zougla: Τι δουλειά έχουν οι γυναίκες στις επιστήμες; (Μέρος Α΄)

Κυριακή 12 Φεβρουαρίου 2017

Τι δουλειά έχουν οι γυναίκες στις επιστήμες; (Μέρος Α΄)

Μικροϊστορίες των επιστημών και της φιλοσοφίας

—του Γιώργου Θεοχάρη—

Τι δουλειά έχουν οι γυναίκες στις επιστήμες; Μέχρι και τον 18^ο αιώνα, (επισήμως) καμία. Από τον 19^ο άρχισαν δειλά-δειλά να ασχολούνται δημοσίως, αλλά συναντούσαν μεγάλη αντίσταση μέσα στους ανδροκρατούμενους τομείς της γνώσης. Οι άντρες (γονείς, εκπαιδευτικοί, προϊστάμενοι) δεν έδειχναν καθόλου διατεθειμένοι να τους κάνουν χώρο· μάλλον το αντίθετο: τις απέτρεπαν, τις εμπόδιζαν, τις απέκλειαν· έκλεβαν τις ιδέες τους, τις ταπείνωναν με υποδεέστερες δουλειές, τις αγνοούσαν. Μια γυναίκα έπρεπε πρώτα να ξεπεράσει τον σκόπελο του (συνήθως αντιδραστικού) πατέρα-αφέντη. Στη συνέχεια, να σπουδάσει – περίπου στα κρυφά. Και στο τέλος να βρει μια ταπεινή δουλειά, σαν να της έκαναν και χάρη από πάνω που την εκμεταλλεύονταν.

Η κατάσταση έχει αλλάξει σήμερα, στον 21^ο αιώνα; Ναι, αναμφισβήτητα. Τώρα είναι καλύτερα τα πράγματα για τις γυναίκες στις επιστήμες, αλλά και γενικότερα στη δημόσια σφαίρα. (Μιλάμε πάντα για τον δυτικό κόσμο.) Είναι καλύτερα, αλλά όχι καλά. Μπορεί η κατάσταση να βελτιώνεται διαρκώς, αλλά όχι με τον ρυθμό που θα έπρεπε. Οι γυναίκες εξακολουθούν να είναι ποσοστιαία ελάχιστες σε σύγκριση με τους άντρες σε όλους τους τομείς των θετικών επιστημών (αλλά και των ανθρωπιστικών, όπως και της φιλοσοφίας, αλλά αυτή είναι άλλη ιστορία). Γιατί συμβαίνει αυτό; Γιατί η προκατάληψη –βαθιά ριζωμένη στις πατριαρχικές κοινωνίες διαχρονικά– ότι οι γυναίκες δεν έχουν καμία δουλειά στις επιστήμες εξακολουθεί να υπάρχει. Πώς το έλεγε ο John Lennon το 1972; «Woman is the nigger of the world» – ακόμα. Στο σπίτι, οι γονείς δίνουν για παιχνίδια στα κοριτσάκια κούκλες και σερβίτσια τσαγιού – ακόμα. (Τα προετοιμάζουν εξ απαλών ονύχων για έναν ρόλο επικουρικό: «πίσω από έναν επιτυχημένο άντρα κρύβεται μια δυναμική γυναίκα», λένε για να χρυσώσουν το χάπι. Ο μηχανισμός διαιώνισης των ανισοτήτων ξοδεύει πολλή χρυσόσκονη για τα χάπια της.) Στο σχολείο, οι δάσκαλοι «κατανοούν» την απέχθεια των κοριτσιών για την αριθμητική, λες και αυτή οφείλεται σε κάποιον εγγενή (γενετικό) παράγοντα, και έτσι δεν τα ζορίζουν. Αργότερα, όσες έχουν καταφέρει, παρ’ όλα τα εμπόδια, να σπουδάσουν (και όχι μόνο θετικές επιστήμες), στους χώρους εργασίας (είτε στην ακαδημαϊκή ζωή είτε στην ελεύθερη αγορά) πέφτουν κατά κανόνα θύματα σεξισμού, υποτίμησης, απόρριψης. Συχνά δεν εξελίσσονται με την ταχύτητα που εξελίσσονται άντρες με τα ίδια προσόντα· καμιά φορά δεν αμείβονται καν ισότιμα με αυτούς· συνήθως τις υποτιμούν και ταυτόχρονα τις εκμεταλλεύονται. Και εκείνες, εκτός λαμπρών εξαιρέσεων, δέχονται τη μοίρα τους γιατί «έτσι έχουν τα πράγματα». Μόνο που δεν θα έπρεπε να έχουν έτσι. Καθόλου όμως.

Καταρχάς, δεν υπάρχει απολύτως καμία επιστημονική απόδειξη (ούτε καν ένδειξη) ότι η γυναίκα δεν έχει μυαλό για θετικές επιστήμες. Έχει μυαλό για οτιδήποτε θελήσει. Μπορεί να μάθει τα πάντα εξίσου καλά με τον άντρα. Αν καταφύγουμε στην προσωπική εμπειρία, αφήνοντας τις παρωπίδες στην άκρη, όλοι το έχουμε διαπιστώσει αυτό, σε όλους τους τομείς του επιστητού. (Εδώ δεν μιλάμε για χαρισματικούς ανθρώπους που είναι γεννημένοι για να λάμψουν σε έναν τομέα· δεν μιλάμε για τον Gauss, τον Newton ή τον Αρχιμήδη. Και μην σας ξενίζει το γεγονός ότι σε αυτά παραδείγματα αναφέρονται μόνο άντρες: οι αντίστοιχες γυναίκες στατιστικά είναι βέβαιο ότι υπήρξαν, αλλά ο κόσμος δεν το έμαθε ποτέ – ούτε καν οι ίδιες.) Όταν όμως κάνεις στις γυναίκες πλύση εγκεφάλου από το νηπιαγωγείο ότι δεν κάνουν για μαθηματικά, δεν κάνουν για το ένα, δεν κάνουν το άλλο, τότε είναι επόμενο τις περισσότερες κάποτε να τις πείσεις.

Και φταίνε οι άντρες γι’ αυτό; Ασφαλώς. «It’s man’s man’s man’s world”, που λέει και ο James Brown (μόνο που εκείνος σπεύδει να προσθέσει «but it would be nothing without a woman»). Ακόμα κι όταν οι γυναίκες μιμούνται τους άντρες, αντιγράφοντας τις επαίσχυντες πρακτικές τους για να ρεφάρουν, των αντρών είναι το σφάλμα. Τα στερεότυπα αποκρυσταλλώνονται από τη χρήση. Και η χρήση είναι αντρική δουλειά: οι άντρες ανακατεύουν, κόβουν και μοιράζουν τη (σημαδεμένη) τράπουλα. Οι γυναίκες παίζουν με ό,τι χαρτί τούς κάτσει. Κι αυτό είναι άδικο.

Εντάξει, κάποιες δεν είναι καλές στην οδήγηση και οι περισσότερες έχουν πρόβλημα με το παρκάρισμα (αν και υπάρχει λόγος γι’ αυτό – κοινωνικός και πολιτισμικός, όχι βιολογικός: έχουν κακή αίσθηση του χώρου εξαιτίας του φυσικού τους περιορισμού επί χιλιετίες). Συνεπώς, στο δρόμο ακούνε το κλασικό «τράβα, μωρή, σπίτι σου να πλύνεις κάνα πιάτο», ακόμα κι αν δεν έχουν κάνει κάτι που να δικαιολογεί την πρόγκα. Όταν όμως η αφορισμός περνάει από την οδήγηση στην ίδια τη ζωή (κατά συνέπεια, και στις επιστήμες), τότε το πράγμα μοιάζει με πόλεμο κατά των γυναικών.

Ας αφήσω, όμως, τις γενικεύσεις (με την αδιαπραγμάτευτη πεποίθηση ότι όλοι οι άνθρωποι είναι εξίσου προικισμένοι για κάθε είδους γνώση, ως ένα κάποιο επίπεδο τουλάχιστον) για να περάσω σε μερικές εξαιρετικές περιπτώσεις γυναικών που αδικήθηκαν σε διάφορους επιστημονικούς τομείς κατά τους τελευταίους δύο αιώνες. Το δείγμα των 16 γυναικών που θα μας απασχολήσουν στη συνέχεια είναι ενδεικτικό, ο κατάλογος ασφαλώς και δεν είναι εξαντλητικός. (Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η μεγάλη πλειοψηφία των αδικημένων γυναικών δεν έχουν είτε τη θέληση είτε τη δυνατότητα να δημοσιοποιήσουν τις περιπτώσεις τους). Η σειρά αναφοράς δεν είναι αξιολογική (πώς θα μπορούσε άλλωστε;)· είναι αυστηρά χρονολογική με βάση τις ημερομηνίες γέννησης.

* * *

Ada Lovelace (1815-1852), μαθηματικός

Η Αγγλίδα Ada Lovelace ήταν κόρη του Λόρδου George Byron και της Λαίδης Annabella Milbanke. Ο Λόρδος περίμενε αγόρι· η γέννηση του κοριτσιού ήταν γι’ αυτόν σκέτη απογοήτευση. Το 1816 το ζεύγος πήρε διαζύγιο και ο Byron έφυγε από την Αγγλία, για να σκοτωθεί 8 χρόνια αργότερα στο Μεσολόγγι, πολεμώντας στο πλευρό των επαναστατημένων Ελλήνων. Η Λαίδη, η οποία είχε πολύ ταλαιπωρηθεί από τον κυκλοθυμικό και άστατο χαρακτήρα του Λόρδου, έστρεψε την κόρη της στα μαθηματικά και τη μουσική, θεωρώντας ότι κατ’ αυτό τον τρόπο η Ada ίσως να μην ακολουθούσε τα βήματα του αυτοκαταστροφικού και ψυχικά μάλλον διαταραγμένου (για να το θέσουμε ήπια) ποιητή πατέρα της. Ευτυχώς, η μικρή αγάπησε τα μαθηματικά και τους αφιερώθηκε στη σύντομη ζωή της.

Το 1833, έφηβη ακόμα, γνώρισε τον Charles Babbage, τον αποκαλούμενο «πατέρα της πληροφορικής». Έγιναν φίλοι και διατήρησαν συστηματική αλληλογραφία. Ο Babbage εκείνη την εποχή δούλευε πάνω σε μία ιδέα του, την «Αναλυτική Μηχανή», η οποία θεωρείται το πρώτο απτό βήμα προς την ανάπτυξη των σύγχρονων ηλεκτρονικών υπολογιστών. Το 1841, ο Babbage είχε δώσει μία διάλεξη για τη Μηχανή του στο Τορίνο της Ιταλίας. Ένας ιταλός μαθηματικός, ο Luigi Menabrea, κράτησε σημειώσεις και στηριγμένος σε αυτές έγραψε ένα άρθρο στα γαλλικά. Η Lovelace μετέφρασε το άρθρο στα αγγλικά και το έστειλε στον Babbage. Εκείνος ενθουσιάστηκε και την προέτρεψε να προσθέσει και τις δικές της σημειώσεις στη μετάφραση. Η Lovelace δέχτηκε και το 1842 του έστειλε εκτεταμένα σχόλια πάνω στο άρθρο, τριπλασιάζοντας το αρχικό κείμενο. Σε εκείνες τις σημειώσεις, που σήμερα είναι γνωστές ως «Notes», η Lovelace προβλέπει ότι στο εγγύς μέλλον μια μηχανή στο πρότυπο της «Αναλυτικής Μηχανής» θα μπορεί όχι μόνο να εκτελεί πολύπλοκες μαθηματικές πράξεις, αλλά και να συνθέτει μουσική, ακόμα και να παράγει γραφικά, βάσει εντολών που εκτός από αριθμούς θα περιλαμβάνουν και λέξεις και σύμβολα. Εντυπωσιακά προχωρημένη πρόβλεψη. Το ακόμα πιο εντυπωσιακό είναι ότι στις σημειώσεις της περιλαμβάνεται ένα προσχέδιο για το πώς η Αναλυτική Μηχανή θα μπορούσε να υπολογίζει αριθμούς Μπερνούλι. Πρόκειται, λένε οι ειδικοί, για έναν αλγόριθμο σχεδιασμένο να δίνει εντολές σε έναν υπολογιστή· με άλλα λόγια, αυτό είναι το πρώτο πρόγραμμα υπολογιστή στην ιστορία των επιστημών. Το σχολιασμένο άρθρο δημοσιεύτηκε το 1843.

Οι ιστορικοί δεν ομοφωνούν ως προς τη συμβολή της Lovelace στην επιστήμη. Από τη μία, υπάρχουν εκείνοι που την χαρακτηρίζουν μαθηματική ιδιοφυία και την «πρώτη προγραμματίστρια ηλεκτρονικών υπολογιστών», και από την άλλη, εκείνοι που εκφράζουν αμφιβολίες για το κατά πόσον οι ιδέες που περιέχονται στις «Σημειώσεις» είναι δικές της ή του Babbage. Σύμφωνα με κάποιον από τους τελευταίους, «η Ada ήταν θεότρελη, μια μανιοκαταθλιπτική με απίστευτες ψευδαισθήσεις για τις ίδιες της τις ικανότητες. Η μόνη της συνεισφορά στις “Notes” ήταν να μπερδέψει τον Babbage». Αντίθετα, ο Babbage σημειώνει στα απομνημονεύματά του ότι στην Lovelace πρέπει να αποδοθούν εύσημα «για τις αλγεβρικές λύσεις που έδωσε σε διάφορα προβλήματα». Μήπως ο Babbage το έγραψε αυτό από αβρότητα προς τη φίλη του, την Κόμισσα Augusta Ada Lovelace; Δεν αποκλείεται. Εντούτοις, δεδομένου ότι τα εύσημα λόγω αβροφροσύνης δεν είναι και το συχνότερο φαινόμενο στον εξόχως ανταγωνιστικό στίβο των επιστημών, τείνω να πιστέψω ότι η Lovelace, ακόμα και αν είχε κληρονομήσει την τρέλα του πατέρα της (για παράδειγμα, είχε πάθος με τις ιπποδρομίες και είχε αναπτύξει μαθηματικά μοντέλα πιθανοτήτων για να στοιχηματίζει στις κούρσες – αν και αυτό δεν μπορεί κανείς αβασάνιστα να το χαρακτηρίσει «τρέλα»· ρωτήστε και κανέναν αλογομούρη!), κάτι συνεισέφερε στην πρωτοποριακή ιδέα του Babbage. Δεν διατηρείς συχνή –και επί της ουσίας, όχι τυπική– αλληλογραφία με κορυφαίες προσωπικότητες της εποχής σου (εκτός από τον Babbage, και με τους Wheatstone, Faraday και Dickens, μεταξύ άλλων) μόνο και μόνο επειδή έχεις τίτλο ευγενείας. Δυστυχώς πέθανε πρόωρα, μόλις 37 ετών, από καρκίνο της μήτρας, και έτσι δεν είχε την ευκαιρία να δώσει άλλο δείγμα της ιδιοφυίας της. Σε κάθε περίπτωση, η συμβολή της στην επιστήμη θα ήταν άδικο να αγνοηθεί.

Martha Coston (1826-1904), εφευρέτρια

Η Αμερικανίδα Martha Coston κλέφτηκε στα 15 της με έναν τύπο 21 ετών ονόματι Benjamin Franklin Coston, ο οποίος είχε ήδη αποκτήσει τη φήμη ενός πολλά υποσχόμενου εφευρέτη. Νεαρός ακόμα, ο Coston έγινε διευθυντής του επιστημονικού εργαστήριου του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ. Εκεί είχε την ιδέα να αναπτύξει ένα σύστημα επικοινωνίας μεταξύ των πλοίων με φωτοβολίδες διαφορετικών χρωμάτων. Μέχρι τότε, τα πλοία επικοινωνούσαν μεταξύ τους με σημαίες την ημέρα και φανάρια τη νύχτα. Η ιδέα του ήταν καλή και έβαλε μπρος την υλοποίησή της. Σύντομα όμως ζήτησε αύξηση μισθού και επειδή του την αρνήθηκαν παραιτήθηκε για να γίνει πρόεδρος της Εταιρείας Υγραερίου στη Βοστόνη. Η έκθεσή του σε κάθε λογής επικίνδυνα χημικά, δουλεύοντας με τις υποτυπώδεις συνθήκες ασφαλείας της εποχής, έβλαψαν ανεπανόρθωτα την υγεία του, με αποτέλεσμα να πεθάνει το 1848.

Η Martha χήρεψε μόλις στα 22 της, έχοντας και δύο μωρά να αναθρέψει. Τα οικονομικά της στο μείον. Ξεσκαρτάροντας τα χαρτιά του μακαρίτη, βρήκε τις σημειώσεις του για τις χρωματιστές φωτοβολίδες. Δεν είχε ιδέα από χημεία και πυροτεχνουργία· παρ’ όλα αυτά, αποφάσισε να υλοποιήσει την ιδέα του συζύγου της. Επί 10 χρόνια έκανε πειράματα. Δεν άργησε να κατασκευάσει λευκές και κόκκινες φωτοβολίδες, αλλά οι μπλε την παίδευαν πολύ. Και της ήταν απαραίτητες γιατί είχε καταλήξει ότι ο κώδικας επικοινωνίας που είχε αναπτύξει απαιτούσε τουλάχιστον τρία χρώματα. Τελικά, μέχρι το 1858 κατάφερε να κατασκευάσει και τις μπλε. Κατοχύρωσε την πατέντα, αλλά στο όνομα του άντρα της, υποχρεωτικά. Στη συνέχεια, βρήκε κεφάλαια και άρχισε την παραγωγή φωτοβολίδων. Σύντομα επεκτάθηκε και σε εξαγωγές στην Ευρώπη. Ως επιχειρηματίας τα κατάφερε μια χαρά. Η εφεύρεσή της άλλαξε ριζικά την αποτελεσματικότητα της επικοινωνίας μεταξύ των σκαφών, ενώ αποδείχτηκε χρησιμότατη στις επιχειρήσεις διάσωσης. Η Martha έσωσε ζωές!

Εντούτοις, ως εφευρέτης δεν μνημονεύεται η ίδια, αλλά ο άντρας της, ο οποίος είχε μεν την αρχική ιδέα, αλλά ήταν ήδη 10 χρόνια πεθαμένος όταν η Martha έκανε την ιδέα του πράξη. Αδικία.

Margaret Knight (1838-1914), εφευρέτρια

Η Αμερικανίδα Margaret Knight εφηύρε τη μηχανή που κατασκευάζει χαρτοσακούλες με επίπεδο πάτο. Δεν πρόκειται για εφεύρεση που άλλαξε τον ρουν της ιστορίας (αν και το πρόβλημα μιας λειτουργικής συσκευασίας για το κολατσιό των εργαζομένων ήταν έντονο στην εποχή της, απ’ ό,τι φαίνεται), αλλά αξίζει να αναφερθεί για να δούμε τι τράβηξε η γυναίκα μέχρι να βρει το δίκιο της.

Η Knight δεν είχε ιδιαίτερη μόρφωση. Ήταν παιδάκι όταν πέθανε ο πατέρας κι έτσι, όταν τελείωσε το δημοτικό, αναγκάστηκε να πιάσει δουλειά σε υφαντουργείο για να ζήσει. Αλλά φαίνεται ότι είχε το μικρόβιο της επινόησης. Το 1868, τριαντάρα πια, της ήρθε η ιδέα για μια μηχανή που θα κατασκεύαζε χαρτοσακούλες με πάτο. Μόνη της κατασκεύασε ένα ξύλινο πρότυπο, αλλά έμαθε ότι για να κατοχυρώσει την πατέντα η μηχανή έπρεπε να είναι φτιαγμένη από σίδερο. Έτσι, ζήτησε τη βοήθεια ενός τεχνικού ονόματι Charles Annan, ο οποίος –φυσικότατα– της έκλεψε τα σχέδια και κατοχύρωσε την πατέντα στο όνομά του.

Ευτυχώς, μετά από μια διαδικασία που κράτησε 3 χρόνια, η Margaret κατάφερε να αποδείξει στο δικαστήριο ότι εκείνη ήταν η εφευρέτρια της μηχανής, μολονότι ο αντίδικός της είχε το ατράνταχτο επιχείρημα ότι «μια γυναίκα δεν θα ήταν ποτέ ικανή να κάνει τέτοια εφεύρεση». Από κει και πέρα άρχισε να εισπράττει δικαιώματα για την εφεύρεσή της. Έχοντας πια λύσει το βιοποριστικό πρόβλημα, συνέχισε να κατεβάζει ιδέες και να κατοχυρώνει πατέντες. Σήμερα θεωρείται η διασημότερη εφευρέτρια του 19^ου αιώνα. Κρίνοντας από τον τρόπο που πάλεψε να αποκτήσει τα δικαιώματα της ιδέας που της είχαν κλέψει, ήταν μία γυναίκα με τσαγανό. Παραμένει βέβαια ένα ερώτημα: σε κάθε μία Margaret Knight που δικαιώθηκε, πόσες άλλες γυναίκες που τις έκλεψαν τις ιδέες και δεν δικαιώθηκαν ποτέ αντιστοιχούν; Δεν θα το μάθουμε ποτέ.

Nettie Stevens (1861-1912), βιολόγος-γενετήστρια

Η Αμερικανίδα Nettie Stevens προοριζόταν για δασκάλα. Αφού δίδαξε 3 χρόνια σε γυμνάσιο, αποφάσισε ότι αυτή η δουλειά δεν την κάλυπτε. Επειδή είχε πάθος με τη ζωολογία, πήγε στο Westfield State University, όπου ολοκλήρωσε τον τετραετή κύκλο σπουδών της σε 2 χρόνια – και μάλιστα με άριστα. Στη συνέχεια, πήγε στο Stanford University για να σπουδάσει βιολογία (ιστολογία και κυτταρολογία). Πήρε το πτυχίο της το 1899 και μάστερ το 1900. Δεν είχε τελειώσει, όμως, ακόμα με τις σπουδές. Συνέχισε στο Bryn Mawr College, απ’ όπου πήρε διδακτορικό στην κυτταρολογία το 1902. Ήταν ήδη 41 ετών.

Στο Bryn Mawr, η Nettie είχε την έμπνευση να μελετήσει τον καθορισμό του φύλου στους αλευρωσκώληκες και σύντομα διαπίστωσε ότι αυτός εξαρτιόταν από τα χρωμοσώματα Χ και Υ. Σήμερα γνωρίζουμε ότι το φύλο μας καθορίζεται από το 23^ο ζεύγος χρωμοσωμάτων, τα Χ και Υ. Η Nettie δεν έφτασε ως εκεί, αλλά ανακάλυψε ότι τα θηλυκά είχαν ένα ζεύγος χρωμοσωμάτων που έμοιαζαν με ΧΧ, ενώ τα αρσενικά ένα κανονικό Χ και άλλο ένα που του έλειπε ένα κομμάτι και έμοιαζε με Υ. Αυτή η ανακάλυψη ήταν τεράστιας σημασίας για τη βιολογία και τη γενετική. Και την έκανε η Stevens. Της πιστώθηκε η ανακάλυψη; Ναι – εκ των υστέρων και με τα χίλια ζόρια.

Στο Bryn Mawr, αρχικά προϊστάμενος των ερευνών της ήταν ο πρωτοπόρος γενετιστής Edmund Wilson, διευθυντής του Τμήματος Βιολογίας, και στη συνέχεια ο διάδοχός του, ο Thomas Morgan. Οι Stevens και Morgan δούλευαν πάνω στον καθορισμό του φύλου παράλληλα, αλλά ανεξάρτητα. Κατέληξαν στο ίδιο συμπέρασμα, αλλά σχεδόν όλες οι κομβικές παρατηρήσεις που οδήγησαν στην ανακάλυψη έγιναν από τη Stevens. Δυστυχώς, η χαρισματική βιολόγος πέθανε (κι αυτή!) από καρκίνο του μαστού πριν προλάβει καν να διεκδικήσει έδρα σε κάποιο πανεπιστήμιο. Ο Morgan έγραψε μια εκτεταμένη νεκρολογία στο περιοδικό Science, όπου εκθείαζε το ερευνητικό της έργο, χωρίς βέβαια να ομολογεί ότι το εκμεταλλεύτηκε αυθαίρετα στις δικές του δημοσιεύσεις. Ακόμα χειρότερα: ισχυρίστηκε –στην ίδια της νεκρολογία, ο αθεόφοβος!– ότι η Stevens «είχε πολύ περιορισμένη άποψη για την επιστήμη» και ότι δεν πρόσφερε τίποτα παραπάνω από τεχνική υποστήριξη κατά τη διάρκεια των πειραμάτων του, πράγμα που σήμερα γνωρίζουμε ότι ήταν ασύστολο ψέμα. Αντίθετα, ο Wilson, προς τιμήν του, ξανάγραψε αργότερα το δικό του καθοριστικό για την ανακάλυψη άρθρο, αναγνωρίζοντας τον κομβικό ρόλο της Stevens. Παρ’ όλα αυτά, ο Morgan ήταν εκείνος που τιμήθηκε με το Νόμπελ Ιατρικής το 1933 για αυτή την ίδια ανακάλυψη. Βέβαια, η Stevens είχε πεθάνει χρόνια πριν και, ως γνωστόν, το Νόμπελ δεν απονέμεται μεταθανάτια. Εντούτοις, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι θα της το απένειμαν, ακόμα κι αν ζούσε. Ούτε αυτό θα το μάθουμε ποτέ.

Elizabeth Magie (1866-1948), σχεδιάστρια επιτραπέζιων παιχνιδιών

Η Αμερικανίδα Elizabeth Magie ήταν οπαδός (και βοηθός) του προοδευτικού για την εποχή του οικονομολόγου Henry George. (Φυσικά δεν ήταν μόνο αυτό: έγραφε διηγήματα και ποίηση, έπαιζε στο θέατρο –κωμικούς ρόλους–, ήταν ενεργή φεμινίστρια και είχε σπουδάσει μηχανικός.) Σε μια προσπάθεια να δείξει στην πράξη την οικονομική θεωρία του George (καυτηριάζοντας στην αισχροκέρδεια των ιδιοκτητών ακινήτων), επινόησε ένα παιχνίδι που το ονόμασε «The Landlord’s Game» («Το Παιχνίδι των Σπιτονοικοκύρηδων»). Μάλιστα, το κατοχύρωσε και με πατέντα το 1904. Το παιχνίδι αυτό μοιάζει πάρα πολύ με τη γνωστή σε όλους «Μονόπολη», η επινόηση της οποίας κατά παράδοση αποδίδεται σε κάποιον Charles Darrow.

Η Elizabeth προσπάθησε να βρει το δίκιο της από την εταιρεία Parker Brothers, αλλά τελικά πείστηκε να πάρει μία αποζημίωση $500 και ένα συμβόλαιο για δύο άλλα δικά της επιτραπέζια παιχνίδια. Σαν εκβιασμός ακούγεται αυτός ο διακανονισμός. Στο μεταξύ, η Parker Brothers έβγαζε –και εξακολουθεί να βγάζει– εκατομμύρια από τη «Μονόπολη».

Η ιστορία της Elizabeth Magie ήρθε στο φως από τον οικονομολόγο Ralph Anspach (είναι αυτός που επινόησε την «Αντι-Μονόπολη») στη διάρκεια μιας δίκης κατά της Parker Brothers μέσα στη δεκαετία του ’70. Μέχρι τότε, στο εγχειρίδιο που συνόδευε τη «Μονόπολη» της Parker Brothers, ως ο άνθρωπος που επινόησε το παιχνίδι αναφερόταν ο Charles Darrow. Αδικία.

Henrietta Leavitt (1868-1921), αστρονόμος

Η Αμερικανίδα Henrietta Swan Leavitt σπούδασε αστρονομία στο Radcliffe College και αποφοίτησε το 1892. Σύντομα έπιασε δουλειά στο Αστεροσκοπείο του Harvard, ως μέλος μιας ομάδας γυναικών που κατέγραφαν άστρα και έκαναν μετρήσεις με βάση τις άπειρες φωτογραφικές πλάκες με τις οποίες τις προμήθευε το αντίστοιχο εργαστήριο. Φυσικά οι προϊστάμενοι του τμήματος (όλων των τμημάτων!) ήταν άντρες. Στην εποχή της, αυτή η απαιτητική και μάλλον βαρετή δουλειά (που σήμερα κάνουν οι υπολογιστές) ήταν μία από τις λίγες δουλειές στον χώρο της επιστήμης που οι άντρες θεωρούσαν ότι οι γυναίκες (ως μοντέρνες –και ανεγκέφαλες– σκλάβες) μπορούσαν να ανταποκριθούν επιτυχώς. (Άλλωστε, μέχρι τις αρχές του 20^ού αιώνα δεν επιτρεπόταν στις γυναίκες να χρησιμοποιούν τηλεσκόπια!)

Η Leavitt δούλευε σαν ρομπότ, κάνοντας σχολαστικές και επαναληπτικές μετρήσεις για να συγκεντρώνει δεδομένα για τους προϊσταμένους της. Η αμοιβή της γι’ αυτή την πνευματικά εξουθενωτική δουλειά ήταν 30 λεπτά του δολαρίου ανά ώρα. Καθώς συγκέντρωνε δεδομένα για κάμποσο καιρό, η Leavitt παρατήρησε ότι υπήρχε σχέση μεταξύ της λαμπρότητας των μεταβλητών αστέρων και της απόστασής τους από τη Γη. Στη συνέχεια, ανέπτυξε τη θεωρητική ιδέα που σήμερα είναι γνωστή ως «σχέση περιόδου-λαμπρότητας». Έχοντας παρατηρήσει 1.777 μεταβλητούς αστέρες σε εικόνες από τα Μαγγελανικά Νέφη, το 1908 δημοσίευσε τα αποτελέσματά της στο Annals of the Astronomical Observatory of Harvard College, σημειώνοντας ότι μερικοί μεταβλητοί αστέρες παρουσίαζαν ένα μοτίβο: οι φωτεινότεροι έδειχναν να έχουν μεγαλύτερες περιόδους. Συνέχισε την έρευνά της και το 1912 επιβεβαίωσε ότι οι μεταβλητοί αστέρες της κατηγορίας των Κηφείδων με μεγαλύτερη απόλυτη λαμπρότητα είχαν μεγαλύτερες περιόδους και τόνισε ότι η σχέση λαμπρότητας-περιόδου ήταν υπαρκτή, στενή και προβλέψιμη. Αυτή η ανακάλυψη επέτρεψε στους αστρονόμους να υπολογίζουν την απόσταση ενός άστρου από τη Γη βάσει της λαμπρότητας του. Έκτοτε, άλλαξε άρδην η εικόνα που είχαμε ως τότε για το σύμπαν, καθώς οι αστρονόμοι συνειδητοποίησαν ότι κάθε άστρο που βλέπαμε στο στερέωμα δεν ήταν απλώς μια κουκίδα στον δικό μας αχανή γαλαξία, αλλά ένας άλλος, ξεχωριστός γαλαξίας. Το σύμπαν ήταν αδιανόητα τεράστιο!

Μπορεί το όνομα Henrietta Leavitt να μην μας λέει τίποτα, αλλά οι ανακαλύψεις της έφεραν επανάσταση στην αστρονομία και τη φυσική, αλλάζοντας ριζικά τον τρόπο που βλέπουμε το σύμπαν. Χάρη στις εύστοχες παρατηρήσεις της οι αστρονόμοι άρχισαν να μελετούν το σύμπαν στην κλίμακα που σήμερα γνωρίζουμε πως έχει. Και όμως, η συμβολή της αγνοήθηκε ακριβώς από εκείνους τους άντρες που στηρίχτηκαν πάνω της για να αποδείξουν τις θεωρίες τους. Διάσημοι αστρονόμοι όπως οι Harlow Shapley και Edward Hubble χρησιμοποίησαν την ανακάλυψη της Leavitt ως βάση της δικής τους συμβολής στην επιστήμη. (Μεταξύ άλλων, ο πρώτος απέδειξε ότι ο ήλιος δεν είναι στο κέντρο του γαλαξία μας και ο δεύτερος ότι ο γαλαξίας μας δεν είναι στο κέντρο του κόσμου). Κανείς όμως στο Harvard δεν αναγνώρισε τη δική της συμβολή. Όταν ο μαθηματικός Gösta Mittag-Leffler (αν το όνομα σας φαίνεται γνωστό, ίσως είναι επειδή έχετε διαβάσει γι’ αυτόν –τον υποτιθέμενο εραστή της ανύπαρκτης γυναίκας του Alfred Nobel– εδώ) την πρότεινε ως υποψήφια για το Νόμπελ Φυσικής, η γυναίκα είχε ήδη πεθάνει και το Νόμπελ, όπως ήδη είπαμε, δεν απονέμεται μεταθανάτια. Όχι πως θα της το απένειμαν αν ζούσε: οι αστρονόμοι δεν θεωρούνταν φυσικοί στην εποχή της. Αντίθετα, οι Shapley και Hubble από βραβεία άλλο τίποτα – αν και όχι το Νόμπελ. Ο Hubble αγωνίστηκε για να αναγνωριστεί η αστρονομία ως τομέας της φυσικής και πραγματικά η Σουηδική Βασιλική Ακαδημία των Επιστημών λίγο μετά τον θάνατό του (1953) άρχισε να βραβεύει και αστρονόμους. Ο Hubble θα το είχε πάρει· απλώς δεν πρόλαβε. Αντίθετα, ο Shapley (ο οποίος πέθανε πολύ αργότερα, το 1972) πρόλαβε, αλλά δεν του έδωσαν ποτέ. Αυτό δεν τον εμπόδιζε να κοκορεύεται ότι δικαίως έτυχε τόσων (άλλων) διακρίσεων γιατί εκείνος ήταν που ερμήνευσε τα ευρήματα της Leavitt. Για να είμαστε δίκαιοι, πάντως, ο Shapley μόλις ανέλαβε διευθυντής του Αστεροσκοπείου, έκανε την Leavitt προϊσταμένη του Τμήματος Αστρικής Φωτομετρίας (εκείνο με τις γυναίκες-κομπιούτερ). Δυστυχώς, λίγους μήνες αργότερα η αφανής αστρονόμος πέθανε. Από καρκίνο κι αυτή.

Lise Meitner (1878-1968), πυρηνική φυσικός

Η περίπτωση της Αυστριακής Lise Meitner συνιστά διαφορετικής κατηγορίας αδικία: είχε την ατυχία να γεννηθεί Εβραία. Γεννήθηκε στη Βιέννη και από μικρή έδειξε ιδιαίτερη κλίση στα μαθηματικά και τη φυσική. Κάποια στιγμή διάβασε τη βιογραφία της Marie Curie (της πρώτης γυναίκας που κέρδισε το Νόμπελ και η μόνη γυναίκα που το κέρδισε δύο φορές – την πρώτη στην κατηγορία της Φυσικής και τη δεύτερη στην κατηγορία της Χημείας) και αποφάσισε να γίνει φυσικός με ειδικότητα στη ραδιενεργή ακτινοβολία. Το εκπαιδευτικό σύστημα της Αυστρίας στα τέλη του 19^ου αιώνα δεν προέβλεπε προετοιμασία γυναικών για το πανεπιστήμιο (άλλος ένας κρίκος στη μακρά αλυσίδα των έμφυλων διακρίσεων), αλλά ευτυχώς για την ίδια ο πατέρας της, επιτυχημένος δικηγόρος, είχε την οικονομική δυνατότητα (και τη διάθεση, οπωσδήποτε) να προσλάβει κατ’ οίκον προγυμναστές για να προετοιμάσουν την χαρισματική του κόρη. Η Lise μπήκε στο Universität Wien (Πανεπιστήμιο της Βιέννης) το 1901 και το 1905 πήρε το διδακτορικό της στη Φυσική. Ήταν η πρώτη γυναίκα στην οποία απένειμε διδακτορικό το συγκεκριμένο πανεπιστήμιο. Το 1907 πήγε στο Βερολίνο να σπουδάσει υπό τον σπουδαίο Max Plank στο τοπικό πανεπιστήμιο (το σημερινό Humboldt-Universität zu Berlin). Εκεί συνάντησε τον χημικό Otto Hahn, στενό της συνεργάτη και φίλο μέχρι το τέλος της ζωής τους (κατά σύμπτωση, πέθαναν την ίδια χρονιά). Άρχισαν τις από κοινού έρευνές τους (μέσα σε αντίξοες συνθήκες, γιατί το πανεπιστήμιο τότε δεν πρόσφερε επίσημες θέσεις σε γυναίκες, πράγμα που σήμαινε ότι δούλευαν περίπου κρυφά, σε έναν ακατάλληλο χώρο σε κάποιο υπόγειο των πανεπιστημιακών εγκαταστάσεων) με πρώτο σημαντικό αποτέλεσμα την ανακάλυψη ενός νέου στοιχείου, του πρωτακτίνιου. Το 1908 η Meitner ασπάστηκε τον προτεσταντισμό, διαισθανόμενη ίσως το βάρος της εβραϊκής καταγωγής της (αν και τελικά αυτή της η κίνηση καθόλου δεν μέτρησε υπέρ της όταν ήρθε η ώρα του ναζισμού).

Το 1926 η Meitner κατέλαβε την έδρα Φυσικής στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου (ήταν η πρώτη γυναίκα στη Γερμανία που κατέλαβε έδρα φυσικής σε οποιοδήποτε πανεπιστήμιο – άλλη μία πρωτιά) και εκεί συνέχισε τις έρευνές της μέχρι το 1938, έρευνες που οδήγησαν την επόμενη χρονιά στην ανακάλυψη της πυρηνικής σχάσης. Από το 1933 και την άνοδο των Ναζί στην εξουσία, τα προβλήματα των Εβραίων πολλαπλασιάστηκαν, με αποτέλεσμα ο ένας μετά τον άλλον οι εβραϊκής καταγωγής συνάδελφοί της να εγκαταλείπουν τη Γερμανία για να σώσουν τις ζωές τους. Η ίδια θεώρησε ότι λόγω αφενός του προσηλυτισμού της στον χριστιανισμό και αφετέρου του αυστριακού διαβατηρίου της ήταν ασφαλής και παρέμεινε στο Βερολίνο. Τα πράγματα όμως ζόριζαν όλο και περισσότερο. Το 1938, μετά το Anschluss (την προσάρτηση της Αυστρίας), οι γερμανικοί νόμοι ίσχυαν και τους Αυστριακούς πολίτες: κινδύνευε πλέον να εκτοπιστεί σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Έτσι αποφάσισε να φύγει – και πολύ καλά έκανε: στο τσακ γλίτωσε. Μετά από πολλές περιπέτειες, κατάφερε να φτάσει στη Σουηδία, στη Στοκχόλμη, όπου βρήκε μια θέση στο εργαστήριο του νομπελίστα φυσικής (και σεσημασμένου μισογύνη) Manne Siegbahn, όπου συνέχισε τις έρευνές της για την πυρηνική σχάση. (Εδώ γεννάται μία απορία: γιατί της πρόσφερε τη θέση ο κύριος καθηγητής; Δεν ξέρω, αλλά μπορώ να φανταστώ: μπορεί να ήταν μισογύνης, αλλά δεν ήταν ηλίθιος: κατά πάσα πιθανότητα, παρέβλεψε το γεγονός ότι η Lise ήταν –κατά «ατυχή» σύμπτωση– γυναίκα και εστίασε στο γεγονός ότι ήταν –καθόλου από σύμπτωση– κορυφαία φυσικός.) Την ίδια εποχή, η Meitner γνώρισε τον σπουδαίο Δανό φυσικό Niels Bohr και άρχισαν να συνεργάζονται, με τον Bohr να πηγαινοέρχεται μεταξύ Κοπεγχάγης και Στοκχόλμης, ενώ πυκνή ήταν και η αλληλογραφία τους. Πυκνή αλληλογραφία διατήρησε και με τον φίλο της τον Hahn, ο οποίος συνέχιζε στο Βερολίνο τα πειράματα με το ουράνιο για την πυρηνική σχάση, μαζί με τον βοηθό του, τον Fritz Strassmann (υπό μία έννοια, η Meitner συμμετείχε στα πειράματα εξ αποστάσεως), αλλά και με άλλους Γερμανούς επιστήμονες.

Στην πορεία προς την ανακάλυψη της πυρηνικής σχάσης, πολλοί ήταν αυτοί που συνεισέφεραν. Για παράδειγμα, η Ida Tacke στη Γερμανία (βλ. παρακάτω, #8), ο Ernest Rutherford στη Βρετανία, η Irène Joliot-Curie στη Γαλλία, ο Enrico Fermi στην Ιταλία και ο Niels Bohr στη Δανία: όλοι έβαλαν το λιθαράκι τους στην ιστορική αυτή ανακάλυψη. Από το 1932, όταν ο Άγγλος James Chadwick ανακάλυψε τα νετρόνια (σωματίδια περίπου ίδιας μάζας με τα πρωτόνια, αλλά χωρίς ηλεκτρικό φορτίο), πολλές ερευνητικές ομάδες έπεσαν με τα μούτρα στα πειράματα πυρηνικής σχάσης. Εντούτοις, οι πρώτοι που έκαναν την κομβική ανακάλυψη ότι η ακτινοβολία που εκπεμπόταν από τους πυρήνες ουρανίου, όταν αυτοί βομβαρδίζονταν με νετρόνια, ήταν πυρήνες βαρίου, κρυπτού και άλλων στοιχείων ήταν οι Hahn και Strassmann το 1938-1939. Σήμερα είναι γνωστό από τη σωζόμενη αλληλογραφία ότι οι Γερμανοί δεν μπορούσαν να καταλάβουν τι ακριβώς προέκυπτε από τους πυρήνες ουρανίου. Πίστευαν ότι από τη διάσπαση του ουρανίου προέκυπταν πυρήνες ραδίου. Η Meitner ήταν εκείνη που τους είπε να κοιτάξουν μήπως το ουράνιο μετασχηματιζόταν σε βάριο – και είχε δίκιο. Σχεδόν ταυτόχρονα, η Meitner, η οποία ήταν απολύτως ενήμερη για τις εξελίξεις στο εργαστήριο του Βερολίνου, δημοσίευσε από κοινού με τον φυσικό Otto Frisch (ο οποίος ήταν και ανιψιός της) ένα άρθρο όπου τεκμηρίωναν την ανακάλυψη θεωρητικά (ενώ –κι αυτό είναι σημαντικό– οι Γερμανοί που είχαν τα πειραματικά δεδομένα στο Βερολίνο δεν μπορούσαν να ερμηνεύσουν το φαινόμενο): το πυρηνικό μοντέλο που είχε προτείνει λίγο νωρίτερα ο Bohr ερμήνευε θεωρητικά και ποσοτικά τις εκπομπές που είχαν ανακοινώσει λίγο πριν (έχοντας ενημερώσει τη Meitner προκαταβολικά) οι Hahn και Strassmann. Επιπλέον, ισχυρίστηκαν σωστά ότι οι πυρήνες ουρανίου όταν βομβαρδιστούν με νετρόνια διασπώνται σχεδόν στη μέση, με αποτέλεσμα να εκλύεται τεράστια ποσότητα ενέργειας. Η πυρηνική διάσπαση (όρος που για πρώτη φορά εμφανίζεται στο άρθρο των Meitner και Frisch) ήταν πλέον γεγονός. Ο Frisch έκανε και την πειραματική επαλήθευση στις αρχές του 1939. Όλοι αυτοί οι σπουδαίοι επιστήμονες βοήθησαν να μπουν τα θεμέλια μιας τεχνολογίας που οι ίδιοι, υποθέτω (και ελπίζω), θεωρούσαν ευλογία για την ανθρωπότητα. Δεν μπορώ να διανοηθώ ότι στο πίσω μέρος του μυαλού τους είχαν το Manhattan Project (το πρόγραμμα των ΗΠΑ για την κατασκευή της ατομικής βόμβας) του 1942 και τη δοκιμή της ατομικής βόμβας από τους Αμερικανούς στο τέλος του πολέμου στην Ιαπωνία, με τα γνωστά ολέθρια αποτελέσματα. Το σίγουρο είναι ότι η Meitner αρνήθηκε να δουλέψει για το Manhattan Project στο Los Alamos, όταν της το πρότειναν οι Αμερικανοί, δηλώνοντας: «Δεν θέλω να έχω καμία σχέση με τη βόμβα», ενώ μετά τον πόλεμο δήλωσε ότι η καταστροφή της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι την ξάφνιασαν δυσάρεστα και ζήτησε συγγνώμη από την ανθρωπότητα για την εφεύρεση της ατομικής βόμβας. Λίγο αργά για δάκρυα, βέβαια. Ο δρόμος για την κόλαση είναι στρωμένος με καλές προθέσεις (και πτώματα): η Meitner έμελλε να κάνει τη διαπίστωση καθυστερημένα. (Για να το γενικεύσω, δεν είμαι καθόλου βέβαιος ότι ένας επιστήμονας είναι πρόθυμος να «θάψει» μία ανακάλυψη, αναλογιζόμενος τις ενδεχόμενος καταστροφικές της χρήσεις, λ.χ., από την πολεμική βιομηχανία. Είναι τέτοιο το θάμβος που σε τυφλώνει. Γιατί δεν είναι δυνατόν όλοι αυτοί οι έξοχοι επιστήμονες να μην καταλάβαιναν ότι «η έκλυση τεράστιας ποσότητας ενέργειας», ακόμα και ως έκφραση, έχει κάτι το τρομακτικό. Με το μαχαίρι κάνεις δουλειά, κάνεις και φόνο. Θα σταματήσουμε να φτιάχνουμε μαχαίρια; Όχι βέβαια! Ακόμα κι αν στο τέλος αλληλοσφαχτούμε. Θλιβερό πλην αληθές.)

Καλά όλ’ αυτά, αλλά από πού προκύπτει ότι η Meitner αδικήθηκε (αν εξαιρέσουμε την αναγκαστική της δραπέτευση από τη Γερμανία του Χίτλερ, που όμως ήταν κοινή μοίρα πολλών Εβραίων συναδέλφων της); Η κατάφορη αδικία έγκειται στο γεγονός ότι το 1945 απονεμήθηκε το Νόμπελ Χημείας στον Hahn. Κι αυτό γιατί στο καθοριστικό του άρθρο ο Hahn δεν ανάφερε την Meitner όχι ως συν-συγγραφέα, αλλά ούτε ως εκ του μακρόθεν συνεργάτιδα. Δεν μπορούσε να κάνει αλλιώς: στη ναζιστική Γερμανία ζούσε και εργαζόταν· η όποια αναφορά στην Εβραία Meitner θα του στοίχιζε μια καριέρα – ίσως και τη ζωή. Η Meitner αργότερα δήλωσε ότι κατανοούσε τους λόγους που οδήγησαν τον Hahn στην αποσιώπηση του ονόματός της (αν και πέταξε το καρφί της ότι δεν έπρεπε να συνεργαστεί με τους Ναζί, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να επιδιώξουν κι αυτοί την κατασκευή ενός πανίσχυρου όπλου που ίσως να έκρινε τον πόλεμο) χωρίς αυτό τελικά να επηρεάσει τη φιλία τους, η οποία διατηρήθηκε μέχρι τέλους). Επίσης αργότερα, η επιτροπή του Βραβείου Νόμπελ, αναγνώρισε ότι ήταν «λάθος» η μη βράβευση της Meitner. Πάλι καλά.

Ida Tacke (1896-1978), χημικός και φυσικός

H Γερμανίδα Ida Tacke σπούδασε στο Technische Universität Berlin (Τεχνικό Πανεπιστήμιο του Βερολίνου), απ’ όπου πήρε το διδακτορικό της στο 1921. Στη συνέχεια έγινε η πρώτη γυναίκα που κατέλαβε σημαντικό πόστο στη χημική βιομηχανία της Γερμανίας.

Η Tacke συνέβαλε αποφασιστικά στις επιστήμες της χημείας και της πυρηνικής φυσικής, αλλά η συμβολή της υποβαθμίστηκε από το επιστημονικό σινάφι. Η Tacke αδικήθηκε κατάφωρα τρεις φορές (όσες και οι φορές που ήταν υποψήφια για Νόμπελ, το οποίο δεν της απονεμήθηκε ποτέ).

Αδικία #1: Στην Tacke οφείλεται η ανακάλυψη δύο νέων στοιχείων, του μαζούριου και του ρήνιου (στοιχεία με ατομικό αριθμό 43 και 75 αντιστοίχως στον περιοδικό πίνακα), στις θέσεις που είχε με ακρίβεια προβλέψει ο Mendeleev ότι θα έπρεπε να είχαν στον περιοδικό πίνακα. Η Tacke πιστώθηκε την ανακάλυψη του ρήνιου, αλλά αν ρίξετε μια ματιά στον περιοδικό πίνακα, στη θέση 43 δεν θα βρείτε το μαζούριο. Στη θέση του θα βρείτε το τεχνήτιο, την ανακάλυψη του οποίου πιστώθηκαν οι Carlo Perrier και Emilio Segrè. Όταν η Tacke έκανε την ανακάλυψη, οι (άντρες) συνάδελφοί της θεώρησαν ότι το στοιχείο αυτό ήταν πολύ σπάνιο και εξαιρετικά ασταθές για να βρεθεί στη φύση. Μολονότι η απόδειξη της Tacke δεν επιδεχόταν αμφισβήτηση, ουσιαστικά αγνοήθηκε μέχρι που οι Perrier και Segrè κατασκεύασαν τεχνητά το στοιχείο στο εργαστήριο και βέβαια πιστώθηκαν την ανακάλυψη που αναμφίβολα ανήκει στην Tacke.

Αδικία #2: Η Tacke είχε επίσης δημοσιεύσει ένα άρθρο που άνοιγε τη συζήτηση για την πυρηνική σχάση (την ιδέα που αργότερα ανέπτυξαν οι Meitner και Hahn, όπως είδαμε προηγουμένως). Στο καθοριστικό άρθρο της, το οποίο δημοσιεύτηκε το 1934 (πέντε χρόνια πριν από το αντίστοιχο του Hahn), περιγράφει ουσιαστικά τη διαδικασία της πυρηνικής σχάσης, αν και ο όρος αυτός δεν είχε ακόμα επινοηθεί.

Αδικία #3: Η Tacke συμπέρανε από τη θεωρία του Fermi, η οποία είχε προκύψει από τα πειράματα που είχε κάνει η ομάδα του, βομβαρδίζοντας στοιχεία με νετρόνια, ότι τα στοιχεία πάνω από το ουράνιο όντως υπήρχαν και πρότεινε ως εξήγηση ότι τα άτομα τους μπορούσαν να διασπαστούν αν βομβαρδίζονταν από νετρόνια· σε αυτή την περίπτωση, θα απελευθερωνόταν μία απίστευτη ποσότητα ενέργειας. Με άλλα λόγια, καλά τα πειράματα του Fermi, αλλά τα συμπεράσματά του –έγραψε σωστά η Tacke– ήταν λανθασμένα. Και πάλι, το άρθρο της αγνοήθηκε μέχρι το 1942 που ξεκίνησε το Manhattan Project. Αντίθετα, ο Fermi πήρε το Νόμπελ Φυσικής το 1938 για τη δήθεν δική του ανακάλυψη ότι νέα ραδιενεργά στοιχεία προέκυπταν μέσω βομβαρδισμού νετρονίων.

Παρά τις μνημειώδεις ανακαλύψεις της, η Tacke παρέμεινε στην αφάνεια. Αδικία.

* * *

[Την επόμενη Κυριακή:

«Τι δουλειά έχουν οι γυναίκες στις επιστήμες; (Μέρος Β΄)»]

* * *