zougla: Οι πλούσιες ώρες του Ζακομινούς Γκενσμπορό

Η Νίκη Κωνσταντίνου-Σγουρού και η Μαρία Τοπάλη διαβάζουν βιβλία για παιδιά και τα συζητούν μεταξύ τους — γραπτά. Κάθε Τρίτη!

Ρεμπέκα Ντοτρεμέρ, Οι πλούσιες ώρες του Ζακομινούς Γκενσμπορό
Μετάφραση: Μάρω Ταυρή
Εκδόσεις Μεταίχμιο, 2018

Η Νίκη στη Μαρία:

Αν αναρωτιέσαι τι θα πει «πλούσιες ώρες» δεν είναι κάτι άλλο από έναν «ποιητικό και εκλεπτυσμένο τρόπο να μιλήσεις για τη ζωή κάποιου», εξηγεί στο εισαγωγικό της σημείωμα η Ρεμπέκα Ντοτρεμέρ – ένα σημείωμα που μπορείς κάλλιστα να προσπεράσεις και να βουτήξεις αμέσως στα μεγάλα πλάνα και τις λεπτομερείς απεικονίσεις που σε περιμένουν στις επόμενες σελίδες. Το βιβλίο είναι γραμμένο με περίεργες λέξεις και παράξενα ονόματα ώστε να μεταδίδει την αύρα ενός παλιού μυθιστορήματος, ενός βιβλίου που προϋπήρχε και τώρα το ανακαλύπτουμε και το διαβάζουμε γεμάτες και γεμάτοι απορία. Ο σχεδόν δυσνόητος και υπαινικτικός τρόπος που είναι γραμμένο, η επιμονή του να δείξει τόσες στιγμές και να μιλήσει για όλα, η σχεδόν αρχειακή καταγραφή, το κάνουν να μοιάζει με ταξίδι στο χρόνο, με χαριτωμένη ιδιοτροπία της συγγραφέα.

Παράλληλα με τις εκλεπτυσμένες λέξεις, η Ντοτρεμέρ φτιάχνει και τις ανάλογες εκλεπτυσμένες και ποιητικές εικόνες που θυμίζουν πίνακες ζωγραφικής, ευρήματα σε παλαιοπωλείο και σκηνές από ταινίες. Μια μεγάλη ομάδα ανθρώπων που κρατά ομπρέλες και φοράει χρωματιστά ρούχα απλώνεται μέσα σε ένα τοπίο με ομίχλη σε μια παραλία που το νερό είναι τραβηγμένο: σαν πλάνο του Αγγελόπουλου αλλά για παιδιά.

Είναι ένα βιβλίο για την αίσθηση του χρόνου, ένα κρυφοκοίταγμα στη ζωή κάποιου. Μια αναδρομική ματιά που καλεί τα παιδιά να συνειδητοποιήσουν πως κάποιος που είναι γέρος είχε υπάρξει κάποτε αληθινά μικρούλης (και είχε μάλιστα μια σοφή γιαγιά). Είναι ένα βιβλίο για να βρεις τη θέση σου στον κόσμο, να μοιάζεις απών αλλά να είσαι εκεί, να κρατιέσαι να μην κλάψεις αλλά και να αφήνεσαι. Ένα βιβλίο για παιδιά που λέει πως η ζωή, οι πλούσιες ώρες, φτιάχνονται από αντιηρωικά συναισθήματα και μικρά βήματα κάποιου που κουτσαίνει, μια σειρά από ειλικρινείς συμβιβασμούς: να ταξιδεύεις χωρίς να φεύγεις.

Η Μαρία στη Νίκη:

Ξέρω τι θέλεις να πεις. Αλλά έχω δυο ενστάσεις. Η μία είναι η πιο εύκολη: είναι το βιβλίο αυτό στ’ αλήθεια για παιδιά; Για να είμαι ειλικρινής, δεν είναι η πρώτη φορά που θέτω το ερώτημα αυτό όντας αντιμέτωπη με ένα βιβλίο της Ντοτρεμέρ. Και νιώθω λιγάκι σαν τον Οδυσσέα που παρακαλά τους συντρόφους να τον λύσουν, γιατί το τραγούδι των Σειρήνων τον μαγεύει. Ασφαλώς με μαγεύει η Ντοτρεμέρ, και γενικώς, και το συγκεκριμένο βιβλίο. Και μάλλον τα λες τόσο ωραία που δεν θα είχα να προσθέσω το παραμικρό. Εκτός, να πάρει η ευχή, από την καχυποψία μου. Αυτό που αυτονόητα γοητεύει εμάς, και εύστοχα το επισημαίνεις ως ανακάλυψη ενός βιβλίου που προϋπήρχε (φοβερή σκέψη!), δεν προϋποθέτει μια κάπως εδραιωμένη σχέση με μια τέτοια, παλιά αφήγηση; Το παιδί (θυμάμαι, εδώ, και τον εαυτό μου, έχω αρκετά καθαρή ανάμνηση των πρώιμων αναγνωστικών εμπειριών μου) δεν είναι αυτός ο νεαρός τρεχάτος σκύλος που καταβροχθίζει τις σελίδες σαν να μην υπάρχει κανένα χθες, πασχίζοντας επίμονα να το δημιουργήσει; Σε ποια ακριβώς ηλικία ένα παιδί που θα διαβάσει ένα βιβλίο με σύντομο κείμενο και υπέροχη τεράστια εικονογράφηση θα αποκρυπτογραφήσει τη φράση «Εντούτοις, ο πατέρας του είχε κακό χαρακτήρα (πράγμα που περιέπλεκε τη ζωή όλων τους) και η μητέρα του ήταν γεμάτη συμπλέγματα (πράγμα που την έκανε να λέει ένα σωρό ανοησίες)». Για να μη μιλήσω για τους τόσους υπαινιγμούς σε ιστορικά και πολιτισμικά συμφραζόμενα (στο κείμενο και στις εικόνες), που θα συγκινήσουν και θα ιντριγκάρουν τον ενήλικα, αλλά το παιδί τι μπορεί να αντιληφθεί; Βάζεις κι εσύ τα αγγελοπουλικά πλάνα στη συζήτηση και ρίχνεις λάδι στη φωτιά…

Και περνώ στη δεύτερη ένσταση, έχοντας παραδεχτεί προηγουμένως ότι μάλλον δεν είναι παιδικό βιβλίο αλλά ίσως ένα βιβλίο τέχνης, ένα καλλιτεχνικό έργο για ενήλικες. Αν το δω, λοιπόν, από την άποψη αυτή; Τότε, θα μου είναι πραγματικά, φοβάμαι και πάλι, βαρυφορτωμένο, ανοικονόμητο ως προς τη δεξιοτεχνία και τα ευρήματα. Σου την έσπασα τώρα. Αλλά σκέφτομαι ότι εκεί, γύρω στα 11, τα παιδιά μου ήταν ήδη σε θέση να ακούσουν προσεχτικά κάποια καβαφικά ποιήματα. Αυτό το πολύτιμο αίσθημα του χαμένου που είναι κερδισμένο εντέλει, υπάρχει άλλος που να το μεταδίδει καλύτερα από τον Αλεξανδρινό; Σκέφτομαι φωναχτά. Αλλά μήπως βγήκα εκτός θέματος;