zougla: Εκ παραδρομής

—του Γιάννη Παπαθεοδώρου για τη στήλη Ανώμαλα Ρήματα—

Στην πρόσφατη κυβερνητική τροπολογία που αφορούσε την ιθαγένεια των Ελλήνων συγγενών θυμάτων του Ολοκαυτώματος, η ΝΔ ψήφισε «παρών». Λίγο αργότερα, προσπάθησε να δικαιολογήσει τη στάση της, κάνοντας λόγο για «κυκεώνα τροπολογιών της κυβέρνησης και των στελεχών της» αναφέροντας μάλιστα ότι η ψήφος της ΝΔ, «προφανώς εκ παραδρομής, κατεγράφη ως παρών, παρά τη σαφώς διατυπωμένη σύμφωνη γνώμη της». Είμαι πρόθυμος να πιστέψω τη δικαιολογημένη αμηχανία της αξιωματικής αντιπολίτευσης μπροστά στον «κυκεώνα» —συχνά «φωτογραφικών»— τροπολογιών της κυβέρνησης αλλά και μπροστά στην πρωτοφανή γκάφα των βουλευτών της.

Ωστόσο αυτό δεν σημαίνει πως η ΝΔ μπορεί να ξεφύγει εύκολα με μια «εκ παραδρομής» αιτιολογία απέναντι σε ένα τόσο σοβαρό ζήτημα, ακριβώς επειδή η κοινοβουλευτική στάση της ανέτρεψε τις θετικές εντυπώσεις που είχε αφήσει τόσο η ομιλία του Κυριάκου Μητσοτάκη στην Θεσσαλονίκη κατά την επέτειο του Ολοκαυτώματος, όσο και η πρόσφατη «συγγνώμη» του αντιπροέδρου του κόμματος, Άδωνι Γεωργιάδη, για την διακίνηση βιβλίου του Κωνσταντίνου Πλεύρη, που αμφισβητούσε την γενοκτονία των Εβραίων από τους Ναζί. Δεν είναι μόνο η στιγμιαία κοινοβουλευτική σύμπλευση με τη Χρυσή Αυγή που εγείρει νόμιμα και θεμιτά ερωτήματα για τα όρια του «δημοκρατικού τόξου»∙ είναι κυρίως η ανιστόρητη διευθέτηση ενός μείζονος ζητήματος που κρύβεται κάτω από το χαλί μιας «εκ παραδρομής» ψηφοφορίας.

Ας θυμηθούμε μερικά πρόσφατα γεγονότα. Στις 27/01/2016, η περιφέρεια Αττικής και η Ισραηλιτική κοινότητα της Αθήνας τίμησαν την Ημέρα Μνήμης Ελλήνων Εβραίων Μαρτύρων και Ηρώων του Ολοκαυτώματος. Οι εκδηλώσεις είχαν ως θέμα τους Δίκαιους των Εθνών, τίτλος που απονέμεται σε εκείνους που έθεσαν τη ζωή τους σε κίνδυνο, προκειμένου να σώσουν Εβραίους από τους Ναζί, κατά τη διάρκεια του Β’ παγκόσμιου πολέμου. Ο τίτλος έχει ήδη απονεμηθεί 25.685 ανθρώπους, ανά τον κόσμο, 328 από τους οποίους είναι Έλληνες. Κοντά στον Κεραμεικό, στην καρδιά της παλιάς εβραϊκής συνοικίας των Αθηνών, έγιναν μάλιστα τα αποκαλυπτήρια του μνημείου για αυτούς τους 328 Έλληνες «Δικαίους των Εθνών». Η Αθήνα είναι επομένως η δεύτερη πόλη, μετά το Παρίσι, στην οποία φιλοτεχνήθηκε μνημείο για τους Δικαίους των Εθνών μνημείο για τους Δικαίους των Εθνών, με πρωτοβουλία του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου και χρηματοδότηση από τις κοινότητες Αθήνας και Θεσσαλονίκης, όπως και από τον Μωυσή Γιουσουρούμ, ηγετικό στέλεχος της ελληνικής αντίστασης.

Προφανώς, η διάσωση των Ελλήνων Εβραίων είναι μια πολύ πιο σύνθετη ιστορία, που υπερβαίνει τα αποκαλυπτήρια ενός μνημείου. Σήμερα, καθώς πληθαίνουν τα τεκμήρια της γνώσης μας γύρω από τη διάσωση των Ελλήνων Εβραίων, κατανοούμε πως η διάσωση μπορεί να ενισχύσει τον «καθησυχαστικό μύθο της απόλυτης και γενικευμένης συμπαράστασης» προς τους Εβραίους∙ ένα μύθο, δηλαδή, που όχι μόνο δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα —αυτό που συνέβη άλλωστε ήταν η εξόντωση των Ελλήνων Εβραίων— αλλά απομειώνει την ιστορική μοναδικότητα του Ολοκαυτώματος, ως τόπου παραδειγματικής μνήμης και ηθικής ευθύνης της ανθρωπότητας.

Αν έχουμε ωστόσο σήμερα ένα τρόπο να αποκαταστήσουμε τα δικαιώματα των Ελλήνων Εβραίων είναι σκεφτούμε τη σχέση μεταξύ «δικαιοσύνης και αγάπης», έτσι όπως την ορίζει ο φιλόσοφος Πωλ Ρικέρ: αν η αγάπη και η δικαιοσύνη είναι έννοιες αλληλένδετες, ακριβώς επειδή η δικαιοσύνη είναι το μέσο έκφρασης της πολιτειακής αγάπης,[1] η δική μας δημοκρατία απαιτεί σήμερα να ξαναδούμε τις διασταυρούμενες ιστορίες των Ελλήνων και Εβραίων μέσα από αυτή ακριβώς τη «δίκαιη μνήμη» και όχι μέσα από τη διαχειριστική ταξινόμηση της θέσης του ασθενέστερου.

«Ακριβώς επειδή η αγάπη είναι υπερηθική», λέει ο Ρικέρ, πρέπει πάντα να τίθεται «υπό την αιγίδα της δικαιοσύνης».

Η ασταθής ισορροπία της ιθαγένειας των Ελλήνων συγγενών θυμάτων του Ολοκαυτώματος, απηχεί με τον δικό της τρόπο τη σημερινή κατάσταση της εβραϊκής μνήμης. Πολλοί Εβραίοι της διασποράς έχασαν υποχρεωτικά την ιθαγένεια τους από τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής κατά την περίοδο 1941-1944, ενώ άλλοι απεβίωσαν πριν καν αποκτήσουν την ελληνική ιθαγένεια. Οι οικογενειακοί αλλά και οι πατριωτικοί δεσμοί τους με την με την Ελληνική πολιτεία διερράγησαν βίαια, χωρίς να προλάβουν να διασώσουν όχι μόνο τις περιουσίες τους αλλά και τη μνήμη της παρουσίας τους. Για αυτό, και σε αυτή την υπόθεση, λάθη «εκ παραδρομής» δεν υπάρχουν. Υπάρχουν μόνο ευθύνες για ένα ελαφρύ «παρών», που δεν μπορεί να σηκώσει το βάρος μιας τόσο «δύσκολης μνήμης».

[1] Πωλ Ρικέρ, Αγάπη και Δικαιοσύνη, μτφρ. Κική Καψαμπέλη, εισαγ. Σταύρος Ζουμπουλάκης, Εκκρεμές, 2009.

4BE040AA53CD25E750F0A90FD4D324C4