Fingal’s Cave

Αυτό δεν είναι τραγούδι #1324
Dj της ημέρας, ο Γιώργος Τσακνιάς

Στα βορειοδυτικά της Σκωτίας, στο νησιωτικό σύμπλεγμα των Εσωτερικών Εβρίδων, στο νότιο άκρο της ακατοίκητης νησίδας Staffa, μισοβυθισμένο στη θάλασσα, βρίσκεται ένα σπήλαιο, περίφημο για την ακουστική και για τη «φυσική αρχιτεκτονική» του, τις συμμετρικές κολώνες από βασάλτη, που ο επισκέπτης είναι δύσκολο να πιστέψει ότι δεν φτιάχτηκαν από ανθρώπινο χέρι. Το όνομά του στη γαελική (σκωτική) γλώσσα ήταν An Uaimh Bhinn: Η μελωδική σπηλιά. Το 1772, ο βοτανολόγος και φυσιοδίφης Sir Joseph Banks του έδωσε το όνομα ενός ήρωα του ρομαντικού Σκωτσέζου ποιητή James Macpherson. Έκτοτε, το σπήλαιο είναι γνωστό ως Fingal’s Cave: Η σπηλιά του Φίνγκαλ.

Το 1761, ο Macpherson δημοσίευσε το Φίνγκαλ, ένα Αρχαίο Επικό Ποίημα σε Έξι Βιβλία, μαζί με Αρκετά Άλλα Ποιήματα γραμμένα από τον Όσιαν, Γιο του Φίνγκαλ, μεταφρασμένα από τη Γαελική Γλώσσα (Fingal, an Ancient Epic Poem in Six Books, together with Several Other Poems composed by Ossian, the Son of Fingal, translated from the Gaelic Language). Όπως φαίνεται και από τον τίτλο, πρόκειται για έναν τεράστιο κύκλο επών, οι ήρωες των οποίων κατά κανόνα σκοτώνουν κατά λάθος τα αγαπημένα τους πρόσωπα και μετά πεθαίνουν από τη λύπη τους ή από τη χαρά τους. Ο Macpherson ισχυριζόταν ότι τα πρωτότυπα προέρχονταν από διάφορα γαελικά χειρόγραφα που είχε βρει καθώς και από καταγραφή της σκωτσέζικης προφορικής παράδοσης. Ξεκίνησε μια παθιασμένη φιλολογική διαμάχη σχετικά με το κατά πόσον ο Macpherson έλεγε αλήθεια ή ψέματα (και τα είχε βγάλει από το μυαλό του) ή λίγο ψέματα και είχε απλώς κατακλέψει την ιρλανδέζικη (γαελική) παράδοση. Ύστερα από σχεδόν έναν αιώνα, οι φιλόλογοι κατέληξαν ότι ο Macpherson είχε πράγματι καταγράψει τις μπαλάντες τις πατρίδας του και το έργο του ήταν όντως βασισμένο στη σκωτσέζικη λαϊκή παράδοση, είχε όμως παρέμβει πολύ και είχε προσθέσει ένα σωρό δικά του στοιχεία, προκειμένου να κατασκευάσει μια άκρως ρομαντική απομίμηση της αρχαιοελληνικής (πρωτίστως ομηρικής, αλλά και με στοιχεία από τους τραγικούς) μυθολογίας, που του φαινόταν χρήσιμη για την υπόθεση του σκωτσέζικου εθνικισμού. Σε κάθε περίπτωση, η μελωδική σπηλιά έγινε γνωστή ως σπηλιά του Φίνγκαλ.

Το 1929 ο Felix Mendelssohn επισκέφτηκε τη Βρετανία, προσκεκλημένος του Sir George Thomas Smart και της Royal Philharmonic Society. Ο Mendelssohn τότε ήταν είκοσι ετών και είχε ήδη γράψει ένα σωρό έργα — στο Λονδίνο διηύθυνε τη Φιλαρμονική στην εκτέλεση της 1ης του Συμφωνίας (σε Ντο ελάσσονα), την οποία είχε γράφει στα δεκαπέντε του.  Αφού περιηγήθηκε στην Αγγλία, ο Mendelssohn συνέχισε το ταξίδι του στη Σκωτία, όπου άρχισε να δουλεύει την 3η Συμφωνία του, την «Σκωτσέζικη». Την 1η Αυγούστου, έστειλε στην αδερφή του Fanny μια κάρτα όπου είχε σχεδιάσει ο ίδιος ένα θαλασσινό τοπίο από τις Εβρίδες.

Μια εβδομάδα αργότερα, στις 7 Αυγούστου 1829, ο Felix έστειλε άλλη μια κάρτα στη Fanny, όπου της έγραφε: «Για να καταλάβεις πόσο πολύ με επηρέασε το τοπίο στις Εβρίδες, σου στέλνω αυτό, το οποίο μου ήρθε στο μυαλό ενώ βρισκόμουν εκεί».

Το «αυτό» ήταν τα πρώτα μέτρα από μια ουβερτούρα που έμελλε να ολοκληρωθεί στις 16 Δεκεμβρίου 1830, να ξαναδουλευτεί το 1832 και να εκδοθεί στην οριστική της εκδοχή το 1833 ως το opus 26 του συνθέτη. Ο αρχικός τίτλος που είχε σκεφτεί ο συνθέτης ήταν Die einsame Insel (Το μοναχικό νησί)· επισήμως, το έργο δημοσιεύτηκε ως Die Hebriden (Οι Εβρίδες)· επάνω στην παρτιτούρα, ωστόσο, ο Mendelssohn είχε γράψει ως τίτλο το ακριβές τοπωνύμιο του σημείου όπου βρισκόταν όταν του ήρθε η έμπνευση: Fingalshöhle (Η σπηλιά του Φίνγκαλ).

Το 2011, ο σκωτσέζος ιστορικός Iain Thornber διατύπωσε την υπόθεση ότι η ημερομηνία που ολοκλήρωσε την πρώτη γραφή της ουβερτούρας του ο Mendelssohn δεν ήταν καθόλου τυχαία: κάθε χρόνο μόνον τότε, γύρω στις 16 Δεκεμβρίου, ο ήλιος έχει την κατάλληλη γωνία ώστε να φωτίζει πλήρως τη σπηλιά.

Το έργο είναι σε Σι ελάσσονα, έχει διάρκεια γύρω στα δέκα λεπτά και είναι αφιερωμένο στον Φρειδερίκο Γουλιέλμο Δ΄ της Πρωσίας. Ακούγεται στη Χρυσή Εποχή του Luis Buñuel (L‘Âge d‘Or, 1930, σε σενάριο του σκηνοθέτη μαζί με τον Salvador Dalí):

Οι Εβρίδες ακούγονται επίσης στην πειραματική ταινία των Slavko Vorkapich και John Hoffman Moods of the sea (1941) — για την ακρίβεια, αποτελούν ολόκληρο το soundtrack.

Τη δεκαετία του 1940 (για την ακρίβεια, από τις 7 Οκτωβρίου 1939 μέχρι τις 25 Νοεμβρίου του 1950) στα Looney Tunes της Warner bros παίχτηκαν πέντε ιστορίες της σειρά Inki and the minah bird του animator Chuck Jones. Επρόκειτο για ένα χαριτωμένο αλλά ελαφρώς ακατανόητο animation· ο ίδιος ο Jones είχε πει: «δεν καταλάβαινα τι υποτίθεται πως πρέπει να κάνει αυτό το πουλί, πέρα από το να περιφέρεται εδώ κι εκεί». Εν πάση περιπτώσει, το πουλί περιφερόταν υπό τους ήχους των Εβρίδων του Mendelssohn.

Κομμάτια του έργου έχουν χρησιμοποιηθεί και σε άλλες ταινίες, ενώ τα δύο πρώτα λεπτά ακούγονταν σε ένα παιχνίδι Playstation με τίτλο Colony Wars: Vengeance (1998).

Ακριβώς τα χρόνια που ο Mendelssohn τελειοποιούσε την ουβερτούρα του (1831-32), ο Άγγλος ρομαντικός ζωγράφος J. M. W. Turner απαθανάτισε τη σπηλιά του Φίνγκαλ. Η μελωδική σπηλιά έγινε έτσι ένα από τα must see μέρη στην Ευρώπη του 19ου αιώνα, κάτι σαν άγιος τόπος για τους προσκυνητές του Ρομαντισμού. Μεταξύ των διασήμων επισκεπτών, που λάτρεψαν και ύμνησαν το σπήλαιο, ο Sir Walter Scott, ο John Keats, o Alfred Lord Tennyson, ο William Wordsworth, ο Robert Louis Stevenson, ο Ιούλιος Βερν —που αναφέρεται σε αυτό στο Ταξίδι στο κέντρο της Γης (1864)—  και η Βασίλισσα Βικτωρία.

Το 1874, η ελληνική «εφημερίς των νέων» Αθηναΐς δημοσίευσε μια περιγραφή της σπηλιάς που ενέπνευσε τον Mendelssohn, με τίτλο «Το σπήλαιον του Φιγκάλ»:

Παρετηρήθη ότι εις πάντας τους τόπους, οίτινες παράγουσι θείον και οίτινες υπόκεινται εις σεισμούς, δηλαδή εις πάντας τους ηφαιστείους τόπους, ευρίσκονται σπήλαια διαφόρων εκτάσεων.

Τοιαύτη είναι η νήσος Στάφφα, μία των Εβρίδων νήσων, των κειμένων παρά τας ακτάς της Σκωτίας. Επί της νήσου ταύτης υπάρχει το ονομαστότερον των σπηλαίων, των παραχθέντων εκ της αποχωρήσεως της λάβας. Το σπήλαιον του Φιγκάλ.

Το σπήλαιον του Φιγκάλ είναι τοιούτον, ώστε δυσκόλως πείθεται ο θεωρών αυτό ότι δεν εσμιλεύθη υπό της χειρός του ανθρώπου. Μεγίστη αψίς, υψουμένη εις διαστάσεις κανονικάς, στήλαι ορθαί, γωνίαι κανονικόταται, τα πάντα πείθουσιν ότι σμίλη καλλιτέχνου ειργάσθη εν αυτώ. Αλλά το σπήλαιον τούτο δεν είναι χαμηλό ως τα συνήθη σπήλαια, και ουδένα λίθον διακρίνει τις, ουδέν τεμάχιον μη ον πρισματικόν, σύμμετρον, κανονικώς και εντελώς κεκομμμένον. Το βαθύ τούτο σπήλαιον ομοιάζει προς μέγαν γοτθικόν ναόν, του οποίου ο νάρθηξ παριστά δύο σειράς στηλών, ανίσων όμως. Το βάθος του σπηλαίου είναι σκοτεινόν και κεκλεισμένον ως ο χορός παρεκκλησίου.

Ο θόλος σύγκειται, καθώς και οι τοίχοι, εκ στηλών, αίτινες χωρίζονται κατ’ αποστάσεις ίσας σχεδόν, μέρος των οποίων έμεινεν επικρεμάμενον, εν ω το έτερον, πεσόν, αφήκεν ελεύθερον τον μακρύ εκείνον διάστημα όπερ σχηματίζει το σπήλαιον. Εις πολλά μέρη των στοών, ο λίθος είναι χρώματος πρασίνου λαμπρού. Η ωραία των υδάτων διαύγεια, ότε η θάλασσα είναι γαλήνιος, αυξάνει την επιβάλλουσαν εντύπωσιν της ποικιλίας και των πλουσίων χρωματισμών· όταν δε η θάλασσα μυκάται και ο άνεμος πνέη και χύνηται εις το βάθος του σπηλαίου διά μέσου των στηλών των διατεθειμένων κλιμακηδόν, παράγει φθόγγους θαυμασίας αρμονίας. «Είναι αι μελωδίαι των φιγγαλικών σκιών» λέγουσιν οι Σκώτοι, οίτινες συνδέουσι την ιδέαν του Φιγκάλ, προς ό,τι φαίνεται αυτοίς υπερφυσικόν.

«Πόσον μεγάλα είναι τα έργα σου Κύριε! Τα πάντα εν σοφία εποίησας!»

Αθηναΐς, εφημερίς των νέων. Έτος Α΄ τεύχος 4, Αθήνα, Απρίλιος 1876.

Το 1901, ο August Strindberg ολοκλήρωσε το Ονειρόδραμα, το έργο του που ο ίδιος αγαπούσε περισσότερο (πρεμιέρα το 1907). Επηρεασμένο από την ψυχανάλυση, το Ονειρόδραμα είναι ένα από τα σημαντικότερα θεατρικά έργα του 20ού αι., οι δε εισαγωγικές σημειώσεις του Strindberg έχουν χαρακτηριστεί μανιφέστο του Μοντερνισμού: «…Το Ονειρόδραμα… αναπαράγει το ανακόλουθο αλλά λογικά διαυγές σχήμα του ονείρου. Τα πάντα μπορούν να συμβούν, τα πάντα είναι δυνατά και πιθανά. Ο χρόνος και ο χώρος δεν υπάρχουν… Οι ήρωες διχοτομούνται, διπλασιάζονται, πολλαπλασιάζονται, εξαϋλώνονται, συμπυκνώνονται, διαλύονται, επανασυντίθενται. Υπάρχει όμως μια συναίσθηση που κυριαρχεί στα πάντα: αυτή του ονειρευτή, του υποκειμένου του ονείρου». Στο Ονειρόδραμα, η Αγνή, κόρη του Ίντρα (του Ινδού υπέρτατου θεού), κατεβαίνει στη Γη για να γνωρίσει τους ανθρώπους και την ανθρώπινη ζωή. Μια σκηνή του έργου τοποθετείται στη σπηλιά του Φίνγκαλ: εκεί, η Αγνή επισκέπτεται τη σπηλιά μαζί με τον Ποιητή (έναν από τους ανθρώπους που έχει γνωρίσει και συναναστρέφεται επί γης) και βλέπει πώς η θάλασσα πήρε ένα σωρό ανθρώπινες ζωές. Αναρωτιέται αν η ίδια τα ονειρεύτηκε όλα αυτά και διαβάζει τους στίχους του Ποιητή που θρηνούν για την ανθρώπινη δυστυχία.

Γιώργος Πάτσας, η σπηλιά του Φίνγκαλ, σχέδιο για τα σκηνικά της παράστασης «Ένα Ονειρόδραμα» του ΚΘΒΕ το 1972, σε σκηνοθεσία Γιώργου Ευαγγελάτου, με πρωταγωνίστρια την Κατερίνα Χέλμη.

Το 1970, βγήκε στις κινηματογραφικές αίθουσες το Zabriskie Point του Michelangelo Antonioni. Το εξαιρετικό soundtrack της ταινίας περιλαμβάνει κομμάτια σημαντικών εκπροσώπων της μουσικής των sixties, μεταξύ των οποίων ο Roy Orbison, οι Rollins Stones, οι Grateful Dead και ο Jerry Garcia (solo), οι Pink Floyd και οι Kaleidoscope. Κάποια κομμάτια των Pink Floyd τελικά ο σκηνοθέτης τα απέρριψε και δεν μπήκαν στην ταινία· κυκλοφόρησαν αργότερα σε διάφορα bootleg. Ένα από αυτά φέρει τον τίτλο Fingal’s cave:

Το 1971, την επόμενη χρονιά από το Zabriskie point, γυρίστηκε στη Σκωτία το When eight bells toll του βέλγου Étienne Périer, βασισμένο στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Alistair MacLean (1965). Αρκετές σκηνές γυρίστηκαν στη σπηλιά του Φίνγκαλ, η οποία είναι αναγνωρίσιμη ακόμα και στο trailer της ταινίας (ιδιαίτερα χαρακτηριστική η λήψη του ελικοπτέρου μέσα από τη σπηλιά, καδραρισμένου από το στόμιο, στο 0.52):

Οι Σκωτσέζοι Wolfstone στο άλμπουμ τους Seven (1999) έδωσαν σε ένα κομμάτι το όνομα της σπηλιάς — στο κάτω κάτω, πρόκειται για σκωτσέζικο celtic rock συγκρότημα.

Ο αμερικανός κινηματογραφιστής και visual artist Matthew Barney χρησιμοποίησε υλικό τραβηγμένο στη σπηλιά του Φίνγκαλ στην αρχή και στο τέλος του Cremaster 3 (2002).

* * *

Κάθε βράδυ, ένας συνεργάτης ή φίλος του dim/art διαλέγει ένα τραγούδι — ή, μάλλον όχι· αυτό δεν είναι τραγούδι, ή δεν είναι μόνο ένα τραγούδι: είναι μια ιστορία για ένα τραγούδι. Στείλτε μας κι εσείς ένα τραγούδι που δεν είναι τραγούδι στο dimartblog@gmail.com.

* * *

Εδώ άλλα τραγούδια που δεν είναι τραγούδια

 

 

from dimart https://ift.tt/2H09b1C
via IFTTT