Μια Οδύσσεια

Σε λίγες μέρες θα βρίσκεται στους πάγκους των βιβλιοπωλείων το νέο βιβλίο του Ντάνιελ Μέντελσον Μια Οδύσσεια. Ο σπουδαίος Αμερικανός συγγραφέας, κλασικός φιλόλογος, κριτικός και μεταφραστής, με αφορμή την ομηρική Οδύσσεια, περιγράφει το ταξίδι που έκανε με τον πατέρα του στα χνάρια του Οδυσσέα, τη σχέση του μαζί του, αλλά και το ταξίδι της διδασκαλίας μέσα από το σεμινάριο που δίδαξε στο κολέγιο Μπαρντ με θέμα το μεγάλο έπος. Στην ουσία μιλάει για τα κάθε λογής ταξίδια, ηθελημένα ή αθέλητα, στον χώρο και στον χρόνο, και για τις αποκαλύψεις που επιφυλάσσουν στον ταξιδιώτη. Γιατί πάντα, οι πιο εκπληκτικές αποκαλύψεις αφορούν τα πιο οικεία μας πρόσωπα και πράγματα.

Μαργαρίτα Ζαχαριάδου

* * *

Μια Οδύσσεια 

Συγγραφέας: Ντάνιελ Μέντελσον
Μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου
Εκδόσεις Πατάκη

Όταν ο ογδόντα ενός ετών Τζέι Μέντελσον αποφάσισε να παρακολουθήσει το σεμινάριο με θέμα την Οδύσσεια που θα δίδασκε ο γιος του, Ντάνιελ, στο Κολέγιο Μπαρντ, ξεκίνησε γι’ αυτούς μια περιπέτεια βαθιά συναισθηματική όσο και πνευματική. Για τον Τζέι, συνταξιούχο ερευνητή που έχει μάθει να βλέπει τον κόσμο μέσα από το αμείλικτο βλέμμα του μαθηματικού, αυτή η επιστροφή στα θρανία αποτελεί και την «τελευταία του ευκαιρία» να γνωρίσει τη μεγάλη λογοτεχνία που παραμέλησε στα νιάτα του – αλλά πάνω απ’ όλα, να καταλάβει καλύτερα τον γιο του. Οι μήνες που ακολουθούν, όσο οι δυο τους ανατέμνουν μαζί το σπουδαίο έργο του Ομήρου –πρώτα μέσα στην αίθουσα του σεμιναρίου, όπου ο Τζέι αμφισβητεί επίμονα τις ερμηνείες του γιου του, κι έπειτα σε μια γεμάτη εκπλήξεις κρουαζιέρα στη Μεσόγειο, στα ίχνη των θρυλικών ταξιδιών του Οδυσσέα–, επιφυλάσσουν στιγμές άβολες αλλά αποδεικνύουν επίσης ότι και ο Ντάνιελ έχει πολλά να μάθει. Γιατί η στάση του Τζέι τόσο απέναντι στο κείμενο όσο και στο ταξίδι αποκαλύπτει σταδιακά μυστικά κρυμμένα από χρόνια, που επιτρέπουν στον Ντάνιελ να κατανοήσει επιτέλους τον τόσο δύσκολο πατέρα του. Καθώς ο Μέντελσον οδηγεί το χρονικό του προς τη σπαρακτική τελική του κορύφωση, στην αφήγηση συνυφαίνονται περίτεχνα απόηχοι της ίδιας της Οδύσσειας με τα αενάως επίκαιρα θέματά της: την εξαπάτηση και την αναγνώριση, τον γάμο και τα παιδιά, τις χαρές του ταξιδιού και το νόημα της πατρίδας και της εστίας.

Ο Ντάνιελ Μέντελσον με την πολυεπίπεδη, αποκαλυπτική του αφήγηση μας προσφέρει μια Οδύσσεια πλούσια σε συναισθηματικό φορτίο και φιλολογική οξυδέρκεια, ένα έργο βαθιάς προσωπικής όσο και λογοτεχνικής εξερεύνησης.

O Ντάνιελ Μέντελσον είναι συγγραφέας και κλασικός φιλόλογος, καθώς και ένας από τους σημαντικότερους κριτικούς της εποχής μας. Στα ελληνικά έχουν εκδοθεί  δύο βιβλία του, το Χαμένοι: Αναζητώντας έξι από τα έξι εκατομμύρια (Εκδ. Πόλις, 2010, υπό νέα έκδοση από τις Εκδόσεις Πατάκη) και το Περιμένοντας τους βαρβάρους (Εκδ. Πατάκη, 2016), μία συλλογή από κριτικά κείμενα με ελληνικό –και όχι μόνο– ενδιαφέρον: από τον κινηματογραφικό Αλέξανδρο έως την παράσταση της Μήδειας στη Νέα Υόρκη, από το Avatar έως το Λεωφορείο ο Πόθος, από τα ομηρικά έπη έως την ποπ κουλτούρα. Ζει στη Hudson Valley της Νέας Υόρκης.

«Λίγοι γιοι είναι αντάξιοι των πατέρων τους, λέει κάπου η Αθηνά στην Οδύσσεια. Ο Οδυσσέας είναι ένας από αυτούς. Ένας άλλος είναι σίγουρα ο Ντάνιελ Μέντελσον…» New York Times

* * *

 

[ Ακολουθεί απόσπασμα από το προοίμιο του βιβλίου: ]

Να περιμένεις το απροσδόκητο. Προς τα τέλη του φθινοπώρου της ίδιας χρονιάς, λίγους μήνες αφότου επιστρέψαμε, ο πατέρας μου κι εγώ, από το ταξίδι μας –το οποίο, όπως λέγαμε χαριτολογώντας με τον μπαμπά, εφόσον δε φτάσαμε στον προορισμό μας, μπορούσε ακόμα να θεωρείται ανολοκλήρωτο, να λέμε ότι ακόμα συνεχίζεται–, ο πατέρας μου έπεσε.

Όταν μελετά κανείς την αρχαία ελληνική γραμματεία, υπάρχει ένας όρος που επανέρχεται συχνά, τόσο στα μυθοπλαστικά όσο και στα ιστορικά έργα, για τις μακρινές απαρχές κάποιας καταστροφής: η αρχή κακών. Συνήθως χρησιμοποιούνταν για να περιγράψει γιατί ξεκινούν οι πόλεμοι· για παράδειγμα, όταν ο Ηρόδοτος προσπαθεί να εντοπίσει τα αίτια του μεγάλου πολέμου ανάμεσα στους Έλληνες και τους Πέρσες τη δεκαετία του 480 π.Χ. (τρεις αιώνες δηλαδή αφότου ο Όμηρος συνέθεσε το ποίημά του για τον Τρωικό Πόλεμο, ο οποίος, σύμφωνα με ορισμένους αρχαίους συγγραφείς, είχε λάβει χώρα άλλους τρεις αιώνες πριν απ’ αυτό), λέει ότι η απόφαση των Αθηναίων να στείλουν πλοία σε κάποιους συμμάχους τους πολλά χρόνια πριν την πραγματική έναρξη των εχθροπραξιών, υπήρξε η αρχή κακών αυτής της σύγκρουσης. (Ο Ηρόδοτος έγραφε στα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ., τρεις αιώνες αφότου ο Όμηρος συνέθεσε το ποίημά του σχετικά με μια άλλη μεγάλη σύγκρουση Ανατολής-Δύσης, τον Τρωικό Πόλεμο που, σύμφωνα με ορισμένους αρχαίους συγγραφείς είχε λάβει χώρα άλλους τρεις αιώνες πριν απ’ αυτό). Ο όρος όμως χρησιμοποιείται αναφορικά με τις απαρχές γεγονότων και άλλου τύπου. Ο μεγάλος τραγικός ποιητής, ο Ευριπίδης, για παράδειγμα, τον χρησιμοποιεί σε ένα από τα έργα του για να περιγράψει έναν κακό γάμο που έγινε το έναυσμα για μια σειρά γεγονότων, το καταστροφικό αποτέλεσμα των οποίων αποτελεί την κορύφωση του θεατρικού του έργου.

Πόλεμος και κακοί γάμοι συνδυάζονται στην πλέον διάσημη αρχήν κακών: τη στιγμή όπου ένας Τρώας πρίγκιπας ονόματι Πάρις το σκάει με μια Ελληνίδα βασίλισσα και σύζυγο άλλου άνδρα, την Ελένη. Έτσι, σύμφωνα με τον μύθο, ξεκίνησε ο Τρωικός πόλεμος, ο δεκάχρονος αγώνας των Ελλήνων να πάρουν πίσω την παραστρατημένη Ελένη και να τιμωρήσουν τους κατοίκους της Τροίας. (Ένας από τους λόγους που ο πόλεμος τράβηξε τόσο πολύ ήταν τα απόρθητα τείχη της πόλης· τελικά έπεσαν μόνο και μόνο χάρη σε ένα τέχνασμα που σκαρφίστηκε ο διαβόητα πολυμήχανος ήρωας της Οδύσσειας: τον Δούρειο Ίππο.) Ό,τι κι αν στάθηκε αφετηρία των γεγονότων στα βάθη της ιστορίας –υπήρξε πράγματι μια αρχαία πόλη στη συγκεκριμένη τοποθεσία, στη σημερινή Τουρκία, την οποία επισκεφτήκαμε ο πατέρας μου κι εγώ, μια πόλη που καταστράφηκε βίαια, αλλά πέραν τούτου, μόνο υποθέσεις μπορεί κανείς να διατυπώσει–, τα μυθικών διαστάσεων κατακλυσμιαία γεγονότα που ακολούθησαν την απιστία της Ελένης με τον Πάρη έχουν προσφέρει υλικό σε ποιητές και θεατρικούς συγγραφείς και μυθιστοριογράφους εδώ και τρεισήμισι χιλιετίες: αμέτρητοι θάνατοι κι από τα δύο στρατόπεδα, εξανδραποδισμοί και ταπεινώσεις και βρεφοκτονίες και αυτοκτονίες, η συγκλονιστική δήωση της σπουδαίας πόλης, τα άθλια, ατέλειωτα ταξίδια επιστροφής όσων Ελλήνων στάθηκαν αρκετά έξυπνοι ή αρκετά τυχεροί ώστε να επιζήσουν καταρχήν του πολέμου.

Αρχή κακών. Η δεύτερη λέξη της φράσης επιβιώνει και σε αγγλικές λέξεις όπως το cacophony, η κακοφωνία (που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει τον ήχο όταν οι γυναίκες βλέπουν τα παιδιά τους να πετιούνται από τα τείχη της ηττημένης πόλης – ένα από τα κακά πράγματα που συνέβησαν όταν έπεσε η Τροία). Η πρώτη λέξη, στα αγγλικά έχει ενίοτε την έννοια του «πρώιμου» ή του «αρχαίου», και ακόμα κάνει αισθητή την παρουσία της σε ορισμένες λέξεις όπως για παράδειγμα το archetype, το αρχέτυπο, που κατά κυριολεξία σημαίνει το «πρώτο μοντέλο». «Αρχέτυπο» είναι το πρωιμότερο δείγμα κάποιου πράγματος, κάτι με τόσο αρχαίο κύρος ώστε αποτελεί αιώνιο υπόδειγμα. Αρχέτυπο μπορεί να είναι οτιδήποτε: ένα όπλο, ένα κτίριο, ένα ποίημα.

Για τον πατέρα μου αρχή κακών στάθηκε ένα μικρό ατύχημα, ένα λάθος βήμα που έκανε στον χώρο στάθμευσης ενός σούπερ μάρκετ στην Καλιφόρνια, όπου είχε πάει μαζί με τον μεγαλύτερο αδελφό μου τον Άντριου να ψωνίσει για την πολυαναμενόμενη οικογενειακή συγκέντρωση. Επρόκειτο να έρθουν και τα πέντε του παιδιά, μαζί με τις οικογένειές τους, για να συναντήσουν τον ίδιο και τη μητέρα μας στο σπίτι του Άντριου και της Τζίννυ, και όλοι μας θα κάναμε μεγάλο ταξίδι για να βρεθούμε εκεί: εγώ και η Λίλυ, η σύντροφός μου στην ανατροφή των δύο γιών μας, επρόκειτο να έρθουμε αεροπορικώς από το Νιου Τζέρζυ, ο μικρότερος αδελφός μου ο Ματ με τη γυναίκα και την κόρη του θα έρχονταν από την Ουάσινγκτον, ο Έρικ από τη Νέα Υόρκη, η αδελφή μου η Τζεν με τον άντρα της και τους μικρούς της γιους από τη Βαλτιμόρη. Αλλά πριν προλάβει να φτάσει κανένας από μας, ο πατέρας μου έπεσε. Σαν άλλος άτυχος χαρακτήρας από κάποιο μύθο, ο πατέρας μου εκπλήρωσε άθελά του τις ίδιες του τις δυσοίωνες προειδοποιήσεις με έναν τρόπο που κανείς δεν θα μπορούσε ποτέ να φανταστεί: το πάρκινγκ αποδείχθηκε για κείνον πράγματι το πιο επικίνδυνο μέρος στον κόσμο, απλώς όχι λόγω των αυτοκινήτων. Είχαν ήδη φορτώσει με τον Άντριου τα ψώνια στο αυτοκίνητο, και την ώρα που ο πατέρας μου επέστρεφε το άδειο καρότσι, σκόνταψε σε ένα μεταλλικό καγκελάκι. Δεν μπορούσε να σηκωθεί, μου είπε αργότερα ο Άντριου, μόνο καθόταν εκεί πέρα σαν παραζαλισμένος. Ώσπου να φτάσουμε και όλοι οι υπόλοιποι, βρισκόταν ήδη αναγκαστικά σε καροτσάκι. Είχε σπάσει ένα κόκαλο στη λεκάνη του και θα του έπαιρνε μήνες να αναρρώσει, αλλά βέβαια εμείς ξέραμε πως τελικά θα τα κατάφερνε γιατί, όπως έλεγαν όλοι, ο Τζέι είναι σκληρό καρύδι!

Και ήταν όντως σκληρό καρύδι, αφού μπόρεσε να συνηθίσει να κινείται πρώτα με το καρότσι, έπειτα με το «πι» και μετά με μπαστούνι. Μόνο που, όπως αποδείχθηκε, η ανάρρωσή του μετά την πτώση που τόσο καιρό φοβόταν δεν ήταν παρά η αρχή των πραγματικών του προβλημάτων. Γιατί σύντομα, το ελαφρότατο ράγισμα από την πτώση οδήγησε σε έναν μικρό θρόμβο, ο θρόμβος χρειάστηκε αντιπηκτικά και τα αντιπηκτικά οδήγησαν, εντέλει, στο βαρύτατο εγκεφαλικό επεισόδιο που τον άφησε ανήμπορο, άλλον άνθρωπο: ανίκανο να αναπνεύσει μόνος του, να ανοίξει τα μάτια του, να κινείται, να μιλά. Κάποια στιγμή, μας είπαν ότι όλα θα τελείωναν σε λίγο· εκείνος όμως το πάλεψε και επανήλθε για μια ακόμα φορά. Ήταν όντως σκληρό καρύδι· και για μια σύντομη περίοδο ήταν τόσο καλά ώστε να μπορεί να συζητά για αγώνες μπέιζμπολ και για τη Μητέρα και για κάποιο κομμάτι του Μπαχ που ήθελε να μελετήσει στο ηλεκτρονικό του πιάνο, παρόλο που, όπως έλεγε, το ήξερε πως παραήταν δύσκολο γι’ αυτόν. Την τελευταία εκείνη περίοδο (όπως λέγαμε αργότερα, καθώς διηγούμασταν ξανά και ξανά την καταπληκτική του ιστορία, σαν να προσπαθούσαμε να πειστούμε κι εμείς οι ίδιοι πως ήταν αληθινή) επανέκαμψε ο «παλιός εαυτός του»· ο συγκεκριμένος όρος βέβαια γεννά ερωτήματα που για πρώτη φορά τέθηκαν στην Οδύσσεια, ένα έργο όπου ο ήρωας πρέπει, στο τέλος της δεκαετούς απουσίας του από το σπίτι, να αποδείξει σε όσους τον ήξεραν στο παρελθόν ότι είναι πράγματι ο «παλιός εαυτός του».

Ποιος είναι όμως ο αληθινός εαυτός; ρωτά η Οδύσσεια, και πόσους εαυτούς μπορεί να έχει ο άνθρωπος; Εκείνη τη χρονιά, τη χρονιά που ο πατέρας μου παρακολούθησε το σεμινάριό μου για την Οδύσσεια και μετά ανιχνεύσαμε μαζί τα ταξίδια του ήρωά της, έμαθα ότι οι απαντήσεις ενδέχεται να είναι απροσδόκητες.

* * *

Εδώ άλλες αναρτήσεις από την κατηγορία Πριν από το βιβιλιοπωλείο

from dimart https://ift.tt/2JrQzEU
via IFTTT