zougla: Οι άντρες (δεν) κλαίνε

Η Νίκη Κωνσταντίνου-Σγουρού και η Μαρία Τοπάλη διαβάζουν βιβλία για παιδιά και τα συζητούν μεταξύ τους — γραπτά. Κάθε Τρίτη!

Οι άντρες δεν κλαίνε
Κείμενο – εικονογράφηση: JoanTuru
Μετάφραση: Μάρω Ταυρή
Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2023

Η Νίκη στη Μαρία:

Πριν από κάποιον καιρό, η φίλη μου, η Μυρτώ, μου είπε να διαβάσω οπωσδήποτε αυτό το βιβλίο, γιατί εκείνης της άρεσε πολύ. Φοβήθηκα λίγο πως θα είναι από αυτά τα βιβλία που εσύ λες πως αρέσουν στους μεγάλους και όχι στα παιδιά. Ο τίτλος μου φάνηκε λίγο προφανής, το αμέλησα και το έπιασα μετά από κάποιον καιρό. Οι συγκυρίες ταίριαξαν και το βιβλίο ακούμπησε πάνω στις συζητήσεις εκείνων των ημερών. Πιστεύω πως είναι από εκείνα τα βιβλία που θα αρέσουν στα παιδιά, αλλά δεν θα παραδεχτούν πως τους αρέσουν. Δεν είναι δηλαδή ένα από εκείνα που θα πουν «μαμά, διάβασέ το μου πάλι», αλλά η φιγούρα του Νιλ και η κακή του μέρα θα φωλιάσει μέσα τους. Θα είναι ένα μικρό αγκαθάκι, ένα πολύ γνώριμο μικρό αγκαθάκι.

Ο Νιλ είναι ένα αγόρι που διαπιστώνει πως πρέπει να γίνει άντρας. Βρίσκω έξυπνο αυτό το παιχνίδι των λέξεων: σαν οι άντρες να είναι μια άλλη κατηγορία ανθρώπων, μια άλλη «πίστα». Όταν γίνεσαι άντρας δεν υπάρχει επιστροφή, δεν επιτρέπεται πια να είσαι αγόρι, να φέρεσαι σαν παιδί. Λέω μάλλον αυτονόητα πράγματα, αλλά αυτό είναι το γνώριμο αγκαθάκι που βασανίζει πολλά από εμάς άμεσα ή έμμεσα. Ο Νιλ λοιπόν κάνει μια έρευνα και συγκεντρώνει σε ένα πλήρες σχεδιάγραμμα όλα τα στοιχεία που χρειάζεται να έχουν οι άντρες. Κάνει μια εύστοχη παρατήρηση και αναρωτιέται ποιος θα του μάθει να είναι άντρας: είναι μήπως δουλειά του σχολείου; Αφού όλα τα αγόρια το μαθαίνουν και μεταμορφώνονται κάποια στιγμή, κάπου θα πρέπει να μοιράζονται οι οδηγίες. Εδώ μάλιστα το βιβλίο κλείνει πολύ έξυπνα το μάτι στους γονείς, λέγοντάς τους πως όσο κι αν προσπαθήσουν, όσο κι αν διαλέγουν για το παιδί τους βρακί με καρδούλες ή του προτείνουν να παίξει με κούκλες, η πατριαρχία και η απαίτηση για αρρενωπότητα θα τα βρει και θα εισχωρήσει ύπουλα στα δημοκρατικά, ανεκτικά και ισότιμα σπίτια τους. Οι καλύτερες οικογενειακές προθέσεις συναντούν τα στερεότυπα, τις πολεμικές μηχανές, τους μύες, τις σπασμένες μύτες, τις αυστηρά μπλε φορεσιές.

Έτσι, ο Νιλ ακολουθεί το μάνιουαλ αρρενωπότητας και ενώ τα καταφέρνει μια χαρά ολοκληρώνοντας χωρίς πρόβλημα την αντρική αποστολή του (αποφεύγει τη φίλη του, πλακώνεται, κοροϊδεύει), περνάει απαίσια. Πηγαίνει στον γιατρό και βάζει τα κλάματα. Νιώθει φοβερές τύψεις αφού έμαθε πως οι άντρες δεν κλαίνε, αλλά ο καλός γιατρός, αυτός ο απαλός και γλυκός άνθρωπος, του εξηγεί το κόλπο. Αυτός κλαίει και είναι και άντρας! Έτσι, ο Νιλ την επόμενη μέρα πάει στο σχολείο αποφασισμένος να γίνει ο άντρας που ήθελε να είναι. Τόσο απλά. Λες και είναι τόσο απλά…

Το βιβλίο ωστόσο δεν είναι διδακτικό παρά τη σαφή του θέση. Ούτε ενισχύει προβληματικά το δίπολο άντρας-γυναίκα, αφού δεν φτιάχνει μια τέτοια αντιθετική σχέση. Πολύ έξυπνα μιλάει μόνο για την αρσενική πλευρά και συζητάει την αγωνία του αγοριού μπροστά στο πάντα παρόν φάντασμα της ματσίλας. Είναι μια καλή υπενθύμιση και ένα ασφαλές εργαλείο αναστοχασμού. Η μέρα που το διάβασα ήταν μέσα σε εκείνες που είχε ξεσπάσει το υποτιθέμενο «σκάνδαλο» γύρω από την προβολή της ταινίας «Αγόρια στο ντους» (2021) σε μια σχολική τάξη. Αισθάνθηκα πως η ταινία και το βιβλίο είναι φτιαγμένα από τα ίδια υλικά και μιλούν για την ανάγκη των αγοριών να μεγαλώνουν αλλιώτικα μέσα σε έναν πατριαρχικό κόσμο που είναι φτιαγμένος για να καταπιέζει. Σε έναν κόσμο που τους ουρλιάζει σαν προπονητής σε αποδυτήρια, που δεν τα αφήνει να παίρνουν ανάσες και να μένουν αγόρια, παιδιά, πλάσματα, ήρεμα και απαλά.

Η Μαρία στη Νίκη:

Όχι, σε καμία περίπτωση δεν θα πω ότι είναι από αυτά τα βιβλία που αρέσουν μεν στους μεγάλους αλλά όχι στους μικρούς. Φαντάζομαι πολλούς άντρες, μικρούληδες αλλά και κάπως μεγαλύτερους, να βυθίζονται στην ανάγνωσή του. Πρώτα-πρώτα είναι άριστα φτιαγμένο. Οι εικόνες και η σχέση εικόνας-αφήγησης είναι ακριβώς τόσο-όσο. Έπειτα, δεν λέει και κάτι πολύ δυσνόητο. Πάει αδίστακτα και κατευθείαν στο ψητό, και αυτό έχει πάντα τα καλά του. Ίσως γιατί ξέρει ο συγγραφέας με τι αγωνία και τι κρύο ιδρώτα προσέρχεται κανείς στις σελίδες για να λάβει απάντηση και ανακούφιση. Προσπαθώ να σκεφτώ τις ηλικίες. Κλίνω υπέρ του 3-103. Ίσως το «3» είναι υπερβολικά νωρίς, σίγουρα πάντως από τα 5 και μετά θα πρέπει να τίθενται τέτοια ερωτήματα στα αγόρια.

Προσπαθώ να σκεφτώ την ιστορία-πίσω-από-την-ιστορία. Αυτός ο Νιλ στην αρχή ήταν απλώς «ένα πολύ χαρούμενο παιδί». Αυτό υποβάλλει ίσως μια τρυφερή και ανεκτική οικογένεια: ο Νιλ μοιάζει να αναπτύσσεται μες στην καλή χαρά, και κάτι απ’ έξω έρχεται να διαταράξει την παραδείσια και αθώα παιδικότητά του. Ή μήπως όχι; Οι πρώτοι που ενοχοποιούνται βρίσκονται, πληροφορούμαστε αμέσως μετά, εντός των τειχών: οι άντρες της οικογένειας, ο παππούς- η μαμά και ο μπαμπάς είναι αόρατοι, κι αυτό το βρίσκω ευφυές, γιατί με τον τρόπο αυτόν η αναγνώστρια/της τους γεμίζουν ασύστολα με το δικό τους, ιδιαίτερο περιεχόμενο….

Άρα, ο Νιλ-νήπιο απολάμβανε ίσως κάποια ιδιαίτερα προνόμια που σταδιακά απειλήθηκε να καταργηθούν; Μήπως ήταν τότε που ο Νιλ βρισκόταν κυρίως στη φροντίδα και υπό την εξουσία των γυναικών; Νομίζω πάντως πως οι οικογένειες που κάνουν διάκριση, την κάνουν από την πρώτη μέρα, που λέει ο λόγος. Ίσως θέση οικογένειας επέχει εδώ η κοινωνία ολόκληρη, η παράδοση, που είναι εμπεδωμένη και ισχυρή; Όπως και να ’χει, το πρώτο «μάθημα» είναι ότι όταν επιχειρείς να αυτοπαραμορφωθείς, σε πιάνει ναυτία. Αυτό το ξέρουμε όλα, που λες κι εσύ, Νίκη. Άρα, μάθημα πρώτο (το δοκιμάζω ξανά): να είσαι ο εαυτός σου, αλλιώς θα σου έρθει εμετός. Πολύ χρήσιμη επισήμανση πολλαπλών χρήσεων. Ε, και το δεύτερο μάθημα, ωραίο είναι κι αυτό: η επιστήμη (ο γιατρός) είναι με το μέρος μας. Δεν είμαι σίγουρη ότι είναι πάντα έτσι στην πράξη, ιδίως στην Ελλάδα, αλλά για τις ανάγκες της μυθοπλασίας είναι σκόπιμο να εκπροσωπούνται οι δυνάμεις του καλού από μιαν αυθεντία: αν δεν είναι ο γονιός θα είναι ο δάσκαλος και αν δεν είναι ο δάσκαλος θα είναι ο γιατρός.

Έρχεται ένα σημείο καμπής, στα πέντε ή στα δεκαπέντε. Μπορεί καμιά φορά και αργότερα. Κάθε τόσο, κάτι ή κάποιος θα θυμίσει στα αγοράκια αυτή την συγκεκριμένη ανοησία, και στα κοριτσάκια άλλες ανοησίες, που και αυτές σφάζουν και ακρωτηριάζουν και πληγώνουν. Φτάνει η στήριξη από μιαν αγαθή αυθεντία όταν το υπόλοιπο σύμπαν είναι αντίθετο; Εδώ βρίσκω ότι το βιβλίο παραείναι βιαστικό να λύσει τον κόμπο. Και ίσως να αδικεί κιόλας τον κόσμο που (πλέον) μας περιβάλλει. Ίσως δε λείπουν πια τα παραδείγματα μιας άλλης αρρενωπότητας ακόμα και στα ΜΜΕ. Θα αρκούσε κάπου να μας δείξει έναν μπαμπά να αλλάζει πάνες στο μωρό του — έχω άδικο; Ίσως και καμιά διάσημη σκηνή στο σινεμά με άντρα που κλαίει; Άνω τελεία. Θα έχουμε ξανά την ευκαιρία να το συζητήσουμε όλο αυτό.