zougla: Κοπέλες από το Δίστομο

—του Γιάννη Παπαθεοδώρου για τη στήλη Ανώμαλα Ρήματα—

Εδώ και καιρό, με κεντρικούς πρωταγωνιστές αρκετά (νυν και πρώην) σημαίνοντα στελέχη της (νυν και πρώην) Ριζοσπαστικής Αριστεράς, η δημόσια σφαίρα έχει εισέλθει σε μια μάλλον γκροτέσκα φάση επικοινωνίας. Τα πρόσφατα γεγονότα στο Δίστομο, με πρωταγωνιστή την κ. Ζωή Κωνσταντοπούλου και τον κ. Μανώλη Γλέζο[1], επιβεβαιώνουν δυστυχώς ότι η παρωδία «αντιστασιακής ταυτότητας» που στήθηκε στα χρόνια της μεγάλης «αυταπάτης» και του σύντομου «αντι-μνημονιακού αγώνα», απειλεί πλέον την ίδια την ιστορική μνήμη αλλά και την εξωτερική πολιτική της χώρας. Παρακολουθώντας κανείς τις σκηνές ντροπής στο Δίστομο δεν ξέρει αν πρέπει να σχολιάσει το θράσος της κ. Κωνσταντοπούλου, τον έμπειρο ελιγμό του κ. Γλέζου, το διαρκές και εναλλασσόμενο χειροκρότημα του κόσμου («μπράβο» και στη Ζωή, αλλά «μπράβο» και στον Μανώλη!) ή, τέλος, την πολιτική μοναξιά του Γερμανού πρέσβη.

Παρακάμπτοντας την επιθετικά φωνασκούσα κ. Κωνσταντοπούλου, ο κ. Γλέζος άνοιξε τελικά τον δρόμο στον Γερμανό διπλωμάτη για να καταθέσει το στεφάνι στο μνημείο των εκτελεσθέντων, ενώ ύστερα από λίγο δήλωσε πως «το παιδί του εγκληματία, όσα εγκλήματα κι αν έχει κάνει ο πατέρας και η μάνα του, δεν ευθύνεται για αυτά». Καλοδεχούμενη είναι αυτή η γενναιόδωρη διαπίστωση αλλά δεν ξέρω αν ο κ. Γλέζος είναι ενήμερος για το γεγονός ότι η σύγχρονη Γερμανία συγκρότησε τη μεταπολεμική ευρωπαϊκή της πορεία ακριβώς επάνω στη βάση αυτή της ενοχικής μνήμης. Η πολιτειακή (και όχι η πολιτική) ευθύνη που απορρέει από αυτή τη μνήμη άλλωστε ώθησε και τον Γερμανό πρέσβη να παρευρίσκεται στο Δίστομο.

Προφανώς οι «γερμανικές αποζημιώσεις» είναι ένα αρκετά σύνθετο, συγκρουσιακό και νομικά πολύπλοκο ζήτημα[2] αλλά η πορεία του δεν μπορεί να επηρεάζεται από εξευτελιστικούς συμψηφισμούς, τηλεοπτικές εντυπώσεις και ευκαιριακές βεβηλώσεις της δημόσιας μνήμης και ιστορίας. Τα στιγμιότυπα που είδαμε πρόσφατα προσβάλλουν άλλωστε την ίδια την έννοια της συγνώμης — ή της συγχώρεσης, ανάλογα με τους αναβαθμούς της γλώσσας που υιοθετεί κανείς για να περιγράψει το ανείπωτο. Παραθέτω: «Μεγαλώνοντας νόμιζα πως το χωριό ήταν όλο γριές γιατί ήταν όλοι μαυροφορεμένοι. Στο χωριό πέρασαν πολλά χρόνια για να ακουστούν τραγούδια, γέλια. Το πανηγύρι του χωριού γινόταν μόνο τα απογεύματα, όταν πήγαιναν όλοι μαυροφορεμένες, παιδάκια, γέροντες στο κοιμητήριο του χωριού. Ο Χρήστος λέει ότι όχι μόνο Έλληνες, αλλά και αλλά και Γερμανοί έρχονται να επισκεφθούν το μνημείο. Γερμανοί που ζητούν συγχώρεση».[3] Υπάρχει άραγε συγχώρεση χωρίς δικαιοσύνη;

Ο γνωστός Ουκρανός φωτογράφος Ντμίτρι Κέσελ βρέθηκε, στο τέλος του Β’ παγκόσμιου πολέμου, στην Ελλάδα απεσταλμένος του περιοδικού Life και επισκέφθηκε το Δίστομο. Εκεί φωτογράφισε την μαυροφορεμένη Μαρία Παντσίκα, η οποία έγινε ένα από τα πλέον εμβληματικά σύμβολα της απεικόνισης του πόνου και της απώλειας στον ελληνικό 20ό αιώνα. Η φωτογραφία δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Life με τη συνοδευτική λεζάντα: «η Μαρία Παντίσκα ακόμη θρηνεί, τέσσερις μήνες μετά τη δολοφονία της μητέρας της από τους Γερμανούς στη σφαγή στο ελληνικό χωριό Δίστομο».[4] Παρ’ όλες τις φήμες, η Μαρία Παντίσκα δεν έγινε ποτέ εξώφυλλο στο περιοδικό Time. Στο τεύχος της 27ης Νοεμβρίου 1944, άλλωστε, στο εξώφυλλο του Time, απεικονίζεται με στρατιωτική στολή και τσιγάρο στο χέρι, η γνωστή καλλιτέχνιδα Gertrude Laurence, λίγο μετά την περιοδεία της στις συμμαχικές εμπροσθοφυλακές της Ευρώπης. Στις μέσα σελίδες του περιοδικού γίνεται αναφορά στη σφαγή του Διστόμου.

Life_Distomo1

Η Μαρία Παντίσκα πέθανε στις 16 Μαρτίου 2009∙ λίγο πριν αρχίσει η κρίση της ελληνικής χρεοκοπίας. Αν και ήταν η πιο χαρακτηριστική φυσιογνωμία του Διστόμου, δεν υπάρχει, έως σήμερα, κάποια γνωστή μαρτυρία ή αφήγηση από την ίδια για τα δραματικά συμβάντα. Προτίμησε ή ίσως αποδέχτηκε τη σιωπή, που αρμόζει στις ανθρωπολογικές πρακτικές αυτής της δύσκολης επιβίωσης. Τον σιωπηλό της θρήνο, (χωρίς να τον γνωρίζει) τον αποτύπωσε ο Νίκος Καββαδίας στους στίχους του, συνδέοντας τον με τον τάφο του Λόρκα:

Κοπέλες απ’ το Δίστομο, φέρτε νερό και ξύδι
κι απάνω στη φοράδα σου δεμένος σταυρωτά
σύρε για κείνο το στερνό στην Κόρδοβα ταξίδι
μέσα απ’ τα διψασμένα της χωράφια τα ανοιχτά.

Αυτούς τους στίχους δεν θα καταλάβει ποτέ η κ. Ζωή Κωνσταντοπούλου. Από την ώρα που ανέλαβε, όπως συνηθίζει, να γίνει ο αριστερός τροχονόμος της μνήμης, βυθίζεται ολοένα και περισσότερο στην πολιτική γραφικότητα, χωρίς να καταλαβαίνει πως το Δίστομο αφορά την ίδια τη δημοκρατική Ευρώπη.