zougla: Μένω Εκτός / Δυνατά

Αυτό δεν είναι τραγούδι #1288
DJ της ημέρας, η Ουρανία Σόκαλη

Το 1991 κυκλοφόρησε το Μένω Εκτός, ο πέμπτος δίσκος στη δισκογραφία της Ελευθερίας Αρβανιτάκη και εκείνος που την έκανε πρώτο όνομα. Πρόκειται για σημαντικό δίσκο από πολλές απόψεις.

Καταρχάς, με την εκ των υστέρων γνώση, ο δίσκος αυτός αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα των 90s, την επιτομή μιας εποχής, όχι μόνο μουσικά αλλά γενικότερα, ξεκινώντας από την αισθητική του εξώφυλλου και του οπισθόφυλλου, και φτάνοντας στην πολυσυλλεκτικότητα των συντελεστών.

Ο δίσκος περιλαμβάνει 11 τραγούδια. Σε 9 από αυτά οι στίχους είναι της Λίνας Νικολακοπούλου, σε 1 του Θοδωρή Γκόνη και σε άλλο 1 του Γιώργου Ζήκα. Από τα 11 αυτά τραγούδια, τη μουσική σε 3 έχει γράψει ο Χρήστος Νικολόπουλος, σε 2 ο Αντώνης Μιτζέλος, σε άλλα 2 ο Ara Dinkjian, και από 1 οι Νίκος Ξυδάκης, Γιώργος Ζήκας, Zoran Simganovic, ενώ άλλο 1 είναι παραδοσιακό τσιγγάνικο. Είναι φανερό ότι το εύρος των συνθετών είναι τεράστιο: από το λαϊκό τραγούδι στο σύγχρονο ηλεκτρικό και από το παραδοσιακό στο έντεχνο. Όλες οι τάσεις εκπροσωπούνται. Αν υπάρχει ένα συγκολλητικό στοιχείο, αυτό πρέπει να αναζητηθεί στη βασική στιχουργό. Και στην ιδιότυπη φωνή της Ελευθερίας Αρβανιτάκη, φυσικά. Αλλά και (εδώ είναι η διαφορά με όσα ξέραμε μέχρι τότε) στον ενορχηστρωτή.

Την ενορχήστρωση έχει κάνει ο Νίκος Αντύπας. Παίζουν οι μουσικοί: Γιάννης Σπάθας (κιθάρα), Αχιλλέας Περσίδης (κιθάρα), Χρήστος Ζέρβας (κιθάρα), Κώστας Παπαδούκας (πλήκτρα), Θύμιος Παπαδόπουλος (κλαρίνο), Τάκης Πατερέλης (σαξόφωνο), Νίκος Αντύπας (κρουστά) και Μιχάλης Κλαπάκης (νταούλι). Η παραγωγή είναι του Νίκου Καραγιάννη και η ηχοληψία του Μπάμπη Μπίρη.

Μια πρώτη παρατήρηση αφορά μια απουσία: δεν υπάρχει μπουζούκι! Η έμφαση δίνεται στις κιθάρες – και στα κρουστά. Μια δεύτερη (και σημαντικότερη) οι μουσικοί –όλοι τους άριστοι– καλύπτουν επίσης ένα ευρύ μουσικό φάσμα: τζαζίστες, ροκάδες, λαϊκοί, παραδοσιακοί. Τον πρώτο λόγο, πάντως, έχουν οι «ροκάδες» (απαραίτητα τα εισαγωγικά εδώ). Όλοι τους, βέβαια, υπηρετούν το όραμα του ενορχηστρωτή Νίκου Αντύπα, ο οποίος μπορεί να ξεκίνησε ως ντραμίστας σε ροκ συγκροτήματα, αλλά έχει παίξει τα πάντα και με τους πάντες.

Ως ενορχηστρωτής, ο Αντύπας αποφάσισε να αφήσει έξω το μπουζούκι. Ο ήχος που είχε στο μυαλό του (και τον οποίο υπερασπίστηκε στη συνέχεια σε αρκετές δουλειές) πατούσε μεν σε δύο βάρκες (Ανατολή-Δύση), αλλά επιζητούσε να φτάσει χωρίς καπελώματα σε εκείνο fusion που έχει καταντήσει το Ιερό Δισκοπότηρο στο σύγχρονο ελληνικό τραγούδι. Τα κατάφερε; Κρίνοντας από την εμπορική επιτυχία του συγκεκριμένου δίσκου, ναι, τα κατάφερε. Ο δίσκος άρεσε σε εκείνους που έπρεπε: στους έχοντες τη μεγαλύτερη αγοραστική δύναμη – δηλαδή, στους νέους. Οι πιουρίστες (ροκάδες και λαϊκοί) αδιαφόρησαν. Αυτό όμως μικρή σημασία είχε: οι καιροί είχαν αλλάξει. Οι κολλημένοι σε ένα είδος ήταν out. Η νέα εποχή δεν συμπαθούσε τα στεγανά. Τα σύνορα κατέρρεαν, οι πάντες ήταν παιδιά του ίδιου θεού, όλα ήταν δυνατά. Παγκοσμιοποίηση (έστω μονόπαντη). Ευημερία (έστω επίπλαστη). Καπιταλισμός με ανθρώπινο πρόσωπο (έστω – άσ’ το). Fusion!

Τώρα, βέβαια, ξέρουμε ότι εκείνη η περίοδος ήταν μια φούσκα (σαν εκείνες του χρηματιστηρίου). Έπρεπε όμως να σκάσει στα μούτρα μας για το καταλάβουμε. (Αν υποθέσουμε ότι έχουμε καταλάβει ακόμα και τώρα…)

Να επιστρέψω όμως στο Μένω Εκτός για να κλείσω. Η πρόταση του Αντύπα για τον δρόμο που θα μπορούσε να ακολουθήσει το σύγχρονο ελληνικό τραγούδι ήταν σαφής και η ανταπόκριση που είχε στον κόσμο κάθε άλλο παρά αμελητέα. Στην πορεία, όπως συμβαίνει συνήθως, η ιδέα ξέφτισε γιατί την φόρτωσαν με πολλά λούσα κι έτσι έχασε την ουσία της. (Όπως και τα 90s – όλα εξηγούνται.) Η νόμιμη ταυτότητα του ελληνικού τραγουδιού στον 21^ο αιώνα εξακολουθεί να αναζητείται. Σήμερα ακούγονται τα πάντα – και δεν ακούγεται (σχεδόν) τίποτα.

Παρ’ όλα αυτά, το 1991 το Μένω Εκτός άρεσε πολύ ως σύνολο και έβγαλε ουκ ολίγες επιτυχίες (που ακούγονται ακόμα· και αυτό κάτι σημαίνει – για να μην πω ότι αυτό είναι το μόνο που τελικά σημαίνει κάτι). Η μεγαλύτερη νομίζω πως ήταν το «Δυνατά». Αν έπρεπε να διαλέξω ένα και μόνο τραγούδι για να «ντύσω» την ελληνική δεκαετία του ’90, αυτό θα διάλεγα.

Η σύνθεση είναι του Ara Dinkjian, ενός Αμερικανο-Αρμένη που ήταν η ψυχή ενός (περίπου) τζαζ κουαρτέτου που λεγόταν Night Ark. Ο καλύτερος δίσκος τους είναι το Picture (1986). Εκεί βρίσκονται τα δύο πιο γνωστά τους κομμάτια, το «Picture» και –κυρίως– το «Homecoming». Με τους στίχους της Νικολακοπούλου και τη διασκευή του Αντύπα, το πρώτο έγινε το «Μένω Εκτός» του τον ομώνυμου δίσκου, και το δεύτερο το εμβληματικό «Δυνατά».

Τα δύο τραγούδια ανοίγουν τις δύο πλευρές του δίσκου της Αρβανιτάκη, ενώ οι δύο συνθέσεις, από τις οποία προήλθαν, κλείνουν τις δύο πλευρές του δίσκου των Night Ark (αυτά για τη σημειολογία του πράγματος). Ας τα ακούσουμε ζευγαρωτά, διασκευές κι αυθεντικά.

* * *

Κάθε βράδυ, ένας συνεργάτης ή φίλος του dim/art διαλέγει ένα τραγούδι — ή, μάλλον όχι· αυτό δεν είναι τραγούδι, ή δεν είναι μόνο ένα τραγούδι: είναι μια ιστορία για ένα τραγούδι. Στείλτε μας κι εσείς ένα τραγούδι που δεν είναι τραγούδι στο dimartblog@gmail.com.

* * *