zougla: Ο εχθρός του λαού

Δευτέρα 1 Ιουνίου 2015

Ο εχθρός του λαού

—του Γιάννη Παπαθεοδώρου για τη στήλη Ανώμαλα Ρήματα—

Αν και το πιο συνηθισμένο στερεότυπο στο χώρο του τραγουδιού είναι πως η «μουσική ενώνει», ο μικρός «διαδικτυακός εμφύλιος» για το νέα τραγούδι του Νίκου Πορτοκάλογλου με τον τίτλο «Θα περάσει κι αυτό» μάς θυμίζει ότι ακόμη και οι στίχοι μπορούν να γίνουν ενίοτε επίδικα πολιτισμικά αντικείμενα και να διχάζουν τις ερμηνευτικές κοινότητες των ακροατών τους. Το ρητό ερώτημα που διατρέχει τις δηλωμένες αντιδράσεις συμπυκνώνεται στο αν είναι ή δεν είναι «μνημονιακό» το τραγούδι του καλλιτέχνη, καθώς, όπως υποστήριξε ο συνθέτης και παρουσιαστής των τηλεοπτικών reality shows Ανδρέας Μικρούτσικος: «η φράση “νικητές και νικημένοι όλοι χάσαμε μαζί” μου θυμίζει το “όλοι μαζί τα φάγαμε”». Η απόσταση από τον Πορτοκάλογλου στον Πάγκαλο διανύθηκε με ταχύτητα φωτός, υποδαυλίζοντας το άρρητο ερώτημα που παραμόνευε στα οργισμένα σχόλια των ακροατών: μήπως τελικά το τραγούδι είναι το πρώτο «αντικαθεστωτικό», αντικυβερνητικό και αντι-Συριζικό τραγούδι; Και τι να σημαίνουν άραγε εκείνοι οι στίχοι που μιλάνε για μια «διχασμένη πατρίδα», στην οποία η ζημιά μετριέται πάνω σε ερείπια;

Η καλή φίλη Ελένη Κεχαγιόγλου, σε διπλανή αρμόδια στήλη του dim/art, ανέλυσε έγκυρα και έγκαιρα τις κανιβαλικές αντιδράσεις απέναντι στο συνθέτη, εκθέτοντας παράλληλα και τις δικές της αντιρρήσεις για την πλαισίωση του νέου τραγουδιού από το αφελές Δελτίο Τύπου της Εταιρείας. Και προφανώς υποστήριξε ότι τα τραγούδια κρίνονται από το αισθητικό τους αποτέλεσμα και όχι από τις μνημονιακές ή αντιμνημονιακές τους προθέσεις. Δεν έχει τόση σημασία επομένως να επιμείνουμε στο ίδιο το τραγούδι αλλά, με αφορμή το τραγούδι, να αναφερθούμε σε ένα ευρύτερο φαινόμενο. Γιατί αν μπορεί ένα τραγούδι να ξεσηκώνει τέτοιες αντιδράσεις, και μόνο με την υποψία ότι σχολιάζει κριτικά την επικαιρότητα, τότε το πραγματικό ερώτημα δεν αφορά τα τραγούδια του Πορτοκάλογλου αλλά τα ίδια τα όρια της κριτικής απέναντι στην κυβερνητική πολιτική και στο ύφος μιας εξουσίας.

Στην κεντρική πολιτική σκηνή, η κυβέρνηση έχει ήδη φτιάξει ένα επιχείρημα που μετατρέπει τη δική της θυματοποίηση σε ενοχοποίηση του αντιπάλου: για όλα φταίνε οι κακοί ξένοι, οι σκληροί δανειστές, οι ολιγάρχες, οι τραπεζίτες. Ενόψει μάλιστα της συμφωνίας, ο Πρωθυπουργός, με άρθρο του στο γαλλικό τύπο (Le Monde), υποστήριξε ότι φταίνε οι Θεσμοί που επιμένουν «να καταθέτουν προτάσεις παράλογες και να δείχνουν παντελή αδιαφορία στην πρόσφατη δημοκρατική επιλογή του ελληνικού λαού». Στην εσωτερική «χαμηλή» πολιτική, ο στιγματισμός του αντιπάλου –ή εν πάση περιπτώσει αυτού που δεν προσαρμόζεται στο ύφος της νέας εξουσίας– έχει πάρει τη μορφή μιας καθημερινής πολεμικής. Η κυβέρνηση καταγγέλλει οργανωμένα συμφέροντα, επινοεί θεωρίες συνωμοσίας, επιπλήττει δημοσιογράφους και κάνει ό,τι μπορεί για να εξαλείψει τα ψήγματα αντιπολιτευτικής κριτικής, προάγοντας τη μονοφωνική «κομματική αλήθεια». (Ας θυμηθούμε ότι ακόμη και στη Βουλή, ο κ. Τσίπρας υποστήριξε ότι επιθυμεί την επαναλειτουργία της ΕΡΤ ως αντιστάθμισμα της ενημέρωσης σε σχέση με τα άλλα ΜΜΕ μέσα και όχι ως αυτόνομη παρουσία της υπεύθυνης δημόσιας τηλεόρασης.)

Με τη διαρκή επίκληση της νωπής λαϊκής εντολής και των πρόσφατων δημοσκοπήσεων, η κυβέρνηση προσπαθεί να συρρικνώσει το δικαίωμα της κριτικής, επιμένοντας στο μονότονα διχαστικό δίλημμα «ή εμείς ή αυτοί». Σπαταλώντας έτσι το πολιτικό της κεφάλαιο σε μια σχεδόν ετεροχρονισμένη «προεκλογική» αντιπαράθεση, συνεχίζει να μετατρέπει τους πολιτικούς της αντιπάλους σε «εχθρούς του λαού», με μια πρωτοφανή λαϊκιστική μνησικακακία. Η κατάσταση αυτή άλλωστε εμποδίζει τον ΣΥΡΙΖΑ να γίνει πραγματικός φορέας ριζοσπαστικών τομών και μεταρρυθμιστικών αλλαγών, ιδίως τώρα που η νέα επώδυνη συμφωνία θα χρειαστεί ευρύτερες συναινέσεις και συνεννοήσεις για να είναι εφαρμόσιμη.

Όταν επιτέλους «κλειδώσει» η συμφωνία και έρθει για ψήφιση στη Βουλή, καλό θα ήταν πάντως ο κ. Τσίπρας να ακούσει το τραγούδι του Πορτοκάλογλου και να διαβάσει την αφιέρωση: «Αφιερωμένο από καρδιάς σε όλους μας με την ευχή να θυμόμαστε πιο συχνά ότι και «εμείς» και οι «άλλοι» είμαστε όλοι ταξιδιώτες στο ίδιο καράβι…» Σε λίγες μέρες παλιός «αντιμνημονιακός» ΣΥΡΙΖΑ θα έχει πλέον αλλάξει οριστικά και η χώρα δεν θα είναι δυνατόν να συνεχίσει την πορεία της με τις διαιρέσεις και τους διχασμούς του παρελθόντος. Σε εκείνη τη φάση, τα τραγούδια του Πορτοκάλογλου μπορεί να είναι ίσως πιο επίκαιρα από τα τραγούδια του Τσακνή, που τοποθετήθηκε στην ΕΡΤ, επειδή μάλλον είχε γυρίσει από νωρίς τις πλάτες του στο μέλλον.

Εικόνα εξωφύλλου: αφίσα της Αγκιτπρόπ (τέλη δεκαετίας 1920), όπου απεικονίζονται οι «εχθροί του πενταετούς πλάνου», ήτοι (από αριστερά προς τα δεξιά): ένας πλούσιος γαιοκτήμονας, ένας κουλάκος, ένας αλκοολικός, ένας ορθόδοξος παπάς, ένας δημοσιογράφος των αστικών ΜΜΕ, ένας καπιταλιστής (τραπεζίτης, βιομήχανος ή έμπορος), ένας μενσεβίκος κι ένα κατάλοιπο του τσαρικού καθεστώτος. Σώστε (δεξί κλικ, save as…) την εικόνα και αντικαταστήστε τους εχθρούς του λαού με μνημονιακά σκουλήκια, γερμανοτσολιάδες και υπαλλήλους των τοκογλύφων (μια προσφορά του dim/art για τους μικρούς μας φίλους).

* * *