Αυτό δεν είναι τραγούδι #1258
Dj της ημέρας, ο Γιώργος Ζαχαριάδης
«Δεν μπορείς να το αποφύγεις άλλο, σήμερα γράφεις εσύ τραγούδι», ήταν το μήνυμα του αρχισυντάκτη του dim/art. Η αλήθεια είναι ότι τις τελευταίες μέρες όντως τον απέφευγα. Κάτι τα τρεχάματα, κάτι που δεν είχα όρεξη, ξέρω ‘γω — μα αυτός εκεί, κάθε πρωί στο inbox, σαν την Ερινύα. Σήμερα πια, δεν σήκωνε κουβέντα. Σκέφτηκα να του πω ότι μωρέ, είμαι άρρωστος, αλλά μετά είπα ντροπή, κοτζάμ γάιδαρος, δικαιολογίες του δημοτικού… Και πλάκα πλάκα, εκεί που με έχει πιάσει το φιλότιμο και κάθομαι στο πληκτρολόγιο και σπάω το κεφάλι μου να σκεφτώ κάτι να γράψω, αισθάνομαι κάπως περίεργα· βάζω θερμόμετρο και, ω ναι, έχω πυρετό. Τώρα, τον ανέβασα από το άγχος να αποφύγω το αποψινό χαμαλίκι; Έτυχε; Πέτυχε; Κόλλησα τίποτα; Ο Θεός ξέρει — ο Θεός και ο Αρχισυντάκτης. Τεσπά, τι να γράψω, άρρωστος άνθρωπος; Πάρτε το fever — κι επειδή τις κλασικές εκτελέσεις τις έχουμε φάει στη μάπα, πάρτε μια πανκ και μια ρέγκε εκδοχή. Όσο για μένα, πάω να κουκουλωθώ: είμαι να με κλαίνε οι ρέγκε…
* * *
Κάθε βράδυ, ένας συνεργάτης ή φίλος του dim/art διαλέγει ένα τραγούδι — ή, μάλλον όχι· αυτό δεν είναι τραγούδι, ή δεν είναι μόνο ένα τραγούδι: είναι μια ιστορία για ένα τραγούδι. Στείλτε μας κι εσείς ένα τραγούδι που δεν είναι τραγούδι στο dimartblog@gmail.com.
Απερίσπαστος, κάθομαι στο παράθυρο και ρεμβάζω.
Χτυπάει η πόρτα· ανοίγω, μας δεν είναι κανένας.
Ξαφνικά, βλέπω μέσα στο σπίτι ένα πελώριο δέντρο.
Κάτι σαν βαλανιδιά, που μεγαλώνει χωρίς να μ’ αγγίζει.
Απλώνει μόνο τους κλώνους της γύρω μου.
Πάνω, αν και δεν φαίνονται, ακούγονται ένα πλήθος πουλιά.
Σαν να ‘ναι σούρουπο, εγώ όμως νομίζω πως είναι μεσημέρι ακόμα.
Γυρίζω και μπροστά μου στέκει τώρα μια τίγρις.
Όμορφο ζώο, που με τρομάζει, όμως δε χύνεται πάνω μου.
Αντίθετα, μου μιλάει με απροσδόκητη τρυφερότητα.
Μη φοβάσαι, μου λέει, και με πιάνει απ’ το χέρι.
Πάμε να σου δείξω τι είναι ο χρόνος.
Να σου δείξω τι είναι η ελπίδα, τι είναι η αγάπη.
Με παίρνει και πετάμε ψηλά, εγώ δεν βλέπω τίποτα ωστόσο.
Δεν βλέπεις, μου λέει, τους άλλους πάνω στο δέντρο;
Δεν βλέπω τίποτα πάλι, μόνο διαπιστώνω πως δεν είναι η τίγρις κοντά μου.
Είναι ένα τεράστιο ψάρι, με μαύρα λέπια και γυάλινα μάτια
και δίπλα μια κοπέλα, που κάτι μου λέει δίχως ν’ ακούγεται.
Κάτω δεν υπάρχει τώρα ούτε σπίτι, ούτε δέντρο, ούτε φλυαρούν τα πουλιά.
Μόνο σκοτάδι, ένα κρύο σκοτάδι, που σκεπάζει λίγο λίγο τα πάντα.
Και σαν να το βγάζει το ψάρι απ’ το στόμα του.
Καταλαβαίνω πως δεν μπορώ πια να ξεφύγω.
Σαν να ‘μαι παγιδευμένος στα κλαδιά και στα φύλλα του δέντρου.
Πάντως, προλαβαίνω να δω για τελευταία φορά το κορίτσι
έτσι καθώς χειρονομεί και φωνάζει πάντα δίχως ν’ ακούγεται.
Την ώρα ακριβώς που ο Θεός θα πρέπει να ετοιμάζεται να δείξει τα δόντια του.
Κάτι μικρά δόντια σαν γαλβανισμένα καρφιά.
Ενώ τα μάτια παραμένουν πάντα θολά κι ασυγκίνητα.
Θανάσης Κωσταβάρας, Στο βάθος του χρώματος, Νεφέλη, 1993
Αυτό δεν είναι τραγούδι #1257
Dj της ημέρας, η Μαργαρίτα Ζαχαριάδου
Η προχτεσινή επέτειος της απελευθέρωσης του Άουσβιτς, η ημέρα μνήμης του Ολοκαυτώματος, μου έφερε συνειρμικά στο μυαλό το αποψινό τραγούδι. Όχι με τη φρίκη που συνοδεύει πάντα κάθε σκέψη σχετική με τη Shoah, αλλά με μια μελαγχολία για το τι μένει και τι χάνεται τελικά, αν είναι να χαθεί.
Το τραγούδι το ξέρουμε κυρίως από τις Andrews Sisters της δεκαετίας του ’50, με αγγλικούς στίχους κι αυτόν τον χαριτωμένο μεν αλλά περίπου ανεξήγητο τίτλο στα γερμανικά. Στην πραγματικότητα ωστόσο γράφτηκε το 1932, για ένα θεατρικό έργο που ανέβηκε στο Μπρόντγουεϊ. Το έργο δεν είχε ιδιαιτέρως μακρό βίο. Το τραγούδι όμως κλείνει φέτος, αισίως, 86 χρόνια ζωής. Αλλά ούτε αυτό είναι το πιο εντυπωσιακό. Το πιο εντυπωσιακό είναι ότι η παράσταση —όπως και η αρχική βερσιόν του τραγουδιού που ακουγόταν εκεί— ήταν στα γίντις.
Που σημαίνει ότι το 1932 υπήρχαν στη Νέα Υόρκη τόσο πολλοί Εβραίοι από τη Ρωσία και την Κεντρική Ευρώπη ώστε να υποστηρίζουν ακόμα και μια θεατρική παραγωγή του Μπρόντγουεϊ στη δική τους ιδιαίτερη διάλεκτο, εκείνη την ολοζώντανη κάποτε γλώσσα που κουβαλούσε μέσα της τα γερμανικά και τα ρωσικά του τόπου μαζί με τα εβραϊκά του χρόνου της. Οι άνθρωποι που τη μιλούσαν, εκεί στην Αμερική, ήταν όσοι γλίτωσαν τα ρωσικά πογκρόμ στις αρχές του 20ού αιώνα, πολύ πριν από το Ολοκαύτωμα που εκπροσωπεί το Άουσβιτς, και διέσχισαν τη μισή υδρόγειο για να βρουν καταφύγιο και ασφάλεια στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Οι άνθρωποι εκείνοι έζησαν. Δημιούργησαν, έφεραν άλλους ανθρώπους στον κόσμο, μερικοί από τους οποίους έγιναν καλλιτέχνες που συνδιαμόρφωσαν τον σύγχρονο Δυτικό Κανόνα. Η γλώσσα των παππούδων και των γονιών τους όμως χάθηκε. Κι ας κέρδισε ένα Νόμπελ Λογοτεχνίας στο πρόσωπο του μεγάλου Ισαάκ Μπασέβις Σίνγκερ το 1979. Μια ολόκληρη γλώσσα —ένας ολόκληρος πνευματικός κόσμος— μετουσιώθηκε σε κάτι άλλο. Όπως περίπου και το αποψινό τραγουδάκι. Από την αρχική μορφή των στίχων του δεν έχει απομείνει παρά αυτός ο τίτλος, σε κανονικότατα γερμανικά πια, αντί του αυθεντικού «Bei Mir Bistu Shein».
* * *
Κάθε βράδυ, ένας συνεργάτης ή φίλος του dim/art διαλέγει ένα τραγούδι — ή, μάλλον όχι· αυτό δεν είναι τραγούδι, ή δεν είναι μόνο ένα τραγούδι: είναι μια ιστορία για ένα τραγούδι. Στείλτε μας κι εσείς ένα τραγούδι που δεν είναι τραγούδι στο dimartblog@gmail.com.
Ακολουθούν ορισμένες παρατηρήσεις σχετικά με την εξέλιξη των διαπραγματεύσεων σχετικά με την ονομασία της γειτονικής χώρας, με την επιφύλαξη ότι βασίζονται στο τρέχον ρεπορτάζ και ότι ο γράφων δεν είναι διπλωμάτης ή ειδικός στις διεθνείς σχέσεις.
Στο ρεπορτάζ περί διαπραγματεύσεων για το «μακεδονικό» διαβάζω πως χθες ο υπουργός εξωτερικών Νίκος Κοτζιάς δήλωσε: «στο Σκοπιανό παίζει ρόλο η λέξη που θα χρησιμοποιηθεί στο σύνθετο όνομα να μην είναι στην αγγλική αλλά στα σλάβικα» και ότι «τα κυριότερα ζητήματα που μας απασχολούν είναι το όνομα, η χρήση του ονόματος, η ταυτότητα και η εμπορική χρήση». Τι σημαίνει αυτό στην πράξη; Σημαίνει ότι, ανεξαρτήτως του επιθετικού προσδιορισμού (Νέα, Βόρεια, Άνω κ.ο.κ.), θέλουμε το κύριο ουσιαστικό να είναι Μακεντόνιγια (Македонија, το οποίο στο λατινικό αλφάβητο μεταγράφεται ως Makedonija) και όχι Macedonia κι επίσης ζητάμε αυτό να ισχύει παντού. Π.χ. στον ΟΗΕ, μπροστά από τον εκπρόσωπο της χώρας, το ταμπελάκι να μη γράφει Macedonia αλλά Makedonija.
Στην πραγματικότητα, δύο λαοί τσακώνονται για μια λέξη που δεν ανήκει σε καμία από τις δύο γλώσσες που οι λαοί αυτοί μιλούν και δεν γράφεται καν στα αλφάβητα που αυτοί χρησιμοποιούν (ελληνικό και κυριλλικό), δηλαδή για την ιδιοκτησία του διεθνούς (αγγλικού) όρου: Macedonia. Παίζουμε με τις λέξεις. Αλλά, για να είμαστε δίκαιοι, τι άλλο είναι η διπλωματία, αν όχι παιχνίδι με τις λέξεις;
Από τη μια, κάτι τέτοιο, εφ’ όσον επικρατήσει —και αφού δούμε με ποιους ακριβώς όρους (δεν είναι τυχαίο ότι ο Κοτζιάς αναφέρει «χρήση του ονόματος, ταυτότητα και εμπορική χρήση»)— λύνει μερικά υπαρκτά ζητήματα, π.χ. με την εμπορική ονομασία: ο βορειοελλαδίτικος χαλβάς θα μπορεί ενδεχομένως να πωλείται ως «Macedonian halva», ενώ ο «χαλβάς των άλλων» πιθανόν να πρέπει να γράφει επάνω «Makedonski halva» ή «Makedonian halva» ή «Halva from Makedonija».
Υπαρκτά ζητήματα, άξιζε όμως τόση φασαρία και τόση γελοιότητα από δύο λαούς —που και οι δύο έχουν χίλια δυο άλλα σοβαρά θέματα— επί είκοσι χρόνια και; «Το όνομά μας είναι η ζωή μας» ή μήπως στην πραγματικότητα «η ονομασία του χαλβά είναι η ζωή μας», γιατί απλώς δεν έχουμε καταφέρει ακόμα ως κοινωνία να πάψουμε να παίζουμε με τις λέξεις, να διακρίνουμε το σημαντικό και να προχωρήσουμε επιτέλους παρακάτω από εκεί που βρισκόμασταν ιδεολογικά στα τέλη του 19ου αιώνα; Και μπορεί η διπλωματία να είναι παιχνίδι με τις λέξεις, η πολιτική όμως δεν είναι —ή δεν πρέπει να είναι— μόνο αυτό. Η πολιτική και των δύο χωρών είναι που μεγέθυνε το ζήτημα, η δε ευθύνη για την έκταση που βλακωδώς πήρε βαραίνει περισσότερο την μεγαλύτερη, παλαιότερη, ισχυρότερη και πλουσιότερη από τις δύο χώρες, δηλαδή την Ελλάδα.
Πάντως, από πολιτική σκοπιά, μια τέτοιου τύπου λύση έχει πλεονεκτήματα. Οι μεν γείτονες θα πάρουν την ικανοποίηση ότι αυτοπροσδιορίζονται σχεδόν όπως επιθυμούν: Македонија με έναν —γεωγραφικό ή άλλο— προσδιορισμό μπροστά. «Πήραμε αυτό που οι Έλληνες μάς αρνούνταν εδώ και δύο δεκαετίες», κάπως έτσι θα πουληθεί, κι ας μην είναι ακριβές (για μεγάλο διάστημα αρνιόνταν εκείνοι τη σύνθετη ονομασία). Στη δε Ελλάδα, πολλοί μπορούν να καταπιούν τη λύση αυτή χωρίς μεγάλα προβλήματα: διότι το Μακεντόνιγια φυσικά δεν είναι παράγωγο του Μακεδονία· είναι απλώς το Μακεδονία σε άλλη γλώσσα (τη μακεδονική, που όμως δεν θα είναι μακεδονική αλλά μακεντόνσκι και πάει λέγοντας). Οι όρκοι λοιπόν ότι δεν θα δεχτούμε παράγωγο, σύνθετο κ.ο.κ. μπορείς να πεις ότι τηρήθηκαν.
Αυτό δεν είναι τραγούδι #1256
Dj της ημέρας, ο Γιώργος Θεοχάρης
Φαντάσου έναν κλασικό πιανίστα που προετοιμάζεται για το τρίτο κονσέρτο για πιάνο του Rachmaninoff. Πρώην παιδί-θαύμα. (Περισσότερο θαύμα και λιγότερο παιδί.) Όταν έρθει η ώρα, θα καταρρεύσει πάνω στη σκηνή, αλλά δεν το ξέρει – πώς θα μπορούσε; Σε μια στιγμή αδυναμίας, μονολογεί: «Πώς έμπλεξα έτσι; Εγώ το μόνο που ήθελα ήταν να κοπανάω με κοντόχοντρα δάχτυλα τα πλήκτρα μέχρι να ματώσουν». Τα δάχτυλα; Τα πλήκτρα; Δεν ξέρει. Υπάρχει διαφορά;
Αργότερα, όταν οι λεπτομέρειες εγκαταλείψουν τις αναμνήσεις, θα προβληματιστεί με τη χρήση του ρήματος «παίζω». «Τι σημαίνει “παίζω πιάνο”; Τι σήμαινε αυτό για μένα; Έπαιξα ποτέ πιάνο;» Ξέρει ότι δεν έπαιξε, ούτε πιάνο ούτε τίποτα. Και αυτό είναι που καθιστά ένα παιδί «θαύμα»: το γεγονός ότι το παιχνίδι γερνάει στα χέρια του χωρίς ποτέ να «παίξει τον ρόλο του». Λάθος χρήση. Λάθος κρίση. Ενήλικο λάθος σε παιδικά χέρια.
Τώρα είναι αργά. Δεν παίζει πια. (Και πότε έπαιξε;) Δεν θα γίνει γραφικός. Δεν ξέρει πώς. Και, γαμώτο, αυτό ήταν το μόνο που ήθελε μιας εξαρχής. Τα δάχτυλά του τρέχουν πάνω σε οποιαδήποτε επιφάνεια, από μόνα τους, κυνηγώντας φασματικές οκτάβες. Και ντρέπεται γι’ αυτό, τα κρύβει. Ευτυχώς μόνο εκείνος ακούει τη μουσική. Μήπως τώρα όντως «παίζει»; Μήπως δεν είναι τελικά αργά; Δεν ξέρει. Καλού-κακού απαντάει σε οποιαδήποτε ερώτηση με τον ίδιο τρόπο: «Το παιχνίδι μαθαίνεται παίζοντας».
* * *
Κάθε βράδυ, ένας συνεργάτης ή φίλος του dim/art διαλέγει ένα τραγούδι — ή, μάλλον όχι· αυτό δεν είναι τραγούδι, ή δεν είναι μόνο ένα τραγούδι: είναι μια ιστορία για ένα τραγούδι. Στείλτε μας κι εσείς ένα τραγούδι που δεν είναι τραγούδι στο dimartblog@gmail.com.
Τα ξημερώματα της προηγούμενης Κυριακής, λίγες ώρες πριν ξεκινήσει το περιβόητο συλλαλητήριο της Θεσσαλονίκης για το «Μακεδονικό», ο λαϊκός βάρδος του Βαρδάρη Βασίλης Καρράς βγήκε στην πίστα του νυχτερινού κέντρου που εμφανίζεται φέτος και παρακίνησε το κοινό να τραγουδήσει με ρυθμικό χειροκρότημα το γνωστό εμβατήριο «Μακεδονία ξακουστή». Σύμφωνα με το ρεπορτάζ, «το μαγαζί μετατράπηκε σε μίνι συλλαλητήριο», ενώ ο ίδιος ο τραγουδιστής ένιωσε την ανάγκη να στείλει κι αυτός ένα πολιτικό μήνυμα σε όσους επιβουλεύονται το όνομα της Μακεδονίας: «Η Μακεδονία είναι εδώ». Προφανώς δεν εννοούσε πως η Μακεδονία ήταν «εκεί», στην πίστα, δηλαδή, με τα ροδοπέταλα, αλλά μάλλον υπονοούσε ένα άλλο, κάπως αόριστο και επινοημένο «εδώ», που ένωνε φαντασιακά το Stage Live με τις γεμάτες πλατείες της επόμενης μέρας. Σε αυτό το αόριστο και επινοημένο «εδώ» άλλωστε κατοικούν πολλοί συμπολίτες μας, που, εδώ και χρόνια, θεωρούν πως με εμβατήρια, δάκρυα, σημαίες, Βουκεφάλες και συλλαλητήρια θα λυθεί ένα αρκετά σύνθετο πρόβλημα της εξωτερικής πολιτικής της χώρας.
Φοβάμαι, ωστόσο, πως σε αυτό τον ασαφή χρονότοπο, συνωστίζονται τελευταία διάφοροι «τζογαδόροι» της πολιτικής συγκυρίας, που, από τη δική τους σκοπιά, προσπαθούν να εργαλειοποιήσουν το πρόβλημα με την ΠΓΔΜ για να κερδίσουν το κομματικό μεροκάματο. Αίφνης, ο πρόεδρος της Βουλής κ. Βούτσης δήλωσε πως «γύρω από το ζήτημα της επίλυσης της ονομασίας της FYROM θα αναδιαμορφωθεί σε αρκετά μεγάλο βαθμό και οριζοντίως, ενδεχομένως, το σύνολο του πολιτικού συστήματος». Για τις επιδιώξεις του ΣΥΡΙΖΑ, τα πράγματα είναι μάλλον απλά: μέσω του «Μακεδονικού» προσπαθεί να «ξεπλύνει» τη συνεργασία με τον ακροδεξιό εταίρο της κυβέρνησης, επιχειρώντας ταυτόχρονα να διασπάσει τις γραμμές της Δεξιάς, και να βρει χρήσιμους συμμάχους στην Κεντροαριστερά. Είναι μια ενδιαφέρουσα θεωρία του «πολιτικού ντόμινο» αλλά η πραγματικότητα είναι αρκετά διαφορετική.
Ο ΣΥΡΙΖΑ προβάλλει την πρωτοβουλία επίλυσης ενός μείζονος προβλήματος της εξωτερικής πολιτικής χωρίς όμως ενιαία γραμμή στην κυβέρνηση, την ώρα μάλιστα που είναι όμηρος των ακροδεξιών ΑΝΕΛ, οι οποίοι μιλούν για «εθνική προδοσία», σε περίπτωση που συμπεριληφθεί το όνομα Μακεδονία, σε πιθανή σύνθετη ονοματοδοσία της ΠΓΔΜ. Με ρηγματωμένη πολιτική ενότητα στο εσωτερικό της και χωρίς ευρύτερες συναινέσεις στην αντιπολίτευση, (άλλοτε καταγγέλλοντας τη και άλλοτε ζητώντας επιλεκτικά τη στήριξή της), η κυβέρνηση που εκπροσωπεί τη χώρα και διαπραγματεύεται για τη χώρα μπορεί, για την ώρα, να εξασφαλίσει κάποιες «ενδιάμεσες κινήσεις καλής θέλησης» αλλά πολύ δύσκολα μπορεί να φέρει στη Βουλή μια οριστική λύση στο πλαίσιο της ήδη κατοχυρωμένης «εθνικής γραμμής».
Η επίλυση του προβλήματος άλλωστε δεν είναι – και δεν πρέπει να είναι – στενά ονοματολογική. Το ονοματολογικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κινείται διπλωματικά η χώρα (σύνθετη ονομασία με γεωγραφικό προσδιορισμό για κάθε χρήση) είναι γνωστό. Επίσης είναι γνωστό πως αυτή η «εθνική γραμμή» συνοδεύεται από πολύ κρίσιμες λεπτομέρειες (συνταγματικές αλλαγές, αφαίρεση αλυτρωτικών διακηρύξεων και συμβόλων, ρύθμιση σχέσεων σε υπερεθνικούς οργανισμούς), που, στην καλύτερη περίπτωση, θα πάρουν αρκετό χρόνο. Ο ΣΥΡΙΖΑ γνωρίζει αυτό το σύνθετο χρονοδιάγραμμα και «αγοράζει χρόνο», ακριβώς επειδή επικοινωνιακά μπορεί στο εσωτερικό του ελληνικού πολιτικού συστήματος να λανσάρει τη «θεωρία του ντόμινο».
Από την άλλη μεριά, η ΝΔ μοιάζει, ολοένα και περισσότερο, να απομακρύνεται από την «εθνική γραμμή» του 2008. Ο κ. Καραμανλής λέει πως ουδέποτε δέχτηκε «σύνθετη ονομασία» με το όνομα Μακεδονία, ενώ ο κ. Σαμαράς επαναφέρει τις γνωστές θέσεις του, που οδήγησαν τότε σε μείζονα κυβερνητική κρίση αλλά και σε μόνιμη απομόνωση της εξωτερικής πολιτικής της χώρας, τουλάχιστον στο θέμα αυτό. Πράγματι, ο πειρασμός των συλλαλητηρίων και τα «πούλμαν για τη Μακεδονία» ποτέ δεν άφηναν αδιάφορο ένα μέρος του εκλογικού ακροατηρίου της ΝΔ αλλά τώρα μπορεί να ακυρώσουν στην πράξη το ιδεολογικό προφίλ του ίδιου του αρχηγού της. Ο υπεσχημένος πολιτικός φιλελευθερισμός και ο φιλο-ευρωπαϊσμός της Κεντροδεξιάς κινδυνεύει να συντριβεί από τις φάλαγγες των νέων «Μακεδονομάχων». Παρ’ όλο που ο φόβος για τη δημιουργία ενός νέου «πατριωτικού κόμματος» στα δεξιά της ΝΔ είναι τουλάχιστον αφελής, η ΝΔ μπορεί να μπει στα συλλαλητήρια με δήθεν αγαθές προθέσεις σεβασμού του λαϊκού αισθήματος αλλά θα βγει σημαδεμένη από το στίγμα ενός ιδιάζοντος αντι-δυτικισμού. Από κόμμα του σταθερού ευρωπαϊκού προσανατολισμού μπορεί να γίνει μια βαλκανική «λαϊκή δεξιά», η οποία θα μετατρέψει το «Μακεδονικό» σε ένα νέο «Ζάππειο» της εξωτερικής πολιτικής της χώρας.
Υπάρχει, πράγματι, μια γραμμή που ενώνει τα παλιά «μακεδονικά» συλλαλητήρια, το «Ζάππειο», τις συνάξεις των Αγανακτισμένων και το δημοψήφισμα του περήφανου «Όχι». Με διαφορετικές αφετηρίες και στοχεύσεις, αποτελούν κρίσιμες καμπές και κορυφώσεις του εθνολαϊκισμού, σε μια χώρα που διαρκώς αναζητά το μέλλον της μέσα στο παρελθόν της. Τώρα, ξανά, διάφοροι «επαγγελματίες πατριώτες» παράγουν ρητορικές ασυναρτησίες και συμμετέχουν σε συγκινητικές λαοσυνάξεις, χωρίς να βλέπουν πως η κρίση δεν είναι πια μόνο οικονομική και πολιτική αλλά αξιακή και πολιτισμική. Όποιος νομίζει πως το εθνικό συμφέρον θα εξασφαλιστεί στις πλατείες και στις πίστες, μάλλον έχει μπερδέψει το «αληθές» με το «εθνικόν»∙ με όποιο, τέλος πάντων, «εθνικόν» έχει ο καθένας από αυτούς στο μυαλό του ή όποιο βρει πρόχειρο στο ρεπερτόριο.
Στα μέσα της δεκαετίας του 90, και στον απόηχο τότε των συλλαλητηρίων για το Μακεδονικό, κυκλοφόρησε διακριτικά από το «Σείριο», ένα άλμπουμ με τίτλο «Ελλάς, η χώρα των εμβατηρίων». Εκείνα τα «απίθανα ηχογραφήματα εθνικού και ποδοσφαιρικού ενδιαφέροντος» που είχε επιμεληθεί ο μοναδικός Μάνος Χατζιδάκις, δείχνουν, με το δικό τους ειρωνικό τρόπο, ότι η χώρα εξακολουθεί, ακόμη και σήμερα, να χάνει το βήμα της μέσα στην «εξωφρενική παρέλαση» των μύθων.
Αυτό δεν είναι τραγούδι #1255
Dj της ημέρας, η Χριστίνα Παπαβασιλείου
Αν όλη αυτή την βδομάδα είχα κάτσει σπίτι μου και δεν έτρεχα με την μουρλή σκύλα μου στα βουνά να ξεπαγιάζω και να με παίρνει ο άνεμος να με σπρώχνει από τα υψώματα στις μικρές χαράδρες. Αν το κεφάλι μου δεν λειτουργούσε με την δική του λογική που με έκανε να αναφωνώ κόντρα στον αέρα «Χίθκλιφ, Χίθκλιφ!» ενώ το σκυλί με κοίταζε με απορία κι αν είχε μιλιά θα μου έλεγε «Σέρκα με λένε». Αν η πλαγιά που μύριζε από τα φασκόμηλα δεν με πήγαινε συνειρμικά σε εκείνη την άλλη πλαγιά με τα ρείκια. Αν δεν είχα συναντήσει εκείνο το άλλο βλαμμένο σκυλί που ήθελε να δαγκώσει το πόδι μου. Αν η Σέρκα δεν κυνηγούσε πέρδικες και δεν με ξεχνούσε ώστε να μας πιάσει το βράδυ στις ερημιές και δεν μου ερχότανε στο μυαλό εκείνη η νύχτα που κρυφά ο Χίθκλιφ ξέθαψε την Κάθριν. Αν δεν είχε μπλοκάρει η ηλεκτρονική κλειδαριά του αυτοκινήτου μου όταν επέστρεψα από την βόλτα και ξυλιασμένη της φώναζα ως άλλη Κάθριν «Let me in! I’m so cold!» Αν τελικά δεν είχα γοητευτεί τόσο πολύ, τότε αλλά και ξανά πριν από λίγο καιρό, διαβάζοντας τα Ανεμοδαρμένα Ύψη. Αν και τόσοι άλλοι, είτε λογοτέχνες είτε μουσικοί, δεν είχαν επηρεαστεί από την έμπνευση της κυρίας Έμιλι Μπροντέ, εγώ δεν θα τα τράβαγα αυτά που τραβάω σήμερα για να γράψω το παρακάτω κείμενο. Δεν θα έβαζα να ακούσω την Καιτούλα την Bush ή θα έβαζα μόνο αυτήν και δεν θα έψαχνα να δω τι άλλο υπάρχει στην μουσική γύρω από τα πάθη του ζεύγους. Και υπάρχουν πολλά. Πάμε να ξεκινήσουμε.
Οι Genesis στον δίσκο τους Wind & Wuthering το 1976 εκτός του τίτλου και του εξώφυλλου έχουν κι ένα ορχηστρικό κομμάτι με την ονομασία των τελευταίων λέξεων του μυθιστορήματος:
Το πιο γνωστό μάλλον είναι της Kate Bush με ομώνυμο τίτλο, με πολλές αναφορές μέσα στους στίχους από την πλευρά της Κάθριν έως και αυτούσιες προτάσεις που είχαν ειπωθεί από την ηρωίδα:
To 1984, η Υοko Ono στο παρακάτω κομμάτι λέει στους στίχους: In our minds we were Heathcliff and Cathy (ναι, καλά κοπελιά, χαλάρωσε) :
Το «σπαραξικάρδιο» Total Eclipse of the Heart που έγραψε ο Jim Steinman είναι επίσης εμπνευσμένο από το βιβλίο κι αν το βάλετε να το ακούσετε και λίγο δυνατά και θυμηθείτε και το πατιρντί της σχέσης Χίθκλιφ-Κάθριν, είμαι σίγουρη ότι θα το καταλάβετε, ειδικά εκεί που η Bonnie Tyler δίνει πόνο και φτάνει σε κρεσέντο :
Του ιδίου άλλη έμπνευση, πάλι σπαραξικάρδιo, το It’s All Coming Back to Me Now που έχουν τραγουδήσει διάφοροι αλλά όσο κι αν το έψαξα, καλή εκδοχή δεν βρήκα, όλα γλυκερά:
Ο Michael Penn στο τραγούδι του No Myth, δύο γνωστούς ερωτευμένους αναφέρει, το Ρωμαίο και τον Χίθκλιφ:
What if I were Romeo in black jeans, What if I was Heathcliff, it’s no myth, Maybe she’s just looking for someone to dance with
Και στην Ιαπωνία φτάνουν οι επιρροές με το συγκρότημα Ali Project όπου στους στίχους του τραγουδιού λέει: Anata no na o yobu no Arashigaoka de ή σε ελεύθερη μετάφραση μετά από ενδελεχή έρευνα, φωνάζω το όνομά σου στα Ανεμοδαρμένα Ύψη. Όποτε σας τύχει να δείτε Γιαπωνέζο τουρίστα, μπορείτε ελεύθερα να του το φωνάξετε κι εσείς, αν μη τι άλλο θα τον εντυπωσιάσετε:
Πάλι γιαπωνέζα, η τραγουδοποιός Chihiro Onitsuka κυκλοφόρησε ένα τραγούδι με τίτλο «嵐ヶ丘», που είναι η γιαπωνέζικη μετάφραση του τίτλου Ανεμοδαρμένα Ύψη. Εδώ δεν έχω να παραθέσω στίχους αλλά αν το ακούσετε πρέπει να λέει περίπου μια από αυτά που έλεγαν κι οι συνθέσεις του Jim Steinman πιο πάνω, δηλαδή που είσαι, σε έχασα, σε φωνάζω, ξεπάγιασα και τέτοια:
Γιαπωνέζα βιολίστρια, η Ikuko Kawai συνέθεσε ένα οργανικό κομμάτι με τίτλο Wuthering Heights. Εδώ θα ακούσουμε το κομμάτι Dear Heathcliff. (Μεγάλη επιτυχία ο Χίθκλιφ στην χώρα!) :
Και επιτέλους το 2003 αναλαμβάνουν και οι γκοθάδες, ξεκάθαροι, το τραγούδι λέγεται Χιθκλιφ (για άλλη μια φορά, εκείνη την Κάθριν ούτε να την….) και τον υμνεί σε όλους τους στίχους:
Οι ροκάδες The Hush Sound στο τραγούδι τους A Dark Congregation το 2006 έχουν στους στίχους τους τις τελευταίες λέξεις του μυθιστορήματος, we are surrounded by all of the quiet sleepers inside the quiet earth (τα ίδια με τους Genesis δηλαδή) :
Το 2007 ξαναχαλάει το πράγμα από μουσικής άποψης και οι Δανοί Alphabeat βγάζουν το τραγούδι 10.000 Nights of Thunder που με λίγα λόγια αναφέρει ότι, ενώ οι τραγουδιστές έψαχναν ένα καλό και σεβαστικό παιδί να αγαπήσουν, τους έτυχε η εκδοχή Ανεμοδαρμένα Ύψη και παρότι ζήσαν ούτε μία ούτε δύο αλλά 10.000 κεραυνίσιες νύχτες θα τις γυρίζαν πίσω γιατί είναι πολύ ααα πολύ οοο ντα ντου ντου ντα ντου ντου, δεν τα λέω εγώ, αυτοί είναι οι στίχοι! Άμα δεν με πιστεύετε, ακούστε το:
Επιτέλους το 2008 οι Death Cab for Cutie κυκλοφορούν το τραγούδι Cath…, και η Κάθριν κάνει δυναμική επανεμφάνιση στο μουσικό στερέωμα:
Όπως λοιπόν είδαμε αναλυτικότατα —μέχρι την Ιαπωνία σας πήγα— και ο Χίθκλιφ και η Κάθριν τιμήθηκαν δεόντως στην μουσική· εντάξει ο Χίθκλιφ λίγο παραπάνω. Αλλά δεν τελειώσαμε. Το άρθρο έχει και μπόνους τρακ… 2013 και ακόμα και η Καιτούλα (όχι η Bush, η άλλη, η δικιά μας) ανακαλύπτει τα Ανεμοδαρμένα Ύψη κι ενώ την βλέπουμε στο βίντεοκλιπ να πετάει ρούχα δεξά ζερβά, να κάνει ηδυπαθώς μπάνιο και μετά να βγαίνει με τα νερά και να κάνει χάλια το παρκέ, να σέρνεται στα κρεβάτια, υπάρχει και σκηνή που διαβάζει το βιβλίο, ο πύργος των καταιγίδων ενώ τραγουδάει:
Τι να λέμε μου ‘χεις λείψει κι έχω πιάσει στο κρεβάτι, Ανεμοδαρμένα ύψη, τι να λέμε… δε σου μοιάζω, δεν την βγάζω τελικά…
Δικό σας! (τι τραβάω η γυναίκα για να κάνω εμπεριστατωμένο άρθρο)
* * *
Κάθε βράδυ, ένας συνεργάτης ή φίλος του dim/art διαλέγει ένα τραγούδι — ή, μάλλον όχι· αυτό δεν είναι τραγούδι, ή δεν είναι μόνο ένα τραγούδι: είναι μια ιστορία για ένα τραγούδι. Στείλτε μας κι εσείς ένα τραγούδι που δεν είναι τραγούδι στο dimartblog@gmail.com.
Ο Άρνορ πέρασε τον πρώτο χρόνο της ζωής του πίσω από το γραφείο της μητέρας του. Αφού γιόρτασε τα πρώτα του γενέθλια, έγινε μόνιμος κάτοικος της γωνίας στην οποία βρίσκονταν τα παιδικά βιβλία — και πέρασε τις μέρες του χωμένος στα Πούρα του Φαραώ, στον Τεντέν στο Θιβέτ και στον Κάβουρα με τις χρυσές δαγκάνες.
Όταν δεν ήταν απασχολημένη με ξεναγήσεις επισκεπτών μέσα σ’ αυτό το μαυσωλείο γνώσης και ανθρώπινης σοφίας, κι όταν δεν έβαζε βιβλία σε πλαστικές σακούλες ή δεν τακτοποιούσε τους φακέλους της, η Σίκα Τος παρίστανε τον κάπτεν Χάντοκ τόσο καλά που ο Άρνορ έσκαγε στα γέλια.
Δεν έχουμε καμία πρόθεση να αποσιωπήσουμε το γεγονός ότι ένας ορισμένος αριθμός αξιοσέβαστων ανθρώπων θεωρεί ότι τα άλμπουμ του Τεντέν προωθούν ρατσιστικές αντιλήψεις. Ότι (μεταξύ άλλων) παρουσιάζουν τους «αυτόχθονες» που ζουν σε διάφορα σημεία του κόσμου ως ημι-ηλίθιους, εν πάση περιπτώσει, σε σύγκριση με τον Τεντέν (ακόμη κι αν παρατηρούμε ότι ένας μεγάλος αριθμός χαρακτήρων που εμφανίζονται σ’ αυτά τα άλμπουμ μοιάζουν λίγο-πολύ με καθυστερημένους). Επιπλέον, ο κολλητός φίλος του Ερζέ, ο Λεόν Ντεγκρέλ, δήλωνε ότι ο ίδιος ήταν το μοντέλο για τον χαρακτήρα του Τεντέν. Ο συγκεκριμένος, μάλιστα, δεν κώλωνε όσον αφορά τον ρατσισμό (ο Τεντέν εφέρετο ως ρατσιστής). Ο Λεόν Ντεγκρέλ συνεργάστηκε με τους ναζί στη διάρκεια του πολέμου και στη συνέχεια με τους νεοναζί. Αλλά εκείνη την εποχή, ο μικρός Άρνορ δεν ήξερε να διαβάζει και, μολονότι τον διασκέδαζε να βλέπει τις εικόνες των Κάφρων στα άλμπουμ, του άρεσαν, επίσης, και οι αντι-ναζί εκδόσεις όπως ο Σνόρι η φώκια ή η σειρά σουηδικών βιβλίων Μπάμπσε που διηγιόνταν τις περιπέτειες μιας κομμουνίστριας αρκούδας. Τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Ούτε τόσο απλοϊκά: οι άνθρωποι δεν είναι το σύνολο των εμπειριών τους.
Μια μέρα που ήταν ξαπλωμένος μπρούμυτα, του Άρνορ του έτρεχαν τα σάλια πάνω σ’ ένα ουκρανικό παραμύθι, όπου γινόταν λόγος για έναν τυφλοπόντικα που βρήκε ένα γάντι μέσα στο δάσος. Ακούστε την ιστορία:
Κάνει κρύο. Ο τυφλοπόντικας μπαίνει στο γάντι. Έρχεται το κουνέλι. Ξεπαγιασμένο κι αυτό, όπως ο τυφλοπόντικας, τον ρωτάει αν μπορεί να μπει. Ασφαλώς και ναι — όλοι οι καλοί χωράνε. Έρχεται μετά ο ασβός, ο λαγός, ο σκαντζόχοιρος, η αλεπού, η καφέ αρκούδα και, στο τέλος, έρχεται το μικρό ποντικάκι. Ξαφνικά, το γάντι σκίζεται και τα ζώα ξαναβρίσκονται έξω στο έλεος του αέρα και των στοιχείων της φύσης. Το ηθικό δίδαγμα του παραμυθιού είναι το ακόλουθο: ανοίξτε την πόρτα σας σε όσους έχουν ανάγκη και θα πεθάνετε όλοι από το κρύο.
—Στη στήλη αυτή δημοσιεύονται αποσπάσματα βιβλίων που μιλούν για άλλα βιβλία, πραγματικά ή φανταστικά. Εντοπίστε σχετικά αποσπάσματα και στείλτε τα στο dimartblog@gmail.com για να γίνετε ο ανθολόγος της ημέρας—
Η UNRRA (United Nations Relief and Rehabilitation Administration) ιδρύθηκε το 1943 με σκοπό να ανακουφίσει τα θύματα του πολέμου σε περιοχές από τις οποίες αποχωρούσε ο στρατός του Άξονα. Από το 1948 αντικαταστάθηκε από το σχέδιο Μάρσαλ. Μία από τις χώρες που έλαβαν μεγάλο μέρος της βοήθειας ήταν η Ελλάδα. Προβλήματα διανομής του υλικού, κρούσματα διαφθοράς (καθώς σε τοπικό επίπεδο η βοήθεια δεν έφτανε σε θύματα, αλλά σε άτομα που είχαν πρόσβαση στη διοίκηση και ήθελαν να την εκμεταλλευτούν οικονομικά) και ίσως η ακαταλληλότητα κάποιων αγαθών που μοιράζονταν οδήγησαν στη δημιουργία μίας έκφρασης που ήταν πολύ συχνή —και συνήθως απαξιωτική— στη μεταπολεμική Ελλάδα: «της ούντρας».
Πρόκειται για μία λέξη που δεν είχε την τύχη να καταγραφεί σε κανένα έντυπο λεξικό (ενώ π.χ. στο Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας υπάρχει το ρήμα ούλεν), ωστόσο λημματογραφείται στο διαδικτυακό λεξικό της αργκό, slang.gr. Σε αυτό ο εναλλακτικός τύπος ούντρα χαρακτηρίζεται με την ονομασία «παραφθορά», η οποία είναι ανακριβής και αξιολογική: η έννοια της φθοράς υποβάλλει την ιδέα του σωστού και του λάθους, ενώ πρόκειται για μία φωνολογική μεταβολή που χαρακτηρίζεται από κανονικότητα.
Στο σχολικό εγχειρίδιο της Γραμματικής της Αρχαίας Ελληνικής του Μιχάλη Οικονόμου πληροφορούμαστε πως στην αρχαία ανάμεσα σε έρρινα (λ,ρ) και υγρά (μ,ν) αναπτυσσόταν ένας συνοδίτης φθόγγος, β ή δ, ενώ το έρρινο αποβαλλόταν, αν ήταν σε αρχή λέξης: π.χ. άμβροτος < *άμροτος, βλώσκω < *μβλώσκω < *μλώσκω, μεσημβρία < *μεσημρία και φυσικά: ο ανήρ, του ανδρός < *ανρός. Ο συγγραφέας μάλιστα προσφέρει και ένα παράδειγμα από κάποια νεοελληνική διάλεκτο: χαμπλά < χαμλά < χαμηλά (σελ. 32). Εδώ μπορούμε να προσθέσουμε και τις λέξεις τσουμπλέκι, ταμπλάς, οι οποίες προέρχονται αντιστοίχως από τις τουρκικές: çömlek, damla.
H επένθεση των συμφώνων δεν είναι τυχαία. Στην Ιστορική Γραμματική της Αρχαίας Ελληνικής του Ι. Σταματάκου (σελ. 500) πληροφορούμαστε ότι στα συμπλέγματα nr, mr, ml ο φθόγγος που αναπτύσσεται συγγενεύει με το έρρινο σύμφωνο, δηλαδή έχει τον ίδιο τόπο άρθρωσης (επομένως το b συνοδεύει το m, το d συνοδεύει το n).
Το φαινόμενο δεν αφορά αποκλειστικά την ελληνική γλώσσα -αρχαία και νέα: κατά την εξέλιξη από τη λατινική στις νεολατινικές γλώσσες συχνά προέκυπταν λόγω συγκοπής τα συμφωνικά συμπλέγματα nr, mr, ml. Στη γαλλική γλώσσα στο σύμπλεγμα έρρινου και υγρού, το οποίο προέκυπτε από συγκοπή, γινόταν επένθεση του φθόγγου b ή d: chambre < camera, tendre < *tenrum < tenerum, humble < humile, pondre < ponere κλπ. (σελ. 30, RomanceLanguages: AHistoricalIntroduction).
Το σημαντικό —για τον γλωσσολόγο— σχετικά με την ούντρα είναι πως μπορούμε να δούμε τη φωνολογική μεταβολή εν δράσει. Η μετατροπή του συμπλέγματος nr σε ndr έγινε ταυτόχρονα με την εισαγωγή της λέξης στο λεξιλόγιο των ομιλητών της ελληνικής και δεν χρειάστηκε κάποιο χρονικό διάστημα, μικρό ή μεγάλο.
