zougla: Φεστιβάλ Αθηνών: οι παραστάσεις, οι χώροι και τα καρπούζια

—της Όλγας Σελλά—

Η Πειραιώς 260, η βασική έδρα των φεστιβαλικών παραστάσεων στην Αθήνα, έκλεισε τις πύλες της για φέτος. Οι παραστάσεις ολοκληρώθηκαν, το πήγαινε-έλα εκεί κάτω στον Ταύρο τελείωσε και για τούτη τη χρονιά και μένει ο απολογισμός των εντυπώσεων. Οι απολογισμοί είναι σχεδόν κλισέ στη δημοσιογραφική πιάτσα, για το κλείσιμο κάθε κύκλου, αλλά πώς αλλιώς θα έχει κανείς ολοκληρωμένη εικόνα και άποψη μιας διοργάνωσης; Πώς αλλιώς θα αποτιμήσει τον σχεδιασμό, τις προθέσεις, τη διοργάνωση;

Φέτος είχαμε πολλά να δούμε, ή τουλάχιστον είχαμε ανάμεσα σε πολλά —πάρα πολλά για την ακρίβεια— να επιλέξουμε, αφού στο σύνηθες πρόγραμμα του Φεστιβάλ Αθηνών προστέθηκε και η ενότητα «Άνοιγμα στην Πόλη» που είχε δύο σκέλη, στην Αθήνα και στον Πειραιά. Ενότητα που πρόσθεσε νέες εκδηλώσεις, νέους χώρους, και αρκετά σταυρόλεξα για δυνατούς λύτες στους θεατές που θα ήθελαν να σχεδιάσουν τον προγραμματισμό τους. Σταυρόλεξα που κλήθηκαν να λύσουν όχι μόνο οι «επαγγελματίες θεατές» (δημοσιογράφοι, κριτικοί, θεατρολόγοι, κ.λπ.), αλλά και το ευρύτερο κοινό του Φεστιβάλ, που ήθελε ή είχε την οικονομική δυνατότητα να δει αρκετές από τις προτάσεις. Γιατί ασφαλώς υπήρχαν κι εκείνοι που μπορεί να ήθελαν να δουν περισσότερες παραστάσεις, αλλά δεν μπορούσαν. Και γιατί η πληθώρα των παραστάσεων ανέβαζε τον φεστιβαλικό προϋπολογισμό τους, και γιατί οι τιμές των εισιτηρίων ήταν αρκετούτσικα τσιμπημένες.

Έτσι, υπήρχαν αρκετές παραστάσεις με πολλά κενά καθίσματα, «δούλεψαν» πολύ οι προσκλήσεις, ενώ τα sold out έγιναν στις παραστάσεις του Ρομέο Καστελούτσι, του Μπομπ Γουίλσον και του Μιχαήλ Μπαρίσκνικοφ (και οι δύο στη Στέγη). Ο «Παίκτης» της Φολκμπύνε και του Φρανκ Κάστορφ γέμισε μεν τον Χώρο Δ της Πειραιώς 260, αλλά κράτησε και μετά το διάλειμμα λιγότερους από τους μισούς θεατές του.

Ρομέο Καστελούτσι

Ρομέο Καστελούτσι

Κι αν η μουσική βρήκε στέγη φέτος κυρίως στο Ηρώδειο, ο χορός και το θέατρο στεγάστηκαν, κυρίως, στην Πειραιώς 260, με κάποιες εξαιρέσεις που παρουσιάστηκαν στο «Ολύμπια», στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, στο Μικρό Χρηματιστήριο ή σε άλλα σημεία της πόλης (Εθνικός Κήπος, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο, Δημοτικό Θέατρο Πειραιά).

Το θέατρο είχε επίσης πολλές προτάσεις φέτος. Και στις ξένες παραγωγές και στις ελληνικές. Μερικές ήταν ευχάριστες εκπλήξεις· άλλες ήταν μεγάλες απογοητεύσεις (η Φολκσμπύνε και οι παραστάσεις της κατέχουν την πρώτη θέση σ’ αυτό το αίσθημα απογοήτευσης πολλών από τους θεατές).

Μιχαήλ Μπαρίσνικοφ

Μιχαήλ Μπαρίσνικοφ

Ξένες παραγωγές

Ο «Ύμνος στην αγάπη» της Πολωνής Μάρτα Γκουρνίτσκα συγκίνησε, «Όλος ο Σαίξπηρ σ’ ένα τραπέζι» από τους ερμηνευτές της Forced Entertainment (μια πολύ πρωτότυπη παρουσίαση των σαιξπηρικών έργων, που μερικά αντικείμενα πάνω σ’ ένα τραπέζι αντί για ήρωες) εντυπωσίασε. Γοήτευσε η «Αυτοκρατορία» του Μίλο Ράου, όπως και τα «Στοιχειώδη σωματίδια» του Ζυλιέν Γκοσλέν και του Μισέλ Ουελμπέκ (μόνιμος καλεσμένος ο Ζ. Γκοσλέν, με φανατικό κοινό πλέον), ενώ μοιρασμένο ήταν το κοινό στις εντυπώσεις τόσο για την παράσταση του Ρομέο Καστελούτσι «Democracy in America», όσο και (κυρίως) για την παράσταση του Μπομπ Γουίλσον «Γράμμα σ’ έναν άντρα». Απογοήτευσαν την πλειοψηφία των θεατών οι παραστάσεις της Φολκσμπύνε, και σίγουρα ήταν οι παραστάσεις με τις περισσότερες αποχωρήσεις στη διάρκειά τους. Σε γενικές γραμμές, πάντως, πολύ καινούργια πράγματα από τις προτάσεις των ξένων δημιουργών δεν είδαμε.

Γεωργία Μαυραγάνη

Γεωργία Μαυραγάνη

Ελληνικές παραγωγές

Το πρώτο στοιχείο που έχει να παρατηρήσει κανείς στη φετινή φεστιβαλική σοδειά των ελληνικών θεατρικών παραγωγών είναι ότι απουσίασε παντελώς η «μεσαία γενιά», αν μπορούμε να την πούμε έτσι, των Ελλήνων σκηνοθετών. Πάντως μπορούμε να την πούμε, ασφαλώς, δοκιμασμένη και καταξιωμένη. Απουσίαζαν δηλαδή σκηνοθέτες όπως ο Γιάννης Χουβαρδάς, ο Μιχαήλ Μαρμαρινός, ο Νίκος Καραθάνος, ο Θωμάς Μοσχόπουλος, ο Δημήτρης Τάρλοου, κ.ά. Απουσίες που ίσως να επέδρασαν και στην προσέλκυση θεατών, αφού όλοι οι παραπάνω έχουν δημιουργήσει ήδη το δικό τους κοινό και τη δική τους γλώσσα που επικοινωνεί με πολλούς θεατές. Υπήρχαν βέβαια αρκετοί δοκιμασμένοι και προικισμένοι ηθοποιοί, αλλά η πείρα έχει δείξει ότι η εξίσωση σκηνοθέτη-ηθοποιού λειτουργεί πάντα ελκτικά προς το ευρύτερο κοινό.

Πλούσια ήταν η παρουσία νέων σκηνοθετών· από τους οποίους άλλοι έχουν ήδη εγγράψει τα ίχνη τους στο θεατρικό γίγνεσθαι (π.χ. Γεωργία Μαυραγάνη), κι άλλοι κάνουν τα αρχικά τους βήματα. Αρκετοί από αυτούς χωρίς μεγάλα ερείσματα στο ευρύ κοινό, γνωστοί μόνο (οι περισσότεροι, προς το παρόν) στη θεατρική κοινότητα. Εξαιρούνται οι blitz, που έχουν αναγνωρισιμότητα και πορεία και στο εξωτερικό, η παράστασή τους όμως συνέπεσε με την πιο πυκνή εβδομάδα παραστάσεων (που πολλοί ήθελαν να δουν πολλές από αυτές), αλλά και με τη στάση εργασίας των εργαζομένων στο Φεστιβάλ. Ανήκω σ’ αυτούς που δεν την είδαν.

Από όσους παρουσίασαν στη δουλειά τους νέα προσέγγιση, και απ’ όσους είδαμε, θα στεκόμασταν στη διαφορετική ματιά της Γεωργίας Μαυραγάνη στο κλασικό έργο του Τενεσί Γουίλιαμς «Ξαφνικά πέρυσι το καλοκαίρι». Τις εντυπώσεις και τον θαυμασμό για το αποτέλεσμα, πάντως, κερδίζουν (με μεγάλη διαφορά) ο Δημήτρης Κουρτάκης και ο Άρης Σερβετάλης, στην τελευταία θεατρική παράσταση της φετινής σεζόν, με τις «Αποτυχημένες απόπειρες αιώρησης στο εργαστήριό μου», μια παράσταση βασισμένη σε σύνθεση πεζών του Σάμιουελ Μπέκετ, αλλά και η κάθοδος του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος με το «Festen» που σκηνοθέτησε με απρόσμενο τρόπο ο Γιάννης Παρασκευόπουλος στην αίθουσα εκδηλώσεων του Εθνικού Θεάτρου. Αυτή η τελευταία, ήταν η μόνη παραγωγή που προσέθεσε εμβόλιμα κι άλλη παράσταση, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η μεγάλη ζήτηση του κοινού (με το δεδομένο της μικρής χωρικότητας της αίθουσας όμως).

Υπήρξαν παραστάσεις συγκινητικές (όπως το «Γεφύρι του Δρίνου» σε σκηνοθεσία Νικίτα Μιλιβόγιεβιτς), υπήρξαν παραστάσεις συμπαθητικές ή χαριτωμένες, όπως τα «Θερμά θαλάσσια λουτρά» του Βασίλη Νούλα και «Ο θρύλος του αγίου Κάρτακ και το μικρό λουλούδι» της Μαρίας Πανουργιά. Υπήρξαν παραστάσεις που προσπάθησαν να διατυπώσουν πρόταση, που το έκαναν με αγάπη και πάθος, αλλά με μεγάλα χάσματα, όπως η «Ορκισμένη παρθένα» που σκηνοθέτησε ο Ένκε Φεζολάρι και υπήρξαν κι εκείνες που απογοήτευσαν και δίχασαν το κοινό — ή το θύμωσαν. Εδώ τα σκήπτρα κρατάει η παράσταση του Σίμου Κακάλα «Greek Freak/all star game». Η συγκεκριμένη παράσταση δίχασε ως προς την πρόταση, την αισθητική, το περιεχόμενο. Συζητήθηκε όμως και ο λάθος χώρος που φιλοξενήθηκε: το «Ολύμπια», η πρώην στέγη της Λυρικής Σκηνής. Για τον ίδιο λόγο, την επιλογή του χώρου, ατύχησε και μια άλλη πρόταση, αυτή του Γιάννη Σκουρλέτη και της bizoux de kant «Οι κόρες». Το γοητευτικό Μικρό Χρηματιστήριο της Αθήνας αποδείχτηκε ακατάλληλο για θεατρικές παραστάσεις. Η πανσπερμία των χώρων εδώ λειτούργησε προβληματικά.

Festen

Festen

Διαβάζω σε συνεντεύξεις ή δηλώσεις του καλλιτεχνικού διευθυντή του Φεστιβάλ Αθηνών, Βαγγέλη Θεοδωρόπουλου, σε διάφορα μέσα ή έντυπα, αυτές τις τελευταίες μέρες και ώρες, ότι κάνει δεύτερες σκέψεις για τη χρήση της Πειραιώς 260. Η αλήθεια είναι ότι το είχαμε διαγνώσει εγκαίρως, από τη συνέντευξη Τύπου στο Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά για τις εκδηλώσεις που εντάσσονταν στο «Άνοιγμα στην πόλη».

Είχε πει τότε από μικροφώνου ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος, ότι «το Άνοιγμα στην πόλη θα μπορούσε από μόνο του να είναι το Φεστιβάλ της Αθήνας. Ένα πρώτο ξεκίνημα είναι αυτό που γίνεται φέτος». Και είχαμε τότε αναρωτηθεί δημοσίως: «Λέτε αν πάει καλά αυτό το εγχείρημα να δούμε αλλαγές στη φυσιογνωμία του Φεστιβάλ;» Δεν ξέρω πόσο καλά πήγε (και δεν εννοώ μόνο εισπρακτικά, αφού αρκετές από τις εκδηλώσεις ήταν δωρεάν) αυτό το «Άνοιγμα στην πόλη», καθώς είναι μία κίνηση όχι νέα, όχι πρωτόγνωρη, πάντως ελκτική έτσι κι αλλιώς, μιας και κινητοποιεί και τον κόσμο της κάθε γειτονιάς. Αναρωτιέμαι, πάντως, έχοντας κατά νου εκείνη τη δήλωσή του —αλλά και τις σημερινές σκέψεις που δηλώνει ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος σε συναδέλφους—, αν και κατά πόσο θα αλλάξει φυσιογνωμία και βασική έδρα το επόμενο Φεστιβάλ.

Ήταν το δεύτερο Φεστιβάλ στο οποίο επικεφαλής και καλλιτεχνικός υπεύθυνος ήταν ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος. Ήταν το πρώτο Φεστιβάλ που σχεδιάστηκε εξ αρχής από τον ίδιο και το επιτελείο του. Κι έχω την αίσθηση, από τις κινήσεις, από τις επιλογές κι από τις λέξεις του, ότι προσπαθεί να απεμπλακεί απ’ ό,τι παρέλαβε, να πάει παρακάτω, αλλά και ότι βάζει ταυτοχρόνως πολλά καρπούζια κάτω από την ίδια μασχάλη. Φέτος, πάντως, σπάσανε κάποια από αυτά.

Αρης Σερβετάλης