zougla: Η μυθολογία μιας γραβάτας

—του Γιάννη Παπαθεοδώρου για τη στήλη Ανώμαλα Ρήματα—

Σε μία από τις πιο γνωστές παλαιότερες δηλώσεις του για τις αποφάσεις του Eurogroup του 2012, ο κ. Τσίπρας έλεγε ότι επιμήκυνση του ελληνικού χρέους είναι απλώς ένα «μακρύτερο σκοινί για να κρεμαστούμε».[1] Ήταν ο καιρός που ο ΣΥΡΙΖΑ μίλαγε για «μονομερή διαγραφή του επονείδιστου χρέους», ενώ διάφοροι «μπαρουφάκηδες» —αλλά και ο ίδιος ο πρωθυπουργός— περιφέρονταν στην Ευρώπη δίνοντας διαλέξεις για την «πολιτική διαπραγμάτευση» της «πρώτη φορά» Αριστεράς. Πριν από λίγες μέρες, στη φιέστα των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ, ωστόσο, ο πρωθυπουργός επέλεξε να μετατρέψει εκείνο το παλιό σκοινί σε γραβάτα για να εξαγγείλει τον «εθνικό θρίαμβο» της επιμήκυνσης. Δεν είναι βέβαια η πρώτη φορά που ο πρωθυπουργός προσχωρεί με επιδεικτικό πολιτικό κυνισμό στο επόμενο σενάριο της κυβερνητικής επιβίωσης. Είναι ωστόσο η πρώτη φορά που, σε επίσημη ομιλία, έβαλε και έβγαλε τη γραβάτα, τονίζοντας εμφατικά το διπλό της σημειολογικό συμβολισμό.

Αρχικά την έβαλε ως επίσημη και εορταστική ένδειξη ενός κυβερνητικού κατορθώματος και μετά την έβγαλε για να σηματοδοτήσει την επιστροφή στη «στολή εργασίας». «Σε μια συμβολική κίνηση», γράφει σχετικά η κυβερνητική Αυγή «ο Πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας στο τέλος της ομιλίας του έβγαλε τη γραβάτα που φορούσε κατά τη διάρκεια της ομιλίας του στο Ζάππειο εκπληρώνοντας την υπόσχεση που είχε δώσει ότι θα φορούσε γραβάτα, μόνο όταν έπαιρνε μια καλή συμφωνία για το χρέος Ο Αλέξης Τσίπρας κλείνοντας είπε χαρακτηριστικά: “Εκπλήρωσα το στοίχημα, φόρεσα τη γραβάτα, αλλά τις μάχες όλα αυτά τα χρόνια τις έδινα με τη στολή εργασίας, χωρίς τη γραβάτα. Όπως την έδινα τη μάχη χωρίς τη γραβάτα και στα επίσημα και στα ανεπίσημα, έτσι θα συνεχίσω και τώρα, να τη δίνω”, και την έβγαλε τονίζοντας ότι είναι πολλές οι μάχες που πρέπει να δώσει ακόμα στη συνέχεια για τη βελτίωση της καθημερινότητας των πολιτών».[2] Κάπως έτσι, για τους ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ, η γραβάτα έγινε ένα ακόμη αντικείμενο λατρείας∙ ένα αντικείμενο με μαγικές ιδιότητες που καλεί το εκλογικό ακροατήριο να αποδεχτεί τις αποφάσεις του Eurogroup με τους όρους και τους τρόπους μιας μυστικιστικής ύπνωσης για τις επιτυχίες της κυβέρνησης.

Η «γραβάτα – φετίχ», ένα εξ ορισμού «ξένο σώμα» πάνω στο σώμα του πρωθυπουργού έγινε το σύμβολο μιας μετατοπισμένης ευχαρίστησης. Το φετιχιστικό αντικείμενο άλλωστε δεν προκαλεί ευχαρίστηση για αυτό που είναι αλλά για την ευχαρίστηση που υποκαθιστά. Η αισθητικοποίηση της πολιτικής μέσω της ενδυματολογικής λεπτομέρειας —εν προκειμένω, της γραβάτας—, δεν είναι μόνο ένα θέμα μόδας. Ήδη από τη δεκαετία του ’60, άλλωστε, ο Ρολάν Μπαρτ μελετώντας το «σύστημα της μόδας», υποστήριζε πως «κάθε σωματικό κάλυμμα […] εντάσσεται σε ένα οργανωμένο, κανονιστικό, κοινωνικά καταξιωμένο μορφικό σύστημα. Ο άνθρωπος ντύνεται για να ασκήσει τη σημαίνουσα λειτουργία» αυτού του συστήματος, ενεργοποιώντας τη γλώσσα των συμβόλων.^[3] Σύμφωνα με αυτή την ανάλυση, η γραβάτα του κ. Τσίπρα θα μπορούσε να θεωρηθεί μια επιμέρους «γλώσσα» που αναδεικνύει τη φετιχιστική λεπτομέρεια της εξουσίας: μέσω αυτής ενεργοποιείται ένα σύστημα σημείων που μεταδίδει νοήματα όχι μόνο για τον ενδυματολογικό κώδικα αλλά για να τον τρόπο που ένα πρόσωπο εκθέτει δημόσια το «φαίνεσθαι» της εξουσίας, με όρους λαϊκής λατρείας.

Για τον πρωθυπουργό, λοιπόν, η γραβάτα ταυτίστηκε με τις εθνικές προσδοκίες, με την έξοδο από τα Μνημόνια, με την «περήφανη διαπραγμάτευση» κ.λπ. Το γεγονός άλλωστε ότι ο κ. Τσίπρας φόρεσε μια γραβάτα αρκετά όμοια με αυτή που του χάρισε πρόσφατα ο κ. Ζάεφ έχει και αυτό τη δική του ξεχωριστή σημασία. Από τη «συμφωνία για το Μακεδονικό» έως την επιμήκυνση του ελληνικού χρέους δημιουργείται, έτσι, μια αλυσίδα «επιτυχιών», που μέσα στον πυκνό χρόνο της συγκυρίας εμφανίζεται ως επιστροφή στην κανονικότητα. Ταυτόχρονα, το λευκό πουκάμισο χωρίς γραβάτα εκλαμβάνεται ως «στολή εργασίας» και μάλιστα συνοδευμένη από τις μπαρουτοκαπνισμένες προκλήσεις του πολέμου «εκεί έξω». Με τα λόγια του πρωθυπουργού: «Κερδίσαμε μια μάχη, όχι όμως τον πόλεμο. Ο πόλεμος είναι εκεί έξω. Υπάρχουν συμπολίτες μας που ακόμα χρειάζονται συμπαράσταση, αγώνα, μάχη. Υπάρχουν αδικίες εκεί έξω που χρειάζεται να τις αποκαταστήσουμε και θα δώσουμε τη μάχη για να τις αποκαταστήσουμε και κάθε φορά που θα πετυχαίνουμε νίκες, θα φοράμε και γραβάτες».[4]

Ας κρατήσουμε αυτή την τελευταία φράση: «κάθε φορά που θα πετυχαίνουμε νίκες, θα φοράμε και γραβάτες». Η γραβάτα, από απλή ενδυματολογική επιλογή της καθημερινότητας μετατρέπεται σε αισθητική ικανοποίηση νίκης, στη βάση μιας προκατασκευασμένης συγκίνησης, πολιτικά στρατευμένης βέβαια στον «δίκαιο» αγώνα της κυβέρνησης. Σε αυτό όμως το κρίσιμο σημείο της ρητορικής του πρωθυπουργού κρύβεται και το επικοινωνιακό λάθος του. Όπως σωστά σημείωνε, ήδη από το 1967, ο Ουμπέρτο Έκο, «αυτό το φαινόμενο, να νιώθουμε μια συγκίνηση προκατασκευασμένη και κωδικοποιημένη, ονομάζεται kitsch».[5] Το «κιτς», η συναισθηματική επίδραση, δηλαδή, μιας επιλογής που δεν οφείλεται στη χρηστική αξία ενός ενδύματος ή στην κοινωνική γοητεία του αλλά στη συμβολική του λατρεία δεν επιδεικνύει μόνο την «πλαστότητα των περιστάσεων» του θαυμασμού του αλλά παγιδεύει το ίδιο το σύμβολο σε αυτό που υποτίθεται πως αρνείται. Η χρήση της γραβάτας, αμήχανη, αλλοιωμένη και προσημειωμένη εξ αρχής, συνδέθηκε με το επιβεβλημένο κύρος μιας «μάχης», που υπερβαίνει την ενδυματολογική επιλογή για να καταναλωθεί από το λαό ως υπεροχή και επίδειξη. Ο δραματοποιημένος μύθος της γραβάτας (η σύνδεσή της, δηλαδή, με το χρέος) έγινε σταδιακά μια εξουσιαστική εκκεντρικότητα που μετέτρεψε την προπαγάνδα σε πρόκληση και την πρόκληση σε κιτς. Για αυτό και δεν άργησε το Ζάππειο των ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ να γίνει αντικείμενο σάτιρας και χλεύης.

Πέρα όμως από τη «σημειολογία της γραβάτας», υπάρχει και το πραγματικό περιεχόμενο του Eurogroup: η λιτότητα διαρκείας, η οριακή στήριξη στις χρηματοδοτικές ανάγκες της χώρας, τα εμπόδια στην επίτευξη της ανάπτυξης, τα ασφυκτικά πρωτογενή πλεονάσματα, η εκτίναξη της άνισης σχέσης χρέους και ΑΕΠ.[6] Προφανώς δεν πρόκειται ούτε για θρίαμβο ούτε για θρήνο. Πρόκειται απλώς για το αποτέλεσμα μιας τυχοδιωκτικής πολιτικής μιας κυβέρνησης που ποτέ δεν κατάλαβε πως στο Eurogroup δεν ασχολούνται με τη μυθολογία μιας γραβάτας.

820b5b3f261941da0c54a0358a15e858_XL