H ελληνικότητα ήταν ο «δαίμονας» ή ο «άγγελος» για την τέχνη (σας); — απαντούν οι Kalos & Klio
Ιστορικά το ερώτημα της ελληνικότητας αιωρείται ως εκκρεμές πάνω από την χώρα με αυξομειώσεις, ανάλογα την κοινωνικοπολιτική συγκυρία, χωρίς πότε να καταφέρνει να απαντηθεί επαρκώς, ίσως επειδή η Ελλάδα βρίσκεται σε μια μόνιμη υπαρξιακή σύγχυση· έτσι και τώρα για πολλοστή φορά η οικονομική κρίση επαναφέρει την ανάγκη για μία νέα εθνική αφήγηση σε όλα τα επίπεδα με την χώρα να προσπαθεί να βρει τον προσανατολισμό της σε μια Ευρωπαϊκή Ένωση που δοκιμάζεται όσο πότε άλλοτε από το μεγαλύτερο μεταναστευτικό κύμα στην παγκόσμια ιστορία. Παρόλο που η παγκοσμιοποιημένη οικονομία, η μετανάστευση και οι πόλεμοι επηρεάζουν τον κόσμο ολόκληρο δημιουργώντας προβληματισμούς πάνω στην συγκρότηση και λειτουργία της ταυτότητας , σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες —για παράδειγμα εκεί όπου εγκαταστάθηκε νωρίς μια στιβαρή αίσθηση συγκρότησης της ταυτότητας τόσο σε επίπεδο κράτους όσο και πολιτών—, η ίδια η έννοια, ακόμα κι αν έχει συζητηθεί ως ιδιότητα, δεν έχει το ίδιο βασανιστικό βάρος που τελικά έχει ακόμα για τους Έλληνες. Μπορούμε άραγε να φανταστούμε τους νέους Γερμανούς, έστω και μέσα σε αυτόν τον τωρινό παγκόσμιο αναβρασμό, να αναζητούν να επαναπροσδιοριστούν από τη γερμανικότητα, τους Γάλλους από τη γαλλικότητα, τους Ιταλούς από την ιταλικότητα — και τι αυτό τελικά μπορεί να σημαίνει;
Προσπαθώντας να επικεντρωθούμε στην αρχική ερώτηση της ελληνικότητας στο πλαίσιο της τέχνης (μας) και στο δίπολο δαίμονας ή άγγελος, πέφτουμε αναγκαστικά πάνω στην φορτισμένη έννοια της ελληνικότητας και τις αντιπαραθέσεις που αυτή προκαλεί διαχρονικά· και να την που τώρα επανέρχεται δυναμικά μέσα στην παρούσα κατάσταση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, κάνοντάς μας να σκεφτούμε γιατί εμφανίζεται σχεδόν ως μόνιμο ζητούμενο της ελληνικής κουλτούρας και ύπαρξης.
Είναι λοιπόν η έννοια της ελληνικότητας κάτι που μας αφορά όλους τους Έλληνες, απόδημους ή μη, ως σύνολο και ως άτομα; Ή μήπως είναι ένα φανταστικό, ρευστό, κατασκεύασμα που επινοείται ανάλογα με τη χρονική συγκυρία για να νοηματοδοτεί την εκάστοτε νέα ελληνική πραγματικότητα;
Όπως και να έχει, εμείς ως εικαστικό δίδυμο δεν σκεφτόμαστε με στενούς όρους εντοπιότητας ούτε στην ζωή μας ούτε στην τέχνη που παράγουμε. Ας υποθέσουμε ότι κάποιος γεννιέται και μεγαλώνει μέσα σε ένα σπίτι με πολλά δωμάτια· όσο μεγαλώνει μπορεί να αναπτύξει μια αίσθηση οικειότητας με ό,τι τον περιβάλλει, σε βαθμό που να μην δίνει ιδιαίτερη σημασία στα πράγματα γύρω του, να μην ανοίγει τα βιβλία της βιβλιοθήκης του ή να ξεχνά τα πράγματα που είναι στοιβαγμένα στην αποθήκη του. Αν όμως τελικά περνούσε κάποια στιγμή από την ασυνείδητη αυτή κατάσταση του εφησυχασμού που δημιουργεί το οικείο σε μια συνειδητή συνθήκη, θα ανακάλυπτε έναν κόσμο ολόκληρο από χρήσιμα αντικείμενα και βιβλία που θα μπορούσαν να του δώσουν ιδέες και να του ανοίξουν τη σκέψη. Αν μείνει εκεί θα έχει σίγουρα καταφέρει να ανακαλύψει το ίδιο του το σπίτι, το ζήτημα βέβαια είναι να ανοίξει την πόρτα και να βγει έξω στον κόσμο.
Η τέχνη μας δεν φιλοδοξεί να δώσει μια και μοναδική απάντηση περί ελληνικότητας ή του αντιθέτου της, ας το πούμε παγκοσμιότητα, αλλά επιδιώκει να εκφράσει την δική της ταυτότητα έξω από εθνικά στερεότυπα, την ταυτότητα μιας τέχνης που κοιτάει το κόσμο με εξωστρέφεια, χωρίς να επαναπαύεται μέσα στην θαλπωρή ενός ιδεολογήματος. Έτσι, μας απασχολούν περισσότερο έννοιες που θεωρούμε σημαντικές όσον αφορά την τέχνη (μας), όπως η αυτονομία με τον τρόπο που την εννοούσε ο Κ. Καστοριάδης , δηλαδή το να συγκροτείς ο ίδιος τον κόσμο σου αλλά κάθε φορά να διατηρείς το δικαίωμα να τον επαναπροσδιορίζεις, να μη σταματάς να αναρωτιέσαι για τους κανόνες, να μη σταματάς να αμφιβάλλεις, να μην επαναπαύεσαι ακόμα και όταν αυτό αφορά τις δίκες σου κατακτήσεις. Ένα δεύτερο στοιχείο είναι η ικανότητα να οικειοποιείσαι τον κόσμο· όταν έχεις δομήσει τον εαυτό σου, το διαφορετικό παύει να είναι απειλητικό, δεν σε αλλοιώνει αλλά σε εμπλουτίζει . Εξάλλου, σ’ ένα συνδεδεμένο κόσμο το πολιτισμικά δικό μας είναι των άλλων και των άλλων είναι το δικό μας — ούτε δαίμονας ούτε άγγελος λοιπόν, ο πολιτισμός είναι κράμα, μείγμα, υβρίδιο, είναι η σύνθεση των αντιθέτων, από τη δυτική σκέψη του Αριστοτέλη στην ανατολική του Ηράκλειτου. Η σύνθεση του ανατολικού πολιτισμού με τον δυτικό είναι και Ελλάδα και κόσμος, αυτό είναι κάτι που έχουμε ενσωματώσει στο βλέμμα μας.
Πολλά έχουν ειπωθεί από ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών για την «ασύλληπτη » ελληνικότητα — αντιφατικά, αφοριστικά, νοσταλγικά, όλα με έντονο πάθος, μια και η έννοια της ταυτότητας είναι πάντα κάτι άκρως πολιτικό, ακόμα κι όταν αυτό αφορά την δεδομένη ελληνικότητα του μουσακά (βλ. Επίκουρος, Νέα Ελληνική Κουζίνα, εκδ. Ίκαρος). Στο βιβλίο λέει περίπου ότι όλα τα υλικά του μουσακά είναι δάνεια από άλλες χώρες και πολιτισμούς — η πατάτα μάς ήρθε από την Λατινική Αμερική, ο κιμάς είναι αραβικός , η μπεσαμέλ γαλλική από τους Λουδοβίκους, η μελιτζάνα ήταν ιθαγενές φυτό της Ασίας…
Όλα ξένα λοιπόν και όλα δικά μας.
* * *
Κάθε εβδομάδα ένας εικαστικός καλλιτέχνης απαντά στο ερώτημα του dim/art «H ελληνικότητα ήταν ο «δαίμονας» ή ο «άγγελος» για την τέχνη (σας);» Επιχειρούμε δι’ αυτής της οδού να επαναφέρουμε ένα ερώτημα για τον νεοελληνικό πολιτισμό που τέθηκε ήδη αρκετές φορές και που αποτέλεσε κεντρικό μάλλον άξονα των αναζητήσεων της γενιάς του ’30 και να δούμε, βάσει των απαντήσεων, εάν έχει νόημα να τίθεται ξανά, με νέους όρους και σε εντελώς διαφορετικές συνθήκες ή αν έχει ξεπεραστεί οριστικά. Πώς απαντούν «νεότεροι» και «παλαιότεροι» καλλιτέχνες σε μια ερώτηση που βασάνισε μια ολόκληρη γενιά, αυτήν του 1960, αλλά και παγίδευσε τη σύγχρονη ελληνική τέχνη και λογοτεχνία;
Επιμέλεια: Δρ. Δωροθέα Κοντελετζίδου, ιστορικός/θεωρητικός τέχνης.
* * *
Στο «Cafe dim/art» γίνονται διαδικτυακές συναντήσεις σύγχρονων ελλήνων λογοτεχνών και καλλιτεχνών.
Εδώ άλλες αναρτήσεις από το Cafe dim/art
from dimart http://ift.tt/1YPDtS7
via IFTTT
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου