zougla: Η «κτηνώδης» διάσταση του ιταλικού spleen

Απομύθευση και μοντερνισμός στο τελευταίο μυθιστόρημα του Dario Giudice

—της Ελένης Κοσμά και του Στέργιου Μήτα—

(Dario Giudice, Προσοχή: τα κτήνη, μετάφραση: Ιάκωβος Μιχαήλ, επίμετρο: Ανέστης Γ. Δειλινός, εκδ. Σηματολόγιον, 2007)

Ο Dario Giudice ήταν μέχρι πρότινος ελάχιστα γνωστός στην Ελλάδα και σίγουρα έτσι θα παρέμενε αν δεν καταπιανόταν μεταφραστικά με το τελευταίο του βιβλίο Προσοχή: τα κτήνη [Attention: les bêtes, éd. Gallimard, 2005] ο ελληνικής καταγωγής καθηγητής του Πανεπιστημίου της Σορβόννης, Ιάκωβος Μιχαήλ. Δεδομένων, λοιπόν, των ελάχιστων (αν όχι ανύπαρκτων) αναφορών στο πρόσωπο του συγγραφέα, χρήσιμη θα ήταν μια μικρή εισαγωγή στη ζωή και το έργο του. Ο Dario Giudice γεννήθηκε στη Mestre της Ιταλίας το 1952. Από εφηβική (κατ’ αρχήν) αντίδραση ενάντια στον υπερσυντηρητικό πατέρα εντάχθηκε σε αριστερούς εξτρεμιστικούς κύκλους που ευαγγελίζονταν την ένοπλη πάλη και έπειτα από μια ανεπιτυχή επίθεση στα γραφεία της κεντρικής ασφάλειας της Βενετίας, κατέφυγε στη Γαλλία. Η πρώτη του επαφή με τη γαλλική γλώσσα οργανώθηκε γύρω από το μελέτημα –προϋπόθεση μιας υποτροφίας που απέσπασε από το Κέντρο Γαλλόφωνων Εβραίων Διανοουμένων– για το βιβλικό μοτίβο της γυναικείας ερωτικής φιγούρας από τη Ρουθ μέχρι την Αβισάκ τη Σωμανίτιδα. Το υλικό που συγκέντρωσε αποτέλεσε και τη «βάση δεδομένων» για το πρώτο του μυθιστόρημα με τίτλο L’ éternel retour du sein, 1975 [Η αιώνια επιστροφή του στήθους]. Ο Dario Giudice δεν άργησε να γίνει γνωστός στο γαλλικό αναγνωστικό κοινό, χάρη και στην ενθουσιώδη κριτική που απέσπασε από τον καθηγητή ιταλικής λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου της Τεργέστης Stelio Vinci σ’ ένα κυριακάτικο φύλλο της Humanité.

Η γλώσσα συγγραφής είναι πλέον η γαλλική. Η προσχώρηση στην ξένη γλώσσα σημαίνει και την οριστική πλέον αποχώρηση από την Ιταλία της λευκής τρομοκρατίας των «μολυβένιων χρόνων». Δεκαεπτά χρόνια σιωπής και το 2002 κυκλοφορεί από τον οίκο Gallimard το τελευταίο του μυθιστόρημα, Προσοχή: τα κτήνη. Βρισκόμαστε στις αρχές της δεκαετίας του ’70. Το δέσιμο τεσσάρων Ιταλών, κατοίκων διαφορετικών πόλεων και χωρών, γύρω από ένα απόκομμα εφημερίδας συνθέτει ένα αλληγορικό σχόλιο για την απάθεια, την παραίτηση και την αποκτήνωση. Όλα μοιάζουν να κυλούν ως είθισται, ώσπου στα χέρια των τεσσάρων πέφτει ένα ρεπορτάζ της Corierre della Sera για την ελληνική στρατιωτική δικτατορία. Στο εξής παρακολουθούμε τις εφαπτόμενες της εμπλοκής (και στη συνέχεια απεμπλοκής) του καθενός στο ελληνικό ζήτημα μέχρι την επιλογική εξιστόρηση της «πτώσης» τους.

Ο ιταλογερμανός Gulielmo Lösgen ζει στο Duisburg της Γερμανίας και πολιτεύεται στο τοπικό συμβούλιο της πόλης του. Έπειτα από αλλεπάλληλες αποτυχημένες προσπάθειες ανόδου στην κεντρική πολιτική σκηνή, έχει πλέον συμβιβαστεί με την ιδέα μιας μέτριας «πολιτείας» και ενός ακόμη μετριότερου βίου. Η συνάντησή του με την ελληνική υπόθεση του προσφέρει (τελείως αναπάντεχα) την ευκαιρία που ζητούσε: δραστηριοποιείται στην υπόθεση της διεθνούς αλληλεγγύης στον αγώνα των Ελλήνων φοιτητών, παρεμβαίνει με καταγγελίες στο γερμανικό δημόσιο χώρο και αναδεικνύεται –έτσι– από πολιτευτή μεσαίου μεγέθους σε πολιτικό σταρ. Παρακολουθούμε την μικροπολιτική μιζέρια, τις φιλοδοξίες: την μακιαβελική άνοδο και την «πτώση».

Ο ταχυδρομικός υπάλληλος Alfredo Brillo ζει στο Πουατιέ της Γαλλίας. Του μένουν δυο χρόνια για να συνταξιοδοτηθεί. Αφού έχει μοιράσει την αλληλογραφία στην περιοχή του πάρκου του Μπλοσάκ, αποφασίζει να κάνει ένα διάλειμμα: κάθεται σ’ ένα παγκάκι και ανοίγει την Corierre della Sera για να μάθει τα νέα της πατρίδας του. Η αιφνίδια καρδιακή προσβολή τον βρήκε με τη σελίδα ανοιγμένη στο άρθρο για την ελληνική δικτατορία. Το δημόσιο γεγονός ήλθε να σφραγίσει οξύμωρα μια ταπεινή ιδιωτική ζωή την ύστατη στιγμή της «πτώσης» της.

Ο Riccardo Venturri ζει στο Μεξικό και είναι η τυπική περίπτωση εργένη πανεπιστημιακού: διατηρεί μια φιλολογική σχέση με την Αριστερά και την πολιτική στράτευση. Διαβάζει το άρθρο για την ελληνική δικτατορία και αποφασίζει να επιδοθεί σ’ έναν αγώνα συλλογής υπογραφών. Περιοδεύοντας ανά τα πανεπιστημιακά τμήματα του Μεξικού, γνωρίζει την Marga, την οποία και παντρεύεται: η πολιτική ψευδοσυμμετοχή συνοδεύεται πια εξαίσια από τη συζυγική αλλοτρίωση, το συμβιβασμό και την «πτώση».

Μόλις έχει χωρίσει από τη γυναίκα του, ο γυμναστής Francesco Guadagnati ζει πλέον με τη μητέρα του στα προάστια του Εδιμβούργου. Το άρθρο στην εφημερίδα του προξενεί ένα τέτοιο σοκ που αποφασίζει να ταξιδέψει στην Ελλάδα προκειμένου να βοηθήσει με οποιοδήποτε τρόπο στον αγώνα των Ελλήνων φοιτητών: στο κάτω-κάτω δεν έχει να χάσει και τίποτα. Αποφασίζει να μείνει στην Ελλάδα και έπειτα από λίγους μήνες (τέλη του ταραχώδους 1973), εκτός από ένα νέο σπίτι στις Σποράδες έχει πλέον αποκτήσει και μια νέα, ανέφελη, ζωή. Παραίτηση, ρουτίνα, «πτώση».

Οι τέσσερεις φωνές συμπλέκονται, οι αφηγήσεις καλύπτονται (και αλληλοαποκαλύπτονται) επεμβαίνοντας στο εσωτερικό ενός ανομοιογενούς χωρικού και χρονικού πυρήνα. Η εναλλαγή των προσώπων στην αφήγηση δίνει τον τόνο της κάθε ιστορίας, συμβάλλοντας και στην αρτίωση του προφίλ των κεντρικών χαρακτήρων. Το κάθε όνομα εμφανίζεται στο μυθιστόρημα άπαξ. Από εκεί και στο εξής καταλαβαίνουμε για ποια ιστορία γίνεται λόγος από το πρόσωπο που αφηγείται: σε πρώτο πρόσωπο μιλά ο ιταλογερμανός Lösgen και σε δεύτερο ο γυμναστής Francesco˙ τριτοπρόσωπος είναι ο λόγος του ακαδημαϊκού Venturri και ένα αναπάντεχο δεύτερο πληθυντικό επιλέγει ο ταχυδρόμος Brillo. Η αφήγηση προικίζεται με επίσημα διαγγέλματα και πρωτογενή ντοκουμέντα από τον ελληνόφωνο τύπο της εποχής. Οι μεταφραστικές επιλογές του Ιακώβου Μιχαήλ αναδεικνύουν τη σημαίνουσα κρυπτικότητα του κειμένου και οι εν είδει επιμέτρου σημειώσεις του Ανέστη Γ. Δειλινού προσφέρουν το καταλληλότερο πλαίσιο για την ανάγνωση ενός δυνατού, και σε κάθε περίπτωση απαιτητικού, μυθιστορήματος.

bookstore-2-3