zougla: Παλάτια στην άμμο

—του Γιάννη Παπαθεοδώρου για τη στήλη Ανώμαλα Ρήματα—

Ο πρίγκιπας Χάρυ είχε προειδοποιήσει τη βασιλική οικογένεια ήδη από την περίοδο που υπηρετούσε τη θητεία του, για δέκα εβδομάδες, στο Αφγανιστάν. Εκεί, έλεγε, «δεν ήμουν πρίγκιπας, ήμουν μόνο ο Harry».[1] Λίγο αργότερα, ωστόσο, οι δεύτερες σκέψεις και η αγάπη προς τη γιαγιά του, τον έκαναν να σκεφτεί πως ο ρόλος του έχει και άλλες αποχρώσεις : «Ένιωσα ότι ήθελα να είμαι έξω από αυτό, αλλά στη συνέχεια αποφάσισα να μείνω μέσα και να δουλέψω έναν ρόλο για τον εαυτό μου». Ωστόσο, μετά το γάμο του με τη Μέγκαν, ο Χάρυ και η Μέγκαν παρουσίασαν το σχέδιό τους, προκαλώντας την έκπληξη και την οργή της γιαγιάς του, που αυτές τις μέρες συγκαλεί οικογενειακό (βασιλικό) συμβούλιο. Φαντάζομαι πως σε αυτό το συμβούλιο, ερωτήματα που θα τεθούν θα είναι περίπου αυτά. Τι είναι το Megxit; Ένας μικρός οικογενειακός εμφύλιος; Μια προκλητική αμφισβήτηση της γερασμένης μοναρχίας; Μια πρόσκαιρη εγκατάλειψη των τίτλων ευγενείας; Μια μιντιακή σκηνοθεσία του «αυτοδημιούργητου» ζευγαριού; Μια ενοχλητική παρεμβολή της «μιγάδας» ανάμεσα στους γαλαζοαίματους; Έστω και αν είναι όλα αυτά μαζί, υπάρχει κάτι που υπερβαίνει τη φλύαρη ανεκδοτολογία γύρω από τη «φυγή» του πριγκιπικού ζεύγος από το Παλάτι. Και αυτό το «κάτι» δεν αφορά την «ελέω Θεού βασιλεία» αλλά τη σύγχρονη pop εικόνα της∙ τον τρόπο που η βασιλική οικογένεια «ζει το μύθο της» αλλά και τον τρόπο με τον οποίο ενεργοποιεί άλλες «μυθολογίες» μέσα στη λαϊκή φαντασία.

Στις μυθολογίες αυτές είχε ήδη αναφερθεί ο Ρολάν Μπαρτ, ήδη από τη δεκαετία του 1950.[2] Θυμίζω την παλιά ιστορία. Τον Αύγουστο του 1954, ο βασιλιάς Παύλος και η Φρειδερίκη οργάνωσαν μια κρουαζιέρα για τους γαλαζοαίματους με το ελληνικό πλοίο «Αγαμέμνων».[3] Ήταν μια κρουαζιέρα, στην οποία, όπως παρατηρεί ο Μπαρτ, οι μονάρχες «έπαιζαν τον ρόλο των κοινών θνητών», διασκεδάζοντας με την αντίφαση των δανεικών ρόλων τους. Οι βασιλιάδες και οι πρίγκιπες ξυπνούσαν σε εργάσιμες ώρες, ξυρίζονταν μόνοι τους, ντύνονταν με casual ρούχα και ζευγάρωναν σύμφωνα με το νόμο της «φυσικής επιλογής» και της ενδογαμικής αναπαραγωγής, που όριζε η γαλαζοαίματη ράτσα τους. Σε αυτή την παράξενη εθνογραφική κιβωτό του μοναρχικού «είδους», η μεταμφίεση των βασιλιάδων σε «συνηθισμένους ανθρώπους» έμοιαζε να αποτελεί μια αιφνίδια αλλά και γενναιόδωρη θυσία των προνομίων τους∙ μια θυσία, όμως, που απλώς επιβεβαίωνε την «παρά φύση» διακοπή του ρόλου τους. Διαβασμένες αντίστροφα, όπως σωστά σημειώνει ο Μπαρτ, όλες αυτές οι εκδηλώσεις επικύρωναν και οριστικοποιούσαν τις διαφορές τους με τους «κοινούς θνητούς», την απόσταση τους με τους «συνηθισμένους ανθρώπους», την παθολογική διασκέδαση τους σε βάρος των «κοινών θνητών».

Μετά τη στέψη της Ελισάβετ, «η κρουαζιέρα των γαλαζοαίματων» ήταν ίσως η πιο δημοφιλής δημοσιογραφική είδηση για ένα αναγνωστικό κοινό, που εξακολουθούσε να πιστεύει ότι το φάντασμα της Μαρίας Αντουανέτας στοίχειωνε ακόμη τη μεταπολεμική Ευρώπη. Ίσως ακριβώς επειδή, όπως λέει, ο Μπαρτ, σε αυτή την παράξενη παράσταση της κρουαζιέρας, έσμιγαν «το θέμα του Βασιλιά-Θεού» και το «θέμα του Βασιλιά-Αντικειμένου». Το 1957 εκδόθηκε η κεφαλαιώδης μελέτη του Ernst Kantorowicz, Το διπλό σώμα του βασιλιά. [4] Η μελέτη αυτή, που έμελλε να επηρεάσει καταλυτικά τις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες, εξηγούσε το θεσμό της μοναρχίας ως μια «πολιτική θεολογία». Με οδηγό τη φράση «ο βασιλιάς πέθανε, ζήτω ο βασιλιάς», ο Καντόροβιτς, μελετώντας τον Μεσαίωνα, εξηγούσε πως ο βασιλιάς έχει ταυτόχρονα ένα «φυσικό» σώμα αλλά και ένα «πολιτικό» σώμα, το οποίο επιτρέπει τη συμβολική αναπαραγωγή της εξουσίας του και την κυριαρχία του θεσμού, ακόμη και ερήμην του πραγματικού προσώπου∙ ή μάλλον ακριβώς επειδή το πραγματικό πρόσωπο είναι ήδη εγκλωβισμένο μέσα στο συμβολικό του ρόλο. Αργότερα, στη δεκαετία του ΄70, ο Μισέλ Φουκώ ανέλυσε αυτή την παράδοξη βιο-εξουσία που δομείται πάνω στις αναπαραστάσεις ισχύος που παίρνει το «σώμα» του ηγεμόνα για την πειθάρχηση του «πληθυσμού».

Στη Γαλλία του ’50, η «ανεπίσημη μοναρχία» ενθουσίαζε ακόμη το κοινό. «Ο βασιλιάς Παύλος φορούσε ένα κοντομάνικο πουκάμισο και η βασίλισσα Φρειδερίκη φορούσε ένα πλουμιστό τσιτάκι».[5] Στα «κινηματογραφικά επίκαιρα» της εποχής,[6] είναι σαφής αυτή η ανεμελιά που ριψοκινδυνεύει τον «εκδημοκρατισμό» του θεσμού μέσα από τις θάλασσες του Αιγαίου. Συχνά, όμως, η θάλασσα γκρεμίζει τα παλάτια στην άμμο. Όπως σωστά θυμίζει ο Μπαρτ, ακόμα και τότε οι μονάρχες δεν σταμάτησαν να ασκούν πολιτική και να κρίνονται για αυτή. «Ο Κόμης των Παρισίων εγκαταλείπει τον “Αγαμέμνονα” και ξαναγυρίζει στο Παρίσι για να “επιβλέψει” την καλή λειτουργία της Οργάνωσης της άκρας δεξιάς CED, και ο νεαρός Χουάν της Ισπανίας στέλνεται επειγόντως στην πατρίδα του για να στηρίξει τον ισπανικό φασισμό». Ευτυχώς ο Χάρυ και η Μέγκαν δεν έχουν τόσο επικίνδυνες αποστολές. Απλώς, άλλαξαν τη δημόσια συζήτηση, μετά τον πρώτο ακρωτηριασμό της Ενωμένης Ευρώπης. To Brexit πέθανε. Ζήτω το Megxit!

[1] https://www.queen.gr/juicy/juicy-news/story/191163/o-prigkipas-harry-eixe-provlepsei-tin-apoxorisi-toy-apo-to-palati-prin-apo-dyo-xronia

[2] Βλ. Ρολάν Μπαρτ, Μυθολογίες. Μάθημα, μτφρ. Καίτη Χατζηδήμου-Ιουλιέττα Ράλλη, Ράππα-Κέδρος, 1973, σ. 105-107.

[3] http://www.royalchronicles.gr/august-1954-the-royal-cruise/

Βλ. και http://www.unofficialroyalty.com/royal-tidbits-trivia/agamemnon-1954-cruise-of-the-kings/

[4] https://press.princeton.edu/books/paperback/9780691169231/the-kings-two-bodies

[5] . Ρολάν Μπαρτ, Μυθολογίες…, ό. π., σ. 106.

[6] https://www.youtube.com/watch?v=1BRe4iT_1ps

* Ο Γιάννης Παπαθεοδώρου είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών

* * *

Εδώ άλλες αναρτήσεις από την κατηγορία Ανώμαλα ρήματα