17 Αυγούστου 1959 από την Columbia. Το γενικό πλαίσιο το σχεδίασαν ο Miles Davis κι ο Bill Evans. Έπαιξαν: τενόρο σαξόφωνο ο John Coltrane, άλτο σαξόφωνο ο Julian «Cannonball» Adderley, πιάνο οι Bill Evans και Wynton Kelly, μπάσο ο Paul Chambers, τύμπανα ο Jimmy Cobb και φυσικά τρομπέτα ο Miles Davis.

* * *

Εδώ άλλες επετειακές αναρτήσεις του dim/art

Στο:Επετειακά Tagged: Γρηγόρης Καραγρηγορίου, Μουσική, jazz, Miles Davis

from dimart http://ift.tt/2bEKR5l
via IFTTT