zougla: Η Χιονάτη στο στρατόπεδο συγκέντρωσης

Αυτό δεν είναι τραγούδι #1314
DJ της ημέρας, ο Τάκης Φωτιάδης

Someday my prince will come: το έγραψαν ο Larry Morrey (στίχοι) και ο Frank Churchill (μουσική) για την ταινία της Disney «Η Χιονάτη και οι επτά νάνοι» (1937). Το τραγούδησε η Adriana Caselotti, που κάνει και τη φωνή της Χιονάτης στην ταινία. Το American Film Institute το κατέταξε στη 19η θέση των 100 σημαντικότερων τραγουδιών σε ταινίες.

Το Someday my prince will come έγινε τζαζ στάνταρντ: πολλοί σημαντικοί τζαζίστες το διασκεύασαν, μεταξύ των οποίων οι Bill Evans, Miles Davis, Grant Green, Oscar Peterson, Clare Fischer, Leon Spencer Jr., Herbie Hancock, Chet Baker, Keith Jarrett, Al di Meola, Cassandra Wilson. Ακούμε την εκτέλεση του Davis που είναι εκπληκτική και που στάνταρε ακόμα περισσότερο το κομμάτι: όσοι ακολούθησαν, κατά κανόνα υιοθέτησαν το arrangement του Miles.

Υπάρχει όμως μια πολύ ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια: η πρώτη τζαζ διασκευή του Someday my prince will come έγινε από μια μπάντα κρατουμένων στο στρατόπεδο συγκέντρωσης των Ναζί στο Theresienstadt (Terezín στα τσέχικα), στην κατεχόμενη Τσεχοσλοβακία, το 1943.

Στο Theresienstadt συγκεντρώθηκαν περίπου 144.000 Εβραίοι, κυρίως από την Τσεχοσλοβακία και δευτερευόντως από την Αυστρία, τη Γερμανία και τις Κάτω Χώρες. Από εκεί, 88.000 εστάλησαν στο Άουσβιτς, στην Τρεμπλίνκα και σε άλλα στρατόπεδα εξόντωσης. Δεκάδες χιλιάδες έχασαν τη ζωή τους στο στρατόπεδο, προτού προλάβουν να σταλούν αλλού, από τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης (μεταξύ αυτών, η αδελφή του Sigmund Freud, η κόρη του Theodor Herzl, ο γάλλος σουρεαλιστής ποιητής Robert Desnos, ο τσέχος συνθέτης Rudolf Karel, ο αυστριακός μαθηματικός Georg Alexander Pick).

Στο Theresienstadt βρέθηκαν πάρα πολλοί καλλιτέχνες και λόγιοι κρατούμενοι — όχι τυχαία, βέβαια, καθώς η προπαγάνδα των Ναζί ήθελε να το παρουσιάσει ως πρότυπο στρατόπεδο, όπου οι κρατούμενοι διαβιούσαν σε καλές συνθήκες και όπου οι καλλιτεχνικές δραστηριότητες, οι συναυλίες, οι παραστάσεις, οι διαλέξεις κ.λπ. αποτελούσαν καθημερινό φαινόμενο. Οι συνθήκες, φυσικά, ήταν τρισάθλιες και «βελτιώνονταν» μόνο επιφανειακά και πρόσκαιρα, όταν επισκεπτόταν το στρατόπεδο αντιπροσωπεία του Ερυθρού Σταυρού (όπως στην περίπτωση της δανέζικης αποστολής στις 23 Ιουνίου του 1944) ή όταν γύριζαν προπαγανδιστικά φιλμ, όπως το υλικό που κινηματογράφησε ο κρατούμενος σκηνοθέτης και ηθοποιός Kurt Gerron (που είχε παίξει και στον Γαλάζιο Άγγελο μαζί με τη Marlene Dietrich) τον Σεπτέμβριο του 1944 (αμέσως μόλις τέλειωσαν τα γυρίσματα, ο Gerron και όλοι όσοι εργάστηκαν για την ταινία μεταφέρθηκαν στο Άουσβιτς· ο Gerron θανατώθηκε στους θαλάμους αερίων στις 28 Οκτωβρίου του ίδιου χρόνου). Στην ταινία καταγράφονται και οι μουσικοί του Theresienstadt:

Η καλλιτεχνική και λογοτεχνική παραγωγή, ωστόσο, υπήρχε πραγματικά, ακόμα και σε αυτές τις συνθήκες. Στις 8 Ιανουαρίου, λοιπόν, ο τσέχος τρομπετίστας Eric Vogel ζήτησε άδεια από τη διοίκηση του στρατοπέδου να δημιουργήσει μια τζαζ-σουίνγκ μπάντα, με το όνομα Ghetto swingers. Όπερ και εγένετο: οι Ghetto swingers δημιουργήθηκαν, ενισχύθηκαν κατά καιρούς με σημαντικούς μουσικούς, που έρχονταν ως κρατούμενοι, όπως ο πιανίστας Martin Roman, ο κιθαρίστας Coco Schumann και ο τρομπονίστας Josef Taussig, βοηθήθηκαν από τον κλαρινετίστα Fritz Weiss, που είχε παράλληλα το δικό του κουιντέτο και στον οποίον οφείλονται κατά κύριο λόγο οι ενορχηστρώσεις του ρεπερτορίου της μπάντας. Οι Ghetto Swingers έπαιξαν ζωντανά στο στρατόπεδο πάνω από πενήντα φορές, κυρίως το καλοκαίρι του 1944. Ιδού μια φωτογραφία τους, από την αυτοβιογραφία του Coco Schumann:

ghetto-swingers-terezin

Ο Eric Vogel κατάφερε να αποδράσει κατά τη μεταφορά του στο Νταχάου.

Ο Martin Roman μεταφέρθηκε στο Άουσβιτς μαζί με τον κινηματογραφιστή Gerron, ωστόσο αυτός επέζησε.

Ο Fritz Weiss τον Σεπτέμβριο του 1944 αποφάσισε να μη χωριστεί από τον πατέρα του, που ήταν στη διαλογή για Άουσβιτς κι έτσι θανατώθηκε στον θάλαμο αερίων στις 28 Σεπτεμβρίου, την ημέρα των 25ων γενεθλίων του.

Ο Josef Taussig μεταφέρθηκε στη Άουσβιτς με την τελευταία αποστολή, στις 28 Οκτωβρίου 1944. Τον Ιανουάριο του 1945 επιβίωσε μιας πορείας θανάτου από το Άουσβιτς στο Flossenbürg, όπου πέθανε στις 10 Μαρτίου του 1945, πέντε εβδομάδες πριν από την απελευθέρωση του στρατοπέδου από τον αμερικανικό στρατό.

Ο Coco Schumann μεταφέρθηκε στο Άουσβιτς μαζί με τους Roman και Gerron. Εκεί, μια μέρα έπεσε πάνω στον Γιόζεφ Μένγκελε, που άρχισε να ρωτάει πώς βρέθηκε εκεί και τι είναι τέλος πάντων αυτός ο νεαρός με τα γαλάζια μάτια (ο πατέρας του Schumann ήταν χριστιανός Γερμανός, που είχε μεταστραφεί στον ιουδαϊσμό όταν παντρεύτηκε Εβραία). Ο Coco ούρλιαξε: Berlin, Herr Obersturmbannführer! Plumber, Herr Obersturmbannführer! — κι ο Μένγκελε δεν ενδιαφέρθηκε ευτυχώς να μάθει περισσότερα. Ο Coco επιβίωσε και μάλιστα βρήκε ζωντανούς τους γονείς του, καθώς ο πατέρας του είχε κατορθώσει να αποκρύψει πως η γυναίκα του ήταν Εβραία και πως κι ο ίδιος είχε μεταστραφεί. Ο Coco Schumann έγινε διάσημος κιθαρίστας και συνεργάστηκε μεταξύ άλλων με τη Marlene Dietrich και την Ella Fitzgerald. Το παρατσούκλι Coco του το κόλλησε η γαλλίδα φίλη του, που δυσκολευόταν να προφέρει σωστά (εβραϊκά) το κανονικό του όνομα Jacob. Ο Coco πέθανε φέτος, στις 28 Ιανουαρίου, στα 94 του.

* * *

Κάθε βράδυ, ένας συνεργάτης ή φίλος του dim/art διαλέγει ένα τραγούδι — ή, μάλλον όχι· αυτό δεν είναι τραγούδι, ή δεν είναι μόνο ένα τραγούδι: είναι μια ιστορία για ένα τραγούδι. Στείλτε μας κι εσείς ένα τραγούδι που δεν είναι τραγούδι στο dimartblog@gmail.com.

* * *