zougla: Η χώρα των εμβατηρίων

—του Γιάννη Παπαθεοδώρου για τη στήλη Ανώμαλα Ρήματα—

Τα ξημερώματα της προηγούμενης Κυριακής, λίγες ώρες πριν ξεκινήσει το περιβόητο συλλαλητήριο της Θεσσαλονίκης για το «Μακεδονικό», ο λαϊκός βάρδος του Βαρδάρη Βασίλης Καρράς βγήκε στην πίστα του νυχτερινού κέντρου που εμφανίζεται φέτος και παρακίνησε το κοινό να τραγουδήσει με ρυθμικό χειροκρότημα το γνωστό εμβατήριο «Μακεδονία ξακουστή». Σύμφωνα με το ρεπορτάζ, «το μαγαζί μετατράπηκε σε μίνι συλλαλητήριο», ενώ ο ίδιος ο τραγουδιστής ένιωσε την ανάγκη να στείλει κι αυτός ένα πολιτικό μήνυμα σε όσους επιβουλεύονται το όνομα της Μακεδονίας: «Η Μακεδονία είναι εδώ». Προφανώς δεν εννοούσε πως η Μακεδονία ήταν «εκεί», στην πίστα, δηλαδή, με τα ροδοπέταλα, αλλά μάλλον υπονοούσε ένα άλλο, κάπως αόριστο και επινοημένο «εδώ», που ένωνε φαντασιακά το Stage Live με τις γεμάτες πλατείες της επόμενης μέρας. Σε αυτό το αόριστο και επινοημένο «εδώ» άλλωστε κατοικούν πολλοί συμπολίτες μας, που, εδώ και χρόνια, θεωρούν πως με εμβατήρια, δάκρυα, σημαίες, Βουκεφάλες και συλλαλητήρια θα λυθεί ένα αρκετά σύνθετο πρόβλημα της εξωτερικής πολιτικής της χώρας.

Φοβάμαι, ωστόσο, πως σε αυτό τον ασαφή χρονότοπο, συνωστίζονται τελευταία διάφοροι «τζογαδόροι» της πολιτικής συγκυρίας, που, από τη δική τους σκοπιά, προσπαθούν να εργαλειοποιήσουν το πρόβλημα με την ΠΓΔΜ για να κερδίσουν το κομματικό μεροκάματο. Αίφνης, ο πρόεδρος της Βουλής κ. Βούτσης δήλωσε πως «γύρω από το ζήτημα της επίλυσης της ονομασίας της FYROM θα αναδιαμορφωθεί σε αρκετά μεγάλο βαθμό και οριζοντίως, ενδεχομένως, το σύνολο του πολιτικού συστήματος». Για τις επιδιώξεις του ΣΥΡΙΖΑ, τα πράγματα είναι μάλλον απλά: μέσω του «Μακεδονικού» προσπαθεί να «ξεπλύνει» τη συνεργασία με τον ακροδεξιό εταίρο της κυβέρνησης, επιχειρώντας ταυτόχρονα να διασπάσει τις γραμμές της Δεξιάς, και να βρει χρήσιμους συμμάχους στην Κεντροαριστερά. Είναι μια ενδιαφέρουσα θεωρία του «πολιτικού ντόμινο» αλλά η πραγματικότητα είναι αρκετά διαφορετική.

Ο ΣΥΡΙΖΑ προβάλλει την πρωτοβουλία επίλυσης ενός μείζονος προβλήματος της εξωτερικής πολιτικής χωρίς όμως ενιαία γραμμή στην κυβέρνηση, την ώρα μάλιστα που είναι όμηρος των ακροδεξιών ΑΝΕΛ, οι οποίοι μιλούν για «εθνική προδοσία», σε περίπτωση που συμπεριληφθεί το όνομα Μακεδονία, σε πιθανή σύνθετη ονοματοδοσία της ΠΓΔΜ. Με ρηγματωμένη πολιτική ενότητα στο εσωτερικό της και χωρίς ευρύτερες συναινέσεις στην αντιπολίτευση, (άλλοτε καταγγέλλοντας τη και άλλοτε ζητώντας επιλεκτικά τη στήριξή της), η κυβέρνηση που εκπροσωπεί τη χώρα και διαπραγματεύεται για τη χώρα μπορεί, για την ώρα, να εξασφαλίσει κάποιες «ενδιάμεσες κινήσεις καλής θέλησης» αλλά πολύ δύσκολα μπορεί να φέρει στη Βουλή μια οριστική λύση στο πλαίσιο της ήδη κατοχυρωμένης «εθνικής γραμμής».

Η επίλυση του προβλήματος άλλωστε δεν είναι – και δεν πρέπει να είναι – στενά ονοματολογική. Το ονοματολογικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κινείται διπλωματικά η χώρα (σύνθετη ονομασία με γεωγραφικό προσδιορισμό για κάθε χρήση) είναι γνωστό. Επίσης είναι γνωστό πως αυτή η «εθνική γραμμή» συνοδεύεται από πολύ κρίσιμες λεπτομέρειες (συνταγματικές αλλαγές, αφαίρεση αλυτρωτικών διακηρύξεων και συμβόλων, ρύθμιση σχέσεων σε υπερεθνικούς οργανισμούς), που, στην καλύτερη περίπτωση, θα πάρουν αρκετό χρόνο. Ο ΣΥΡΙΖΑ γνωρίζει αυτό το σύνθετο χρονοδιάγραμμα και «αγοράζει χρόνο», ακριβώς επειδή επικοινωνιακά μπορεί στο εσωτερικό του ελληνικού πολιτικού συστήματος να λανσάρει τη «θεωρία του ντόμινο».

Από την άλλη μεριά, η ΝΔ μοιάζει, ολοένα και περισσότερο, να απομακρύνεται από την «εθνική γραμμή» του 2008. Ο κ. Καραμανλής λέει πως ουδέποτε δέχτηκε «σύνθετη ονομασία» με το όνομα Μακεδονία, ενώ ο κ. Σαμαράς επαναφέρει τις γνωστές θέσεις του, που οδήγησαν τότε σε μείζονα κυβερνητική κρίση αλλά και σε μόνιμη απομόνωση της εξωτερικής πολιτικής της χώρας, τουλάχιστον στο θέμα αυτό. Πράγματι, ο πειρασμός των συλλαλητηρίων και τα «πούλμαν για τη Μακεδονία» ποτέ δεν άφηναν αδιάφορο ένα μέρος του εκλογικού ακροατηρίου της ΝΔ αλλά τώρα μπορεί να ακυρώσουν στην πράξη το ιδεολογικό προφίλ του ίδιου του αρχηγού της. Ο υπεσχημένος πολιτικός φιλελευθερισμός και ο φιλο-ευρωπαϊσμός της Κεντροδεξιάς κινδυνεύει να συντριβεί από τις φάλαγγες των νέων «Μακεδονομάχων». Παρ’ όλο που ο φόβος για τη δημιουργία ενός νέου «πατριωτικού κόμματος» στα δεξιά της ΝΔ είναι τουλάχιστον αφελής, η ΝΔ μπορεί να μπει στα συλλαλητήρια με δήθεν αγαθές προθέσεις σεβασμού του λαϊκού αισθήματος αλλά θα βγει σημαδεμένη από το στίγμα ενός ιδιάζοντος αντι-δυτικισμού. Από κόμμα του σταθερού ευρωπαϊκού προσανατολισμού μπορεί να γίνει μια βαλκανική «λαϊκή δεξιά», η οποία θα μετατρέψει το «Μακεδονικό» σε ένα νέο «Ζάππειο» της εξωτερικής πολιτικής της χώρας.

Υπάρχει, πράγματι, μια γραμμή που ενώνει τα παλιά «μακεδονικά» συλλαλητήρια, το «Ζάππειο», τις συνάξεις των Αγανακτισμένων και το δημοψήφισμα του περήφανου «Όχι». Με διαφορετικές αφετηρίες και στοχεύσεις, αποτελούν κρίσιμες καμπές και κορυφώσεις του εθνολαϊκισμού, σε μια χώρα που διαρκώς αναζητά το μέλλον της μέσα στο παρελθόν της. Τώρα, ξανά, διάφοροι «επαγγελματίες πατριώτες» παράγουν ρητορικές ασυναρτησίες και συμμετέχουν σε συγκινητικές λαοσυνάξεις, χωρίς να βλέπουν πως η κρίση δεν είναι πια μόνο οικονομική και πολιτική αλλά αξιακή και πολιτισμική. Όποιος νομίζει πως το εθνικό συμφέρον θα εξασφαλιστεί στις πλατείες και στις πίστες, μάλλον έχει μπερδέψει το «αληθές» με το «εθνικόν»∙ με όποιο, τέλος πάντων, «εθνικόν» έχει ο καθένας από αυτούς στο μυαλό του ή όποιο βρει πρόχειρο στο ρεπερτόριο.

Στα μέσα της δεκαετίας του 90, και στον απόηχο τότε των συλλαλητηρίων για το Μακεδονικό, κυκλοφόρησε διακριτικά από το «Σείριο», ένα άλμπουμ με τίτλο «Ελλάς, η χώρα των εμβατηρίων». Εκείνα τα «απίθανα ηχογραφήματα εθνικού και ποδοσφαιρικού ενδιαφέροντος» που είχε επιμεληθεί ο μοναδικός Μάνος Χατζιδάκις, δείχνουν, με το δικό τους ειρωνικό τρόπο, ότι η χώρα εξακολουθεί, ακόμη και σήμερα, να χάνει το βήμα της μέσα στην «εξωφρενική παρέλαση» των μύθων.