zougla: Βικ-τάτορες;

—του Γιάννη Παπαθεοδώρου για τη στήλη Ανώμαλα Ρήματα—

Τα κακά νέα είναι ήδη γνωστά. Η νίκη του Βίκτορ Ορμπάν στην Ουγγαρία συνιστά άλλη μια υποχώρηση των ευρωπαϊκών δημοκρατικών αξιών, και μάλιστα σε μια χώρα που το πολιτικό της σύστημα έχει κάνει ήδη μια σημαντική στροφή προς την Ακροδεξιά. Τα καλά νέα είναι πως ήδη άρχισαν οι διαδηλώσεις εναντίον του «Βικ-τάτορα».[1] Σε κάθε περίπτωση, το καινούργιο επεισόδιο της ανόδου της ριζοσπαστικής δεξιάς στην εξουσία επιβεβαιώνει το γενικότερο κανόνα. «Ενώ εκείνοι που στερούνται τη δημοκρατία αγωνίζονται για να την κατακτήσουν, όσοι την έχουν από καιρό κατακτήσει βρίσκονται αντιμέτωποι με το τέλος της. Την ίδια στιγμή που η δημοκρατία παρουσιάζεται ως το μοναδικό νομιμοποιημένο πολιτικό σύστημα, αντιμετωπίζει σοβαρότατες προκλήσεις, τόσο ενδογενείς όσο και εξωγενείς, οι οποίες ενδέχεται να την οδηγήσουν σε μια γενικότερη κρίση».

Με αυτά τα λόγια, ο Carlo Galli στο βιβλίο του Η αμηχανία της Δημοκρατίας[2] προσδιορίζει ένα νέο τύπο προβλήματος, που αφορά τους καιρούς μας. Σύμφωνα μάλιστα με τον Γκάλι, μετά από ορισμένες δεκαετίες οικονομικής ανάπτυξης και εδραίωσης της δημοκρατίας, οι χώρες του αναπτυγμένου κόσμου ζουν μιαν οπισθοδρόμηση όχι μόνο στο επίπεδο της ευημερίας όσο σε εκείνο των δημοκρατικών διακηρύξεων και επαγγελιών. Η οπισθοδρόμηση αυτή δεν οφείλεται μόνο στις ανισότητες μεταξύ πλούσιων και φτωχών στην περικοπή των κοινωνικών υπηρεσιών, στη μείωση των ευκαιριών και των δικαιωμάτων που συνδέονται με την εργασία, αλλά και κυρίως στην ενίσχυση της ξενόφοβης και ρατσιστικής ιδεολογίας. Η περίπτωση του Ορμπάν είναι χαρακτηριστική: η προεκλογική του εκστρατεία ήταν μια εκστρατεία μίσους εναντίον των μεταναστών.

Κατά κάποιο τρόπο, η άνοδος της σύγχρονης λαϊκιστικής ακροδεξιάς στην Ευρώπη δεν αφορά τόσο τα οικονομικά μεγέθη – παρ’ όλα τα προβλήματα, η Ευρώπη παραμένει μια ισχυρή οικονομία και η Ουγγαρία έχει μόλις 3% ανεργία – αλλά τη σκληρή στάση κριτικής απέναντι στη ίδια τη κουλτούρα του «πολιτικού φιλελευθερισμού». Η «λαϊκιστική εξέγερση» είναι ήδη εδώ, εκλαμβάνοντας απλώς τα κεκτημένα της «ανοιχτής κοινωνίας» ως εκδηλώσεις και συμπτώματα μιας απειλητικής «πολιτικής ορθότητας». Για άλλη μια φορά, η επίκληση στην πατρίδα και στη «χριστιανική Ευρώπη» έγινε το έδαφος ενός αμυντικού κοινοτισμού, που καταγγέλλει τη δήθεν εθνοκτόνα παγκοσμιοποίηση και τις μεταναστευτικές ροές. Δεν είναι τυχαίο ότι η Μαρίν Λεπέν, η ηγέτιδα του ακροδεξιού Εθνικού Μετώπου της Γαλλίας έσπευσε πρώτη να πανηγυρίσει στο twitter τη νίκη του Ορμπάν: «Μεγάλη και καθαρή νίκη του Βίκτορ Ορμπάν στην Ουγγαρία: η ανατροπή των αξιών και η μαζική μετανάστευση που προωθεί η ΕΕ απορρίφθηκαν εκ νέου».[3] Επίσης, ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών και απεσταλμένος της Πολωνίας στην ΕΕ Κόνραντ Σιμάνσκι δήλωσε ότι η νίκη του Ορμπάν «αποτελεί επιβεβαίωση της πολιτικής χειραφέτησης της κεντρικής Ευρώπης».[4] Κάπου ανάμεσα στη Λεπέν και τον Πούτιν, ο νέος «Βικ-τάτορας» της Ουγγαρίας αναμένεται να χειραγωγήσει και πάλι τα ΜΜΕ για να συνεχίσουν να παίζουν ειδήσεις και νέα με ξενοφοβικό περιεχόμενο, συμπληρώνοντας έτσι τη μεγάλη πλέον πτέρυγα της ευρωπαϊκής ακροδεξιάς.

Θα μπορούσε κανείς να πει πως η νίκη του Ορμπάν οφείλεται και στην προβληματική οργάνωση των φιλελεύθερων δημοκρατικών ψηφοφόρων της Ουγγαρίας. Δεν είναι μόνο ότι η ψήφος τους διαιρέθηκε «μεταξύ τριών σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων και διαφόρων άλλων κεντρώων κομμάτων» χωρίς να καταφέρουν να συνεργαστούν «για την υπεράσπιση των θεσμών και των αξιών τους».[5] Σε αυτόν τον κατακερματισμό πρέπει να προστεθεί και η ίδια η αδυναμία του ευρωπαϊκού πολιτικού φιλελευθερισμού να θέσει τον οικονομικό φιλελευθερισμό σε αποτελεσματικό έλεγχο, προκειμένου να μην εξελιχθεί σε ένα είδος «οικονομικού εθνικισμού» με αποσχιστικές τάσεις από τον κύριο άξονα της Ε.Ε. Από την άλλη μεριά, η απάντηση της Αριστεράς (σε όλες σχεδόν τις εκδοχές της) παραμένει, εδώ και πολύ καιρό, εγκλωβισμένη σε μια μάλλον περιορισμένη και περιοριστική ατζέντα: η «πολυπολιτισμική απάντηση», οι «ιδεολογίες της διαφοράς» και το αφελές «εγκώμιο της ετερότητας» είναι πλέον ανεπαρκή υλικά για να αντιμετωπίσουν το νέο κύμα «εθνοπολιτισμικής ανασφάλειας», που διαπερνά οριζόντια το εκλογικό σώμα των ευρωπαίων πολιτών. Αν δεν θέλουμε να αφήσουμε τους διάφορους «Βικ-τάτορες» να αλωνίζουν, μάλλον θα πρέπει άμεσα να βρούμε έναν άμεσο και ρεαλιστικό τρόπο να πείσουμε τους ευρωπαίους συμπολίτες μας ότι οι καρικατούρες της Βαϊμάρης δεν θα δικαιώσουν τα οράματα ορισμένων «καλών λαϊκιστών» αλλά τους εφιάλτες ολόκληρης της πολιτισμένης ανθρωπότητας, όπως τη γνωρίσαμε, από τον Διαφωτισμό έως τις μέρες μας.

[1] http://www.protagon.gr/epikairotita/44341602142-44341602142

[2] Carlo Galli, Η αμηχανία της δημοκρατίας, μτφρ. Περικλής Δημητρολόπουλος, επιμ. Ελένη Κοσμά, Πόλις, Αθήνα, 2016.

[3] http://www.efsyn.gr/arthro/poioi-panigyrisan-ti-niki-toy-ormpan

[4] http://gr.euronews.com/2018/04/09/sarotiki-niki-toy-biktor-ormpan

[5] http://metarithmisi.liberal.gr/post/%CF%83%CF%87%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CE%B1-%CE%B4%CE%B9%CE%B1%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%BF%CF%82/cas-mudde-%CF%80%CF%8E%CF%82-%CE%BC%CF%80%CE%BF%CF%81%CE%BF%CF%8D%CE%BD-%CE%BF%CE%B9-%CF%86%CE%B9%CE%BB%CE%B5%CE%BB%CE%B5%CF%8D%CE%B8%CE%B5%CF%81%CE%BF%CE%B9-%CE%BD%CE%B1-%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE/

* * *