zougla: Γυμνό σκάκι

Κυριακή 1 Νοεμβρίου 2015

Γυμνό σκάκι

Η πιο διάσημη άνιση παρτίδα

—του Παναγιώτη Πούτου—

Στις 6 Οκτωβρίου επανεκδόθηκε το βιβλίο Eve’s Hollywood (1974) της Eve Babitz, το οποίο, αν και είναι ξεκάθαρα ένα αυτοβιογραφικό βιβλίο, χαρακτηρίζεται μυθιστόρημα: η ίδια, απαντώντας σε σχετική ερώτηση στο Vanity Fair, δήλωσε ότι το έκανε για να αποφύγει τις μηνύσεις. Στο βιβλίο, το οποίο στην αρχική έκδοση περιλαμβάνει οχτώ σελίδες αφιερώσεων, περιγράφεται η καλλιτεχνική ζωή του Λος Άντζελες.

Η επανέκδοση προσφέρει μια καλή ευκαιρία να θυμηθούμε το στιγμιότυπο που έχει κάνει την Babitz διάσημη: τη φωτογραφία που τράβηξε ο Julian Wasser στις 18 Οκτωβρίου 1963 στo Pasadena Art Museum, όπου εκείνη παίζει γυμνή σκάκι ενάντια στον Marcel Duchamp. Σε συνέντευξη που έδωσε στις 13 Οκτωβρίου 2015 στο Vanity Fair μίλησε για τη φωτογραφία στην οποία η εικονιζόμενη ήταν είκοσι ετών κι ο Duchamp εβδομήντα έξι.

To 1912 o Duchamp είχε ζωγραφίσει τον πίνακα Le Roi et la Reine entourés de Nus vites,
που συνέδεε το γυμνό με το σκάκι.

Η εικοσάχρονη Eve είχε σχέση με τον επιμελητή της έκθεσης των έργων του Duchamp, Walter Hopps, o οποίος ήταν έντεκα χρόνια μεγαλύτερός της και παντρεμένος. Στο πάρτι που έγινε πριν από τα εγκαίνια της έκθεσης (7 Οκτωβρίου) δεν την κάλεσε, επειδή η σύζυγός του είχε επιστρέψει στην πόλη. Η Eve αναγκάστηκε να δει την έκθεση όταν άνοιξε για το κοινό, συνοδευόμενη από τους γονείς της. O Walter Hopps έπαιζε σκάκι με τον Duchamp πάνω σε μία υπερυψωμένη πλατφόρμα.

O πατέρας της παρατήρησε ότι οι δύο παίκτες δεν έπαιζαν καλά. Εκεί την προσέγγισε ο φωτογράφος Julian Wasser και της πρότεινε να φωτογραφηθεί παίζοντας σκάκι με τον καλλιτέχνη υπό τον όρο να το κάνει γυμνή. Όταν τον ρώτησαν γιατί διάλεξε εκείνη, απάντησε πως με τη θηλυκότητά της θα ξετρέλαινε τον Duchamp.

Φωτογραφία του Julian Wasser από τα εγκαίνια της έκθεσης: Beatrice Wood και Marcel Duchamp.

H Babitz από την πλευρά της είχε ένα ισχυρότερο, πιο προσωπικό, κίνητρο: ήθελε να εκδικηθεί τον παντρεμένο εραστή της επειδή δεν την κάλεσε στο πάρτι και δεν απαντούσε στα τηλεφωνήματά της. Εκτός όμως από την επιθυμία της να προκαλέσει τη ζήλεια του Hopps, είχε επικαλεστεί (σε παλιότερη συνέντευξη) την επιθυμία να απαθανατιστεί το γυμνό στήθος της:

— Κανονικά φοράω σουτιέν 36 double D. Την εποχή όμως εκείνη έπαιρνα αντισυλληπτικά (η μόνη φορά στη ζωή μου). Το στήθος μου είχε φουσκώσει. Δεν χωρούσε σε κανένα μου φόρεμα. Και, ξέρετε, πονούσε. Αλλά, χμ, ήταν — τέλος πάντων, θεώρησα ότι έπρεπε να φωτογραφηθεί, πραγματικά.
— Πώς έτσι;
— Για να απαθανατιστεί.

Η Babitz αναφέρει σε πρόσφατη συνέντευξη πως ο καλλιτέχνης φορούσε ωραίο κοστούμι και ένα χαριτωμένο ψάθινο καπέλο. Όταν κάθισαν μπροστά από τη σκακιέρα, της είπε “Et alors” και άρχισαν να παίζουν. Αφηγείται πως την νίκησε με μια κίνηση —το ματ των ανοήτων— αν κι εκείνη ενδόμυχα είχε την ελπίδα ότι θα τον κερδίσει. Πίστευε πως χάρη στη γύμνια της θα αποσπούσε την προσοχή του. Σε παλιότερη συνέντευξη, όταν ρωτήθηκε τι συζητούσε με τον Duchamp, απάντησε πως μίλησαν για το «Πουλί της Φωτιάς» τού Στραβίνσκι, ο οποίος ήταν νονός της Babitz.

Συνέχισαν να παίζουν, ώστε ο φωτογράφος να κάνει περισσότερες λήψεις, αλλά σε όλες τις παρτίδες έχανε σε τρεις, τέσσερις κινήσεις. Στο τέλος τής δόθηκε η ευκαιρία να διαλέξει ποια λήψη θα δημοσιευόταν και επέλεξε μία όπου δε φαινόταν το πρόσωπό της. Ήθελε να απαθανατιστεί χωρίς να γνωρίζει κάποιος την ταυτότητά της — εκτός από τους φίλους.

Από τότε η φωτογραφία έγινε διάσημη. Ίσως τη φήμη της επιβεβαιώνουν οι φωτογραφίες και άλλα έργα που αναφέρονται σε αυτή: το 2007 ο Sir Peter Blake έκανε αναπαράσταση της παρτίδας τού 1963 χρησιμοποιώντας την ίδια σκακιέρα που είχε κατασκευάσει ο Duchamp το 1946 και η οποία εικονίζεται στην φωτογραφία με την Babitz, λίγο πριν ο οίκος Sotheby’s βγάλει την εν λόγω σκακιέρα σε δημοπρασία:

Ο ίδιος καλλιτέχνης ζωγράφισε τον πίνακα «Marcel Duchamp’s World Tour: Playing Chess with Tracey«:

Η κροάτισσα καλλιτέχνις Sanja Iveković αναπαρέστησε την παρτίδα σε μία performance με τίτλο «Eve’s game«:

Η αμερικανίδα σκακίστρια Jennifer Shahade εμπνεύστηκε στη δημιουργία ενός βίντεο με τίτλο «Naked Chess» για να προωθήσει το βιβλίο της σχετικά με τον Duchamp και το σκάκι:

O ιάπωνας καλλιτέχνηςYasumasa Morimura αναπαρέστησε ακριβώς τη φωτογραφία στο «Self-portrait as Marcel Duchamp with Yoko Ono white pieces» το 2010. Η λήψη έγινε μπροστά από το ίδιο έργο που είναι στο φόντο της αρχικής φωτογραφίας, το Le Grand Verre του Duchamp, αν και αυτή τη φορά χρησιμοποιείται μία σκακιέρα όπου και τα 32 κομμάτια είναι λευκά, όπως στο White Chess Set (1966) της Yoko Ono:

Υ.Γ.: Μπορεί η Babitz το 1963 να προτίμησε να απαθανατιστεί το στήθος της και όχι το πρόσωπό της, ωστόσο ο Wasser κράτησε και τις υπόλοιπες πόζες. Να μία από αυτές:

* * *

Σημείωση του dim/art: κατά τη διάρκεια της έρευνας για το θέμα, διαπιστώσαμε ότι υπάρχει μακρά ιστορία της χρήσης του σκακιού ως πορνογραφικού στοιχείου. Δεσμευόμαστε να επανέλθουμε με εμπεριστατωμένο αφιέρωμα στο θέμα «Σκάκι και πορνογραφία».

* * *