zougla: Ρετρό — Κράτα μου το χέρι

Τρίτη 5 Μαΐου 2015

Ρετρό — Κράτα μου το χέρι

Κέιπ Κοντ, Μασαχουσέτη, Ιούλιος 1888: Η Έλεν Κέλερ και η Αν Σάλιβαν στις διακοπές τους συνομιλούν με τα χέρια.

Η Helen Adams Keller γεννήθηκε στην Αλαμπάμα το 1880 και σε ηλικία δεκαεννέα μηνών προσβλήθηκε από μηνιγγίτιδα, με αποτέλεσμα να χάσει την όραση και την ακοή της. Μπορούσε να επικοινωνεί μόνο με την κόρη της μαγείρισσας και, μέχρι τα επτά της χρόνια, είχε αναπτύξει περίπου εξήντα σημάδια επικοινωνίας. Η μητέρα της, εμπνεόμενη από μια αναφορά του Ντίκενς (Σημειώσεις) σε ένα παρόμοιο περιστατικό, όπου η Λόρα Μπρίτζμαν, ένα τυφλό και κωφό κοριτσάκι, διδάχτηκε τρόπο επικοινωνίας, αποφάσισε να αναζητήσει βοήθεια: έστειλε την Έλεν συνοδευόμενη από τον πατέρα της στη Βαλτιμόρη, σε έναν περίφημο ωτορινολαρυγγολόγο. Εκείνος τους παρέπεμψε στον Γκράχαμ Μπελ που, εκείνη την εποχή, δούλευε με κωφά παιδιά κι εκείνος με τη σειρά του τους έστειλε στο Ινστιτούτο Τυφλών Πέρκινς, όπου είχε εκπαιδευτεί στην επικοινωνία η Μπρίτζμαν. Ο διευθυντής του Ινστιτούτου Μάικλ Ανάγνος (γεννημένος στο Πάπιγκο το 1837 ως Μιχάλης Αναγνωστόπουλος) ανέθεσε στην απόφοιτο Αν Σάλιβαν, που και η ίδια ήταν σχεδόν τυφλή, να γίνει εκπαιδεύτρια της Έλεν. Η Αν, μεγαλωμένη σε ορφανοτροφείο και αναλφάβητη, είχε καταφέρει να βρεθεί στο Ινστιτούτο Πέρκινς χάρη στην επιμονή της· είχε διδαχτεί τη νοηματική επικοινωνία από την Μπρίτζμαν και, όταν αποφοίτησε, θεωρείτο μια πολλά υποσχόμενη εκπαιδεύτρια.

Η Αν έφτασε στο σπίτι των Κέλερ τον Μάρτιο του 1887. Άρχισε την προσπάθεια επικοινωνίας με την Έλεν αμέσως, «γράφοντας» λέξεις στο χέρι της με το δικό της· ξεκίνησε με τη λέξη «d-o-l-l», μόλις της έδωσε την κούκλα που της είχε φέρει για δώρο. Η Έλεν αντιδρούσε με φοβερό εκνευρισμό· δεν είχε κάνει τη σύνδεση ότι μία λέξη αντιστοιχεί σε ένα πράγμα — ή, μάλλον, στην ιδέα ενός πράγματος. Η Αν επέμεινε, ξεφεύγοντας ενστικτωδώς από την ακαδημαϊκή διδασκαλία του κώδικα επικοινωνίας και προσπαθώντας να εστιάσει σε αντικείμενα της καθημερινότητας της Έλεν, επιδιώκοντας ακριβώς να της υποδείξει τη σύνδεση συμβόλου και ιδέας. Επίσης, άφηνε την Έλεν να ακουμπά το χέρι της στο μάγουλό της όταν της «έγραφε» τις λέξεις στο χέρι και παράλληλα τις πρόφερε, ώστε από τις δονήσεις να έχει μια αίσθηση της ομιλίας. Η αποκάλυψη για την Έλεν ήρθε ύστερα από ένα μήνα, με τη λέξη «νερό», την οποία η Αν της «έγραψε» στο χέρι, ενώ της είχε βάλει το άλλο κάτω από την ανοιχτή βρύση. Από τη στιγμή εκείνη, ήταν τέτοια η δίψα της να μάθει λέξεις για τα πράγματα του σπιτιού που η Αν έφτασε στα πρόθυρα της εξάντλησης.

Ακολούθησε η επίσημη εκπαίδευση της Έλεν στο Ινστιτούτο Πέρκινς, εν συνεχεία σε Σχολή Κωφών, σε κανονικό σχολείο και, τέλος, στο Κολέγιο Ράντκλιφ, όπου σπούδασε Ιστορία της Τέχνης με υποτροφία που της εξασφάλισε ο φίλος και θαυμαστής της Μαρκ Τουέιν. Έγινε έτσι η πρώτη κωφή και τυφλή γυναίκα που σπούδασε. Η Έλεν έμαθε να διαβάζει μπράιγ, νοηματική και τα χείλη του συνομιλητή της διά της αφής, καθώς και να μιλά. Έγινε συγγραφέας και πολιτική ακτιβίστρια —υπέρμαχος των δικαιωμάτων των ατόμων με ειδικές ανάγκες, φεμινίστρια, ειρηνίστρια, μέλος του σοσιαλιστικού κόμματος—, έγραψε δώδεκα βιβλία —μεταξύ αυτών την αυτοβιογραφία της στα είκοσι δύο της!— και πολλά άρθρα και ταξίδεψε σε όλο τον κόσμο δίνοντας διαλέξεις. Σε ένα ταξίδι της στην Ιαπωνία, τον Ιούλιο του 1937, ρώτησε για την περίφημη ιστορία του Χάτσικο, του σκύλου που είχε πεθάνει το 1935. Η ιαπωνική κυβέρνηση της χάρισε τότε δύο Ακίτα και η Κέλερ κατέγραψε κι αυτήν την πρωτιά: ήταν η πρώτη που έφερε τη ράτσα Ακίτα στις ΗΠΑ.

Η Έλεν έζησε μέχρι τα ογδόντα επτά της μια ζωή πλούσια και δραστήρια (πέθανε τον Ιούνιο του 1968). Παρ’ όλο που κατόρθωσε να επικοινωνεί με πολλούς τρόπους, χρειαζόταν πάντοτε κοντά της κάποιον συνοδό. Η Αν, στην οποία η Έλεν όφειλε εκείνο το πρώτο σπάσιμο του τείχους της σιωπής και του σκότους με το γράψιμο των λέξεων στο χέρι της, έμεινε κοντά της. Ακόμα και όταν η Αν παντρεύτηκε, εξακολουθούσε να μένει, η ίδια και ο άντρας της, μαζί με την Έλεν. Η Αν πέθανε το 1936· η Έλεν της κρατούσε το χέρι.

—Επιλογή φωτογραφίας / κείμενο: Γιώργος Τσακνιάς—

Ο φωτογράφος ως σιωπηλός μάρτυρας της ιστορίας. Φωτογραφίες —αστείες, περίεργες, σπάνιες, νοσταλγικές— που αποκαλύπτουν ή υπενθυμίζουν πώς ήταν κάποτε ο κόσμος. Κάθε Τρίτη στο dim/art.

* * *