zougla: Θολά μυαλά

—του Γιάννη Παπαθεοδώρου για τη στήλη Ανώμαλα Ρήματα—

Η πρώτη κρίσιμη είδηση ήρθε από το Βερολίνο. Μετά την προηγούμενη ομολογία για τις «αυταπάτες», τώρα ο πρωθυπουργός της χώρας προχώρησε ένα βήμα παραπέρα. Στο πρόσφατο συνέδριο του SPD αποκάλυψε πως οι καινούργιοι «σοσιαλδημοκράτες» φίλοι του τον βοήθησαν να σκεφτεί με «καθαρό μυαλό» για να πάρει τις κρίσιμες αλλά σωστές αποφάσεις, εκείνο το μοιραίο καλοκαίρι του 2015, μετά το ακραία λαϊκιστικό δημοψήφισμα γύρω την «προκαταρκτική ανάλυση βιωσιμότητας του χρέους», όπως απαιτούσε (;) η αγγλική μετάφραση της νομικής ορολογίας. Δεν περιμέναμε βέβαια —τουλάχιστον εμείς οι «Μενουμευρωπαίοι»— τον πρωθυπουργό να ομολογήσει το λάθος του για να δικαιωθούμε. Είχαμε ήδη δικαιωθεί από την πρώτη ώρα που ο Ζαν Κλοντ Γιούνκερ δήλωνε ότι «στο δημοψήφισμα οι Έλληνες πολίτες καλούνται να απαντήσουν αν θα παραμείνουν στο Ευρώ ή θα επιστρέψουν στην δραχμή», διευκολύνοντας κάπως την πολιτική μετάφραση εκείνου του παρανοϊκού ψηφοδελτίου. Και χαρήκαμε που το «Όχι» έγινε «Ναι», ακόμη και αν αυτή η αντιστροφή στοίχισε μερικά εκατομμύρια ευρώ στην οικονομική επιβάρυνση της χώρας, μαζί με το βραβείο της «χειρότερης διαπραγμάτευσης» από το Χάρβαρντ. Αλλά όπως θα έλεγε και ο σύντροφος Καρτερός που κάποτε πούλαγε στη λαϊκή αγορά της αριστερής δημοσιογραφίας φρέσκα μαρούλια από το ραδιενεργό Τσέρνομπιλ, η σεξουαλική δραστηριότητα της ριζοσπαστικής αριστεράς υπερβαίνει τα σύνορα του Ατλαντικού προκειμένου να συνευρεθεί φαντασιακά ακόμη και με το Χάρβαρντ.[1] Έτσι είναι η «σκληρή διαπραγμάτευση»: διαθέτει πάντα «καθαρά μυαλά» σε όλες τις προκλήσεις.

Προφανώς, αυτό που έχει πραγματικά ενδιαφέρον δεν είναι η δήλωση του πρωθυπουργού∙ ούτε καν η υποθετική ερώτηση τι θα συνέβαινε στη χώρα αν το μυαλό του κ. Τσίπρα ήταν τότε, όπως και προηγουμένως, θολό∙ ή έστω, γεμάτο από τις ανοησίες που έλεγε για την κρίση, η οποία δήθεν ήταν «το παραμύθι με το δράκο της χρεοκοπίας».[2] Το μόνο ενδιαφέρον σε αυτή τη συνάντηση ήταν μια διπλή κίνηση ιδεολογικού αδιεξόδου: το SPD χειροκροτούσε τον Τσίπρα επειδή αποκτούσε ένα εύκολο άλλοθι για τη λεγόμενη «αριστερή στροφή» του και ο Τσίπρας προσπαθούσε, έστω ως μόνιμος «παρατηρητής» συνεδρίων, να πείσει για τη «σοσιαλδημοκρατική» στροφή του κόμματός του με κάποια ανταλλάγματα. Το λάθος είναι προβλέψιμο και ορατό. Αν και όταν οι γερμανοί σοσιαλδημοκράτες ολοκληρώσουν την «αριστερή στροφή» τους θα συναντήσουν τη «γαλλική μοίρα» τους. Ήδη, η σοσιαλδημοκρατία στην Ευρώπη καταγράφει ένα «ιστορικό χαμηλό» ως προς την επιρροή της στο εκλογικό σώμα. Για τον κ. Τσίπρα, τα πράγματα είναι πιο απλά. Καθώς η πολιτική οικογένεια της ριζοσπαστικής αριστεράς τον εγκαλεί περίπου ως προδότη, ο ίδιος μετεωρίζεται και χαμογελάει ως «παιδί-λάστιχο» στο τσίρκο δύο διαλυμένων πολιτικών οικογενειών, δίνοντας συμβουλές για πώς ο «χώρος ιδεών» της Αριστεράς θα διευρύνει τους προοδευτικούς ορίζοντες της Ευρώπης, με λίγο περισσότερο «καθαρό μυαλό».

Στο συνέδριο ωστόσο του SPD δεν έχει τόση σημασία το τι είπε ο Τσίπρας αλλά το τι είπε ο Γκάμπριελ για την λεγόμενη «επιστροφή στις ρίζες» της σοσιαλδημοκρατίας. «Νομίζω ότι πολλές φορές τα τελευταία είκοσι, τριάντα χρόνια η ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία προσαρμοζόταν υπερβολικά στις αγορές και σε μία φαινομενικά αναπότρεπτη παγκοσμιοποίηση», δήλωσε ο Γκάμπριελ, ζητώντας παράλληλα και επιτακτικά την επαναφορά ενός οράματος για όχι μόνο για «περισσότερη Ευρώπη, αλλά διαφορετική Ευρώπη, με καλύτερη κοινωνική πρόνοια».[3] Είναι φανερό πια πως η κλασική σοσιαλδημοκρατία έκανε τον κύκλο της, ενώ αναζητά νέες ιδέες για να πείσει ξανά τους πολίτες να την εμπιστευθούν, μέσα σε ένα κόσμο ξενοφοβίας, νεοσυντηρητισμού, εθνικιστικών αναδιπλώσεων, διαρκούς λιτότητας και οικονομικού προστατευτισμού. Στη διπλανή Γαλλία, ήδη η ακροδεξιά Λεπέν προηγείται στις δημοσκοπήσεις και ο Μακρόν βλέπει αμήχανος την αρχική γοητεία του να φθείρεται τάχιστα.

Από αυτή την άποψη, ίσως πιο σημαντική και από το συνέδριο του SPD ήταν αυτές τις μέρες η δεύτερη πρόσφατη είδηση για το «Ευρωπαϊκό Μπαλκόνι»,[4] και τα χιλιάδες «μανιφέστα-ομιλίες» που διαβάστηκαν στα ανοιχτά μπαλκόνια των κτιρίων και στις ανοιχτές πλατείες των ευρωπαϊκών πόλεων. Δεν είναι τυχαίο πως η πρωτοβουλία βασίστηκε σε μια διπλή επέτειο: στις 9/11/1918 ιδρύθηκε η Δημοκρατία της Βαϊμάρης και στις 11/11/1918 τελείωσε ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Δεν πρόκειται όμως για τη νοσταλγία μιας άλλης ηρωικής εποχής αλλά για την επιθυμία χιλιάδων πολιτών, καλλιτεχνών και διανοουμένων να σκεφτούν πάνω σε ένα «κοινό ευρωπαϊκό μέλλον». Βασική θέση τους παραμένει το πρό(σ)ταγμα του Μπέρτολτ Μπρεχτ: «το θέατρο μπορεί να αλλάξει τον κόσμο, μόνο και μόνο αναγγέλλοντας έναν νέο κόσμο».[5] Δεν πρόκειται για άλλη μια εύκολη λογοτεχνική ατάκα αλλά για έναν ορισμένο τύπο καλλιτεχνικής φαντασίας που θέλει να διατυπώσει ένα νέο ευρωπαϊκό όραμα∙ ίσως είναι κάτι σαν αυτή «την επιστροφή στις ρίζες» ή κάτι σαν το όραμα που ψάχνει ο κουρασμένος Γκάμπριελ. Γιατί, πράγματι, αν αυτή η «ομιλία των μπαλκονιών» συνοδεύεται από την διακήρυξη και την αναγγελία μιας νέας ευρωπαϊκής ταυτότητας βασισμένης στην ισότητα, στην ελευθερία, στη δημοκρατία και στην αλληλεγγύη, τότε ίσως να διαθέτουμε τα πρώτα υλικά για να σκεφτούμε πώς τα θολά μυαλά δεν θα νικήσουν στις επόμενες ευρωεκλογές.

[1] http://www.avgi.gr/article/10811/7051282/sas-gamo-to-charbarnt

[2] http://www.enet.gr/?i=news.el.politikh&id=141025

[3] http://www.kathimerini.gr/994700/article/epikairothta/kosmos/gkampriel-to-spd-na-epistreyei-stis-rizes-toy

[4] https://europeanbalconyproject.eu/en/

[5] https://www.in.gr/2018/11/11/apopsi/eyropaiki-dimokratia/

* * *