zougla: Ο άνθρωπος που προσπάθησε η Ιστορία να διαγράψει

—του Ηλία Μαγκλίνη—

Το 1752, ο Πορτογάλος καθολικός ιερέας Ντιόγκο Μπαρμπόσα Ματσάντο υπέγραψε ένα λήμμα στην Bibliotheca Lusitana για έναν Πορτογάλο μουσικό ονόματι Βιτσέντε Λουζιτάνο (Vicente Lusitano). Ο Ματσάντο γράφει ότι ο Λουζιτάνο είχε γεννηθεί στην πόλη Ολιβένκα, χειροτονήθηκε στο τάγμα του Αγίου Πέτρου, ότι δίδαξε μουσική «με μεγάλη επιτυχία, λαμβάνοντας υψηλά δίδακτρα από τους μαθητές του».

Ο Ματσάντο, όμως, παραλείπει μία σημαντική λεπτομέρεια, μολονότι αναφέρεται σε μία από τις πηγές του, ένα χειρόγραφο του 17ου αιώνα που υπογράφει ο Ζοάο Φράνκο Μπαρέτο. Εκεί, ο Λουζιτάνο περιγράφεται ως «πάρντο»: μιγάς δηλαδή. Είναι πολύ πιθανό να είχε μητέρα Αφρικανή και πατέρα Πορτογάλο.

«Ήταν άραγε τυχαία ή σκόπιμη αυτή η παράλειψη;» αναρωτιέται ο ανώνυμος συντάκτης του φυλλαδίου που συνοδεύει την ψηφιακή ηχογράφηση των Μοτέτων του Λουζιτάνο από τη δισκογραφική Linn (έκδοση του 2022) και ερμηνευτές το έξοχο Marian Consort.

Στην ιστορία της λεγόμενης κλασικής μουσικής, ο μοναδικός γνωστός μαύρος συνθέτης είναι ο Ζοζέφ Βολόν, Σεβαλιέ ντε Σεν-Ζορζ (1745-1799), ο «μαύρος Μότσαρτ». Νόθο παιδί Γάλλου ιδιοκτήτη φυτείας στη Γουαδελούπη και μαύρης σκλάβας από τη Σενεγάλη, ο Βολόν, σύγχρονος του Μότσαρτ (είχαν γνωριστεί), συνέθεσε εξαιρετικά έργα, ενώ πήρε μέρος και στη Γαλλική Επανάσταση. Ο Βολόν απολαύει υστεροφημίας· ο Λουζιτάνο, πάλι, όχι.

Πέρα από το έργο του στη θεωρία της μουσικής και, βέβαια, τις «μουσικές εξαίσιες» (για αγγελικές φωνές) που άφησε, ο Λουζιτάνο είναι γνωστός στους μουσικολογικούς κύκλους για τη δημόσια διαμάχη του πάνω σε ζητήματα θρησκευτικής μουσικής με τον Νίκολα Βιτσεντίνο στη Ρώμη το 1551. Η ερμηνεία του μοτέτου του Λουζιτάνο «Regina Caeli» (περιλαμβάνεται στο cd) πυροδότησε τη διαμάχη πάνω στους ιδιαίτερους χρωματισμούς της μουσικής του, καθώς και στη χρήση τρόπων της αρχαίας ελληνικής μουσικής. Βασικές επιρροές, πάντως, φαίνεται να ήταν δύο έξοχοι συνθέτες: ο Ζοζκίν Ντεσπρέ (1450-1521) και ο φερόμενος ως «πρώτος Αγγλος συνθέτης», ο Τζον Ντάνσταμπλ (1390-1453).

Σελίδα από την Introduttione Facilissima, το εγχειρίδιο
μουσικής σύνθεσης του Λουζιτάνο

Κριτική επιτροπή αποτελούμενη και από μέλη της Καπέλα Σιστίνα δικαίωσε τον Λουζιτάνο. Όμως ο Βιτσεντίνο πήρε τους ιστορικούς με το μέρος του και, σχεδόν, εκμηδένισε τον μιγά μουσικό. Ήταν, έτσι, κι αλλιώς ένα «αουτσάιντερ» λόγω του χρώματος στο δέρμα του και μόνον.

Ο Λουζιτάνο εξαφανίζεται για δέκα χρόνια. Τα ίχνη του εντοπίζονται το 1561 – παντρεμένος και έχει προσχωρήσει στον προτεσταντισμό. Μάλλον έζησε από το 1520 έως το 1563 ή ’64. Και αυτό είναι όλο. Όλα τα άλλα είναι μουσική. Φωνητική μουσική που μοιάζει να προέρχεται από μιαν άλλη, μυστική, υπερβατική διάσταση.