zougla: Το μπαλαντέρ του έρωτα

—του Γιάννη Παπαθεοδώρου για τη στήλη Ανώμαλα Ρήματα—

Κανένα άλλο γλυκό δεν έχει συνδεθεί τόσο πολύ και τόσο στερεοτυπικά με τις αναπαραστάσεις του έρωτα, όσο η σοκολάτα. Η πρόσφατη, ενόψει της γιορτής του Αγίου Βαλεντίνου, καμπάνια γνωστής εταιρείας που παρασκευάζει σοκολάτες[1] προκάλεσε μια μεγάλη και αντιφατική διαδικτυακή συζήτηση, καθώς οι φωτογραφίες με αληθινά ζευγάρια διαφορετικής σεξουαλικότητας, χρώματος, ηλικίας και καταγωγής μας καλούν να «καταρρίψουμε τα στερεότυπα στην αγάπη». Αν εξαιρέσει κανείς τα χυδαία, ρατσιστικά και ομοφοβικά σχόλια από τους λογής-λογής «λευκούς, αρρενωπούς, κανονικούς», η καμπάνια έχει ένα ειδικό ενδιαφέρον ακριβώς επειδή μέσα από ένα μπανάλ στερεότυπο (σοκολάτα-έρωτας-Άγιος Βαλεντίνος)[2] επιχειρεί να πετύχει την εξοικείωση του αγοραστικού κοινού με την πολιτισμική ανεκτικότητα και την ερωτική πολυρυθμία. Ο στόχος της καμπάνιας είναι να μπορέσει να ειπωθεί το επετειακό «σ’ αγαπώ» με έναν πολύ διαφορετικό τρόπο, έτσι ώστε να αποκτήσει νέο νόημα. Κάπου εδώ ωστόσο αρχίζουν τα ουσιαστικά ερωτήματα που αφορούν τη «γλώσσα» του έρωτα και τη ρητορική της διαφήμισης∙ ερωτήματα που τίθενται όχι απαραίτητα για να εκλογικεύσουμε τη μυθολογία του έρωτα αλλά για να σκεφτούμε τις πολλαπλές ταυτότητες των ερωτευμένων.

Στα Αποσπάσματα ερωτικού λόγου, ο Ρολάν Μπαρτ γράφει πως το «σ’ αγαπώ» μπορεί να είναι «μια λέξη θεσπέσια, επίσημη, ανάλαφρη∙ μπορεί όμως να είναι και μια λέξη ερωτική, πορνογραφική. Από κοινωνική άποψη πρόκειται για μια λέξη-μπαλαντέρ». «Κι όλα αυτά τα «σ’ αγαπώ»- «κι εγώ»», συνεχίζει ο Μπαρτ, «που ειπώθηκαν ή δεν ειπώθηκαν, που υπονοήθηκαν ή όχι, που απαξιώθηκαν ή όχι, που έμειναν μετέωρα σε μισάνοιχτα χείλη, πόσο φροντίσαμε να τα «ερμηνεύσουμε», να δούμε μέσα μας, πόσα πραγματικά σημαίνουν, τι μας γεννούν και τι μας «κλέβουν»; Κι η θανατηφόρα «εκλογίκευσή» τους, πού τελικώς μας οδήγησε; Μέχρι το θάνατό μου θ’ αναρωτιέμαι και θα σκάβω». Ας κρατήσουμε αυτή την ιδέα για το «σ’ αγαπώ» ως λέξη-μπαλαντέρ, καθώς εξασφαλίζει την απαραίτητη αμφισημία, που μετατοπίζει τη διαφημιστική καμπάνια από τον ερωτισμό στην αγάπη. Η σοκολάτα, το κόκκινο κρασί, τα κόκκινα τριαντάφυλλα, τα κόκκινα φορέματα (ενίοτε και τα κόκκινα εσώρουχα) αποτελούν οργανικό τμήμα της σημειολογίας της επετείου του Αγίου Βαλεντίνου, που αναπαράγει κυρίως την ετεροφυλοφιλική ερωτική σχέση ως ένδειξη επιθυμίας, φροντίδας και αγάπης μεταξύ του ζευγαριού. Το ενδιαφέρον στοιχείο της συγκεκριμένης καμπάνιας είναι πως η εταιρεία παρασκευής της σοκολάτας διεκδικεί μια ρωγμή μέσα σε αυτή τη «σημειωτική αλυσίδα» του έρωτα, προτείνοντας μια συμβολική έξοδο από τις κυρίαρχες συνδηλώσεις της ερωτικής σχέσης. Η σοκολάτα γίνεται έτσι σύμβολο απελευθέρωσης και πολιτισμικής χειραφέτησης.

Είναι όμως αυτό το διαφημιστικό μήνυμα απαλλαγμένο από άλλα στερεότυπα; Ή μήπως η μετάβαση από τον ερωτισμό στην αγάπη έχει παράπλευρες απώλειες, που πρέπει να μπουν και αυτές στη ζυγαριά της ερμηνείας; Η ατάκα που αναγορεύει, για παράδειγμα, «όλες τις γεύσεις της αγάπης» σε ρηματικό τόπο ειρηνικής συμφιλίωσης ανάμεσα στην ετεροφυλοφιλία και την ομοφυλοφιλία, ανάμεσα σε λευκές και έγχρωμους, ανάμεσα σε νεαρούς/ές και ηλικιωμένες/ους, ανάμεσα σε αρτιμελείς και ΑΜΕΑ είναι μια ενδιαφέρουσα και αναγκαία υπόδειξη πολιτικής ορθότητας, αλλά δεν σημαίνει πως είναι απαλλαγμένη από τη δικό της στερεοτυπικό φορτίο. «Οι γεύσεις της αγάπης» ενσωματώνουν το ερωτικό αντικείμενο του πόθου και ταυτόχρονα το αποκόπτουν από το ρίσκο της σεξουαλικής επιλογής. Την ίδια ώρα, δηλαδή, που η καμπάνια υποστηρίζει την ελευθερία του σεξουαλικού προσανατολισμού υποβαθμίζει τη ριψοκίνδυνη έκθεση στον Άλλο. Όχι επειδή η ετερότητα είναι δήθεν ριζική και απόλυτα ξένη∙ αλλά επειδή η ισότητα την μεταμορφώνει σε ανθρώπινο δικαίωμα. Η ελευθερία της σεξουαλικής επιλογής, δηλαδή, συστατικό στοιχείο για τη συγκρότηση του κοινωνικού φύλου, δεν είναι μόνο μια νομική μέριμνα εξομάλυνσης των ορίων ανάμεσα στο επιτρεπτό και το απαγορευμένο αλλά είναι παράλληλα ένα μεγάλο βήμα δημοκρατικής και ισονομικής εκκοσμίκευσης της δημόσιας σφαίρας.

Ο νόμος βέβαια δεν εξαντλεί την περιπλοκότητα του προβλήματος. Ο ερωτισμός συνδέεται με την πρωταρχική ερωτική επιθυμία, την απόλαυση της σωματικής έλξης και τη φαντασίωση. Η αγάπη σβήνει διακριτικά τα ίχνη της σεξουαλικότητας για να εγγυηθεί την ισχύ και τη διάρκεια των συναισθημάτων. Ο ερωτισμός ταλαντεύεται διαρκώς ανάμεσα στην εγγύτητα και την απόσταση. Στην αγάπη, κατά κάποιο τρόπο, δεν υπάρχει «απαγορευμένο ζευγάρι». Η υπόσχεση της σύζευξης είναι πιο δυνατή από την αναμονή της συνεύρεσης. Αυτό δεν σημαίνει πως ο ερωτισμός είναι ανώτερος από την αγάπη. Ούτε και το αντίστροφο. Στις μέρες μας, βέβαια, τόσο ο ερωτισμός όσο και η αγάπη έχουν ενταχθεί στην διαφήμιση και την επικοινωνία. Καθώς, ολοένα και περισσότερο, η πολιτική ορθότητα κυριεύει τον κόσμο των αισθήσεων, καλό είναι να θυμόμαστε πως η «ελευθεριότητα αποτελεί σήμερα μια μορφή του καινούργιου σεξουαλικού κομφορμισμού».[3] Η συλλογή Victoria’s Secret έχει ήδη αναγγείλει τις «νέες αφίξεις» εσωρούχων για την «ημέρα των ερωτευμένων».[4] Και η fashionista Βικτόρια Μπέκαμ έχει, εδώ και καιρό, χαραγμένο ένα τατουάζ στον αυχένα της, με μερικούς στίχους από το υπέροχο Άσμα Ασμάτων.[5] Και σίγουρα, ο σοκολατένιος Άγιος Βαλεντίνος θα έχει την τιμητική του σε λίγες μέρες. Τουλάχιστον, οι αποχρώσεις του έρωτα και οι γεύσεις της αγάπης θα συνεχίσουν να είναι αρκετά πιο σύνθετες και πολύ πιο συναρπαστικές από μια σοκολάτα.

[1] https://www.lifo.gr/lifoland/its_viral/225353/i-nea-kampania-tis-lacta-me-zeygaria-diaforetikis-seksoyalikotitas-xromatos-ilikias-kai-katagogis

[2] https://flavanaturals.com/chocolate-valentines-day-history/

[3] Jacques André, Μικρό λεξικό της σεξουαλικότητας, μτφρ. Σώτη Τριανταφύλλου, Πατάκη, Αθήνα, 2017, σ. 63.

[4] https://ww.victoriassecret.com/CustomerService/ShoppingOurSite/ValentinesDeliveryGuaranteed?

[5] https://ancienthebrewpoetry.typepad.com/ancient_hebrew_poetry/2007/07/victoria-beckha.html

* * *

Εδώ άλλες αναρτήσεις από την κατηγορία Ανώμαλα ρήματα