Αρτ Σπίγκελμαν: η συμφιλίωση με την ιστορία καρέ–καρέ.

—της Εύης Τσακνιά—

Ο Αρτ Σπίγκελμαν, μια από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες των σύγχρονων κόμικς, παγκοσμίως γνωστός για το συγκλονιστικό Μάους, γεννήθηκε σαν χθες, στις 15 Φεβρουαρίου του 1948. Του ευχόμαστε να τα εκατοστήσει!

Αν και γεννημένος στη Στοκχόλμη, θεωρείται τυπικός νεοϋρκέζος. Καταρχάς γιατί η πολωνικής καταγωγής οικογένειά του, που κατάφερε να επιζήσει από το Ολοκαύτωμα, μετά από λίγα χρόνια παραμονής στην Σουηδία, μετανάστευσε στην Αμερική το 1951, όταν ο Αρτ ήταν μόλις τριών χρονών (στη φωτογραφία, ο Αρτ στη Στοκχόλμη ενός έτους, με τους γονείς του, Άνια και Βλάντεκ). Κι από την άλλη, όταν το εβραϊκό σου όνομα είναι Ισαάκ Αβραάμ Μπεν Ζιβ (Itzhak Avraham ben Zeev) και στις Η.Π.Α σε καταγράφουν ως  Άρθουρ Ισαντόρ, αλλά σε φωνάζουν Άρτ για συντομία, ενώ μεγαλώνεις στο Κουίνς της Νέας Υόρκης, η μοίρα σου είναι ήδη προδιαγεγραμμένη. Δεν έχεις πολλές επιλογές παρά να γίνεις ένας ταλαντούχος, ανήσυχος, νευρωτικός εβραίος – νεοϋρκέζος καλλιτέχνης!

 

Έτσι έγινε. Ο μικρός Αρτ είχε δικτυωθεί ήδη από το γυμνάσιο και πουλούσε σχέδιά του σε τοπικές εφημερίδες και περιοδικά, εξέδιδε μάλιστα και δικό του φανζίν περιοδικό, το Μπλαζέ. Όταν ήρθε η ώρα για σπουδές, ακριβώς σαν σε σενάριο του Γούντι Άλλεν, οι δικοί του τον πίεζαν να σπουδάσει οδοντιατρική για να εξασφαλίσει το μέλλον του, αλλά εκείνος είχε άλλα σχέδια. Πήγε να σπουδάσει τέχνη και φιλοσοφία στο Harpur College της Νέας Υόρκης.

Μετά από μια σειρά από δραματικά γεγονότα που συνέβησαν όλα μέσα στο 1968 —ένας μεγάλος νευρικός κλονισμός του, η αυτοκτονία της μητέρας του που τον σημάδεψε, ο θάνατος του αδερφού της (οι μόνοι επιζήσαντες από την οικογένειά της)— ο Aρτ έφυγε για την δυτική ακτή, εκεί όπου ξεπηδούσαν τότε όλα τα καινούργια ρεύματα, και βούτηξε μέσα στην underground κουλτούρα του Σαν Φρανσίσκο, στην ψυχεδέλεια και στο LSD.

 

1969

Καρπός εκείνης της σχέσης είναι το ευφάνταστο και αυτοσαρκαστικό άλμπουμ του Breakdowns, που κυκλοφόρησε το 1977.

Το Μάους, με το οποίο τον γνωρίσαμε οι περισσότεροι στην Ελλάδα, κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις το Zoobus, ο πρώτος τόμος το 2007,με τον τίτλο: Μάους: η ιστορία κάποιου που επέζησε. Ο πατέρας μου αιμορραγεί ιστορία, σε μετάφραση Σάββα Μιχαήλ, και ο δεύτερος τόμος, το 2008, με τίτλο: Και εδώ αρχίζουν τα προβλήματά μου, σε μετάφραση Νατάσσας Χασιώτη.

Την ιστορία με τις συνεντεύξεις του πατέρα του, τη συλλογή του αρχειακού υλικού, την δούλευε ο Σπίγκελμαν ήδη από τη δεκαετία του’70, για να φτάσει πια να εκδωθεί σε βιβλίο στην Αμερική, μετά από αρκετές περιπέτειες, το 1991,όπου (δικαίως) κάνει πάταγο. Την επόμενη χρονιά, το 1992, το Μάους θα είναι το πρώτο graphic novel που βραβεύεται με το ειδικό βραβείο Πούλιτζερ και τα έργα του θα εκτεθούν στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης (MoMA).

Με εκπληκτικά σχέδια, στα οποία οι Εβραίοι απεικονίζονται σαν ποντίκια, οι Πολωνοί σαν γουρούνια και οι Γερμανοί σαν γάτες, το Μάους ακροβατεί αριστοτεχνικά ανάμεσα στην οικογενειακή και την παγκόσμια ιστορία, στην προσωπική και την συλλογική τραγωδία και αφηγείται τις περιπέτειες και τη ζωή ενός Εβραίου που επέζησε των στρατοπέδων και της χιτλερικής Ευρώπης, του Βλάντεκ Σπίγκελμαν, και του γιού του Αρτ,ενός νευρωτικού Νεοϋορκέζου καρτουνίστα που προσπαθεί να συμφιλιωθεί με την τρομακτική  ιστορία του πατέρα του, καθώς και με την ίδια την Ιστορία.

Ο Σπίγκελμαν έχει στο βιογραφικό του πάμπολλες διακρίσεις και σημαντικά βραβεία, αλλά ήταν το Πούλιτζερ το ‘92, αυτό που έδωσε στην καριέρα του την καθοριστική ώθηση, κυρίως όμως έσπασε ταμπού και στεγανά και κατάφερε να καθιερώσει τα graphic novel σαν λογοτεχνικό είδος, καθώς και να κάνει την ακαδημαϊκή κοινότητα να ενδιαφερθεί σοβαρά για την τέχνη των κόμικς, βοηθώντας έτσι την εξάπλωσή τους στα σχολεία και στα πανεπιστήμια.

Ο ίδιος ο Σπίγκελμαν διδάσκει στο School of Visual Arts(Sva) στο Μανχάτταν.

Ταυτόχρονα με τις προσπάθειες συμφιλίωσης με τον πατέρα του και την ιστορία, ο Αρτ χάραζε και την δική του διαδρομή, την προσωπική του ιστορία στην τέχνη και στη ζωή.

Το 1975, μαζί με τον Μπιλ Γκρίφιθ ίδρυσαν και εξέδωσαν στο Σαν Φρανσίσκο το —πρωτοπόρο στο είδος του— περιοδικό για εναλλακτικά κόμικς και λογοτεχνία, Arcade. Κείμενα του Γουίλιαμ Μπάροουζ και του Τσαρλς Μπουκόφσκι, πρωτοδημοσιεύτηκαν εκεί. Το Arcade έδωσε βήμα σε πολλούς underground καλλιτέχνες της εποχής, όπως π.χ στον Ρόμπερτ Κραμπ, αλλά έφερε και στο προσκήνιο τη δουλειά παλιότερων illustrators του Μεσοπολέμου, καθώς και των σπουδαίων δημιουργών των δεκαετιών του ‘50 και του ‘60, συμβάλλοντας έτσι καθοριστικά στην ενημέρωση και στη διαμόρφωση μιας ολόκληρης γενιάς αναγνωστών, που ήταν παιδιά στα τέλη των 60s.

Στο Σαν Φρανσίσκο ήταν επίσης που γνώρισε τη γυναίκα του, Φρανσουάζ Μουλί (Françoise Mouly), γαλλίδα αρχιτεκτόνισσα, κοσμογυρισμένη, που το ανήσυχο καλλιτεχνικό πνεύμα της την έφερε στα 70s στις Η.Π.Α, η μεγάλη της αγάπη για τα κόμικς στα γραφεία του Arcade και από εκεί στην αγκαλιά και στη ζωή του Αρτ.

Ο Αρτ και η Φρανσουάζ παντρεύτηκαν το 1977 στο Δημαρχείο, και τον επόμενο χρόνο, αφού η Φρανσουάζ προσυλητίστηκε στον ιουδαϊσμό, αν και ο Αρτ δήλωνε πάντα πως δεν είναι σιωνιστής, ούτε αντισιωνιστής, ξαναπαντρεύτηκαν με εβραϊκό γάμο για να ευχαριστήσουν τον γερο-Σπίγκελμαν.

Το 1980 ξεκίνησαν να εκδίδουν μαζί το ετήσιο αβανγκάρντ περιοδικό Raw (η Μουλί εξέδιδε ήδη από το 1978 το Raw books & graphics),το οποίο ανέδειξε πολλά ταλέντα στο χώρο των alternative comics και έκανε γνωστούς στο αγγλόφωνο κοινό πολλούς ξένους δημιουργούς. Παράλληλα, δημοσίευε το Μάους σε συνέχειες.

Καλύπτοντας όλες τις τάσεις, την αισθητική, τα underground ρεύματα, καθώς και σημαντικό κομάτι από την διεθνή σκηνή της δεκαετίας του’80,τ ο Raw με τα 11 ογκώδη, πλούσια σε ύλη τεύχη που κυκλοφόρησαν μέχρι το 1991, έγραψε εποχή και έκλεισε τον κύκλο του.

Για τους Σπίγκελμαν είχε έρθει πια η ώρα του New Yorker.

Η Τίνα Μπράουν που ανέλαβε αρχισυντάκτης του περιοδικού το 1992 εμπιστεύτηκε την έμπειρη και τολμηρή Μουλί για την θέση της art editor το 1993 και τον Αρτ ως συνεργάτη. Με τις δυό γυναίκες στο τιμόνι, το New Yorker πήρε μια σαφώς πιο προοδευτική  κατεύθυνση, ως προς τα θέματά του, τις προσεγγίσεις του, αλλά κυρίως την όλη αισθητική του, χάρη στην Φρανσουάζ Μουλί. Η νέα art editor έφερε έναν ευρωπαϊκό αέρα στο περιοδικό μαζί με πολλούς από τους καλούς κομίστες και illustrators, παλιούς συνεργάτες της από το Raw, και έδωσε βήμα σε νεότερους καλλιτέχνες. Η πρότασή της ήταν εξαρχής να αλλάξει όλη τη φιλοσοφία, να επαναφέρει την παλιά παράδοση των θεματικών εικονογραφημένων εξωφύλλων από διαφορετικό καλλιτέχνη κάθε φορά και γενικά να κάνει το περιοδικό πιο visual, με περισσότερες καλές φωτογραφίες, αλλά κυρίως εικονογραφήσεις. Την πρότασή της, που καθόρισε έκτοτε το νέο προφίλ του New Yorker, υιοθέτησε αμέσως η αρχισυντάκτης Τίνα Μπράουν.

Ο Αρτ ξεκίνησε τη συνεργασία του το 1993 επεισοδιακά, με ένα άκρως προκλητικό εξώφυλλο που απεικονίζει έναν ραββίνο να φιλάει στο στόμα μια αφροαμερικανή, το οποίο, όπως ήταν αναμενόμενο, προκάλεσε μεγάλες αναταράξεις εντός και εκτός περιοδικού.

Παρόλα αυτά, ο Αρτ παρέμεινε συνεργάτης για καμμιά δεκαριά χρόνια ακόμα, σχεδιάζοντας μερικά από τα ωραιότερα  και προκλητικότερα εξώφυλλα όπου άλλα απορίφθηκαν και άλλα κυκλοφόρησαν.

Ένα εξώφυλλο σταθμός ήταν αυτό του πρώτου τεύχους του New Yorker μετά την επίθεση της 11^ης Σεπτεμβρίου στους δίδυμους πύργους που κυκλοφόρησε στις 24/11 του 2001. Οι Σπίγκελμαν —ο Αρτ, η Φρανσουάζ και η κόρη τους Νάντια που πήγαινε τότε στο γυμνάσιο, βίωσαν από κοντά, όπως πολλοί νεοϋορκέζοι, το φοβερό τρομοκρατικό χτύπημα. Όπως περιέγραψε αργότερα η Φρανσουάζ Μουλί στο αφιέρωμα του  New Yorker για την συμπλήρωση των 10 χρόνων από την 11^η Σεπτεμβρίου, η κατάρρευση εκτυλίχτηκε σε βασανιστικά αργή κίνηση μπροστά στα μάτια τους. Όταν επέστρεψε στη δουλειά της, οι φοβερές αυτές εικόνες της φάνηκαν εντελώς αδύναμες και ανίκανες να περιγράψουν στο ελάχιστο τι συνέβη πραγματικά. «Ως μόνη ταιριαστή λύση», λέει, «μου φάνηκε να μη βάλουμε καθόλου εξώφυλλο, μόνο μια ολόμαυρη σελίδα. Τότε, ο Αρτ πρότεινε να προσθέσουμε τα περιγράμματα των δύο πύργων,τη σκιά τους, black on black. Έτσι», καταλήγει, «από εκεί που δεν είχαμε καθόλου εξώφυλλο, βρεθήκαμε με μια τέλεια εικόνα που κατάφερε να μας μεταφέρει κάτι σχετικά με την αβάσταχτη απώλεια της ζωής, την ξαφνική απουσία στον ορίζοντά μας, και την απότομη ρήξη στον ιστό της πραγματικότητας».

 

Ο Αρτ δήλωσε τότε πως, μετά την 11^η Σεπτεμβρίου, συνειδητοποίησε ότι ξόδευε άσκοπα τον χρόνο του, κάνοντας οτιδήποτε άλλο εκτός από κόμικς.

Οι Σπίγκελμαν συνεχίζουν να ζουν στη Νέα Υόρκη και να παράγουν τέχνη και αντίσταση. Η Φρανσουάζ Μουλί μαζί με την κόρη της Νάντια, που είναι τώρα συγγραφέας, έχουν ξεκινήσει από το 2016 την έκδοση ενός περιοδικού σε σχήμα ταμπλόιντ εφημερίδας, το Resist!, που δημοσιεύει πολιτικά κόμικς και εικονογραφήσεις, κυρίως από γυναίκες καλλιτέχνες. Καθώς πρωτοστατούν στην καμπάνια κατά του Τραμπ, το πρώτο τεύχος του Resist! τυπώθηκε σε 60.000 αντίτυπα και μοιράστηκε δωρεάν την ημέρα της ορκωμοσίας του Τραμπ, στις 20/1/2017, κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων σε όλη τη χώρα.

Φρανσουάζ και Νάντια, 20/1/2017

Nadja Spiegelman, Art Spiegelman, artist Anita Kunz, Francoise Mouly, Siri Hustvedt και Sophie Auster

Το επόμενο τεύχος αναμένεται να κυκλοφορήσει μέσα στην άνοιξη. Μέχρι τότε, μείνετε συντονισμένοι: θα σας κρατώ ενήμερους.

* * *

Εικόνα εξωφύλλου: ο Αρτ τον Μάρτιο του 2012.
Photo copyright 2013 Bertrand Langlois/Getty Images.

Εδώ άλλες επετειακές αναρτήσεις από το dim/art

Στο:Επετειακά, Uncategorized Tagged: Art Spiegelman, comics, Αρτ Σπίγγελμαν, Εύη Τσακνιά, κόμιξ, The New Yorker

from dimart http://ift.tt/2kGwA8w
via IFTTT