zougla: Οι άντρες δεν κλαίνε

—του Παναγιώτη Πούτου—

Στον πατέρα μου

ὡς ἡδὺ δάκρυα τοῖς κακῶς πεπραγόσι θρήνων τ᾽ ὀδυρμοὶ μοῦσά θ᾽ ἣ λύπας ἔχει

—Ευριπίδη Τρωάδες, 608-609—

Η δήλωση «οι άντρες δεν κλαίνε» είναι πιο σκληρή από την προσταγή «μην κλαις». Η πρόταση αυτή, αν και δεν περιέχει προσταγή, ωστόσο περιγράφει κάτι που μοιάζει με αντικειμενική πραγματικότητα, όπως η γέννηση και ο θάνατος. Υπονοεί πως δεν είναι στο χέρι σου να επιλέξεις αν θα κλάψεις ή όχι. Αν είσαι άντρας, δεν έχεις επιλογή.

Οι άντρες δεν κλαίνε. Έχω όμως για οδηγό αυτό που έγραψε ο Μπόρχες στις Διερευνήσεις: «Γεγονός είναι ότι κάθε συγγραφέας δημιουργεί τους προδρόμους του. Ο μόχθος του μεταβάλλει τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε το παρόν –αλλά και το μέλλον» (σελ. 93, μτφ. Αχιλλέας Κυριακίδης). Επιστρέφω στα αρχαία κείμενα, γιατί είναι η αφετηρία μου. Διαβάζοντάς τα αναζητώ ένα μονοπάτι που θα με καθοδηγήσει.

Οι άντρες δεν κλαίνε. Όταν ο Πάτροκλος δακρύζει για την καταστροφή των Αχαιών, ο Αχιλλέας τον χαρακτηρίζει μωρό κορίτσι (‘τίπτε δεδάκρυσαι Πατρόκλεες, ἠΰτε κούρη νηπίη, Π 7-8). Ο Οδυσσέας, ενώ βρίσκεται φιλοξενούμενος στο παλάτι του βασιλιά Αλκίνοου, ακούει τον Δημόδοκο να τραγουδά τα κατορθώματα των Αχαιών και τη διαμάχη του Οδυσσέα με τον Αχιλλέα, και δεν μπορεί να συγκρατήσει τα δάκρυά του. Επειδή ντρέπεται τους Φαίακες, σκεπάζει το πρόσωπό του και κλαίει (κάλυψε δὲ καλὰ πρόσωπα: αἴδετο γὰρ Φαίηκας ὑπ᾽ ὀφρύσι δάκρυα λείβων, θ 85-86).

Ulysses

Ο Δημόδοκος τραγουδά τα κατορθώματα των Αχαιών, Jan Styka 1901.

Οι άντρες δεν κλαίνε. Ο Ξενοφώντας αφηγείται την πορεία των Μυρίων στα εδάφη του βασιλείου των Περσών και την προσπάθεια να γυρίσουν στην πατρίδα. Φτάνουν κάποτε σε ένα βουνό που λεγόταν Θήχης, γράφει ο Ξενοφώντας. Όταν ανέβηκαν οι πρώτοι σε αυτό, ακούστηκε βοή. Ο Ξενοφώντας και οι οπισθοφύλακες νόμισαν ότι δέχονταν επίθεση. Επειδή η φασαρία ήταν ολοένα και πιο δυνατή και πιο κοντινή, ανέβηκε σε ένα άλογο, πήρε τον Λύκιο και τους ιππείς και κάλπασαν προς την κορυφή. Εκεί άκουσαν τους άντρες να φωνάζουν θάλασσα, θάλασσα, και να μεταβιβάζουν ο ένας στον άλλο τη λέξη. Όταν όλοι έφτασαν στην κορυφή, η ιεραρχία είχε χαθεί: οι στρατιώτες αγκάλιαζαν τους στρατηγούς και έκλαιγαν (ἐπεὶ δὲ ἀφίκοντο πάντες ἐπὶ τὸ ἄκρον, ἐνταῦθα δὴ περιέβαλλον ἀλλήλους καὶ στρατηγοὺς καὶ λοχαγοὺς δακρύοντες. Κύρου Ανάβασις, 4.7.25).

Οι άντρες δεν κλαίνε. Στον βίο του Πύρρου (34,7-9) ο Πλούταρχος αφηγείται πως, όταν έφεραν στον Αντίγονο Β’ Γονατά το κεφάλι του αντιπάλου του Πύρρου, εκείνος θυμήθηκε την κατάληξη του παππού και του πατέρα του, και σκέπασε το πρόσωπο για να κρύψει το κλάμα του (τὴν χλαμύδα προθέμενος τοῖς ὄμμασιν ἐδάκρυσεν). Σεβάστηκε τη σορό του εχθρού του, τη στόλισε και την έκαψε.

Οι άντρες δεν κλαίνε. Ο Πέτρος αρνήθηκε τον Χριστό ξεχνώντας την υπόσχεσή του ότι δεν θα τον απαρνηθεί, ακόμα κι αν χρειαστεί να πεθάνει. Όταν επιβεβαιώθηκε η προφητεία του Χριστού ότι ο Πέτρος θα τον απαρνηθεί, εκείνος βγήκε έξω και έκλαψε πικρά (καὶ ἐμνήσθη ὁ Πέτρος τοῦ ῥήματος Ἰησοῦ εἰρηκότος ὅτι πρὶν ἀλέκτορα φωνῆσαι τρὶς ἀπαρνήσῃ με· καὶ ἐξελθὼν ἔξω ἔκλαυσε πικρῶς. Κατά Ματθαίον, κστ’ 75).

df92bd9b640835349dcefef881416a4a--el-greco-classic-paintings

Ο Άγιος Πέτρος κλαίει, Δομήνικος Θεοτοκόπουλος c. 1585/90.

Οι άντρες δεν κλαίνε. Ο Άγιος Αυγουστίνος γράφει στις Εξομολογήσεις για τον πόνο που του έφερε ο θάνατος ενός αγαπημένου παιδικού φίλου. Λέει πως η καρδιά του σκοτείνιασε και πως ό,τι αντίκριζε ήταν θάνατος (Quo dolore contenebratum est cor meum, et quidquid aspiciebam mors erat). Η πατρίδα του ήταν ένα βασανιστήριο και το πατρικό σπίτι ήταν δυστυχία (et erat mihi patria supplicium, et paterna domus mira infelicitas). Μόνο ο θρήνος ήταν γλυκός και αντικαθιστούσε τον αγαπημένο φίλο στις απολαύσεις της ψυχής του (Solus fletus erat dulcis mihi et successerat amico meo in deliciis animi mei).

Οι άντρες δεν κλαίνε. Μπορώ να ταυτιστώ με όσους έκλαψαν: τον Οδυσσέα που έκλαψε για τα περασμένα, τους Έλληνες που έκλαψαν επειδή ξαναείδανε τη θάλασσα έπειτα από πολύ καιρό, τον Αντίγονο που λυπήθηκε για την κατάληξη του εχθρού του, τον Πέτρο που θρήνησε για την αδυναμία να κρατήσει τον λόγο του, τον Αυγουστίνο που βρήκε παρηγοριά στο κλάμα για την απώλεια του αγαπημένου φίλου.

Οι άντρες δεν κλαίνε. Επιστρέφω στα αρχαία κείμενα, γιατί είναι η αφετηρία μου. Διαβάζοντάς τα δημιουργώ ένα μονοπάτι που θα με καθοδηγήσει στον λαβύρινθο της ζωής.

* * *