zougla: Οι Άθλιοι

Η Νίκη Κωνσταντίνου-Σγουρού και η Μαρία Τοπάλη διαβάζουν βιβλία για παιδιά και τα συζητούν μεταξύ τους — γραπτά. Κάθε Τρίτη!

Victor Hugo: Οι Άθλιοι
Διασκευή: Μιχάλης Μακρόπουλος
Εικονογράφηση: Βασίλης Κουτσογιάννης
Εκδόσεις Διόπτρα, 2022

Η Νίκη στη Μαρία:

Δεν ξέρω ποια είναι η γνώμη σου για αυτά τα βιβλία που είναι διασκευές κλασικών μυθιστορημάτων και απευθύνονται σε παιδιά ή εφήβους. Εμένα μου φαίνονται θεωρητικά χρήσιμα, αν και συχνά τα βαριόμουν όταν ήμουν σε εκείνη την ηλικία. Θυμάμαι να ξεφυλλίζω τις εκδόσεις της Άγκυρας και να παίρνω μια ιδέα για την πλοκή, μετά λίγο να μπερδεύομαι, μετά να χάνω το ενδιαφέρον μου και να διαβάζω μόνο το τέλος για να μου λυθεί η απορία, χωρίς όμως να έχω αποκτήσει καμία απολύτως σύνδεση με τους ήρωες. Έπιασα στα χέρια μου αυτή τη διασκευή που έκανε ο Μιχάλης Μακρόπουλος στους Άθλιους του Ουγκό, χωρίς να ξέρω πως την έχει κάνει ο Μακρόπουλος – χωρίς δηλαδή να έχω ταυτίσει το όνομα με τον συγγραφέα που ήξερα και μου αρέσει πολύ. Το πρόσεξα και το πήρα για να το διαβάσω επειδή μου αρέσει πάρα πολύ η δουλειά του εικονογράφου, του Βασίλη Κουτσογιάννη, και η χαρακτηριστική χρωματική του παλέτα. Τα μωβ του εξωφύλλου ήταν κάπως αρκετά για μένα. Και ευτυχώς που υπήρχαν αυτά τα μωβ γιατί το βιβλίο μου άρεσε πάρα πολύ. Όταν έφτασα περίπου στη μέση, σταμάτησα να το διαβάζω γιατί ήθελα οπωσδήποτε να μοιραστώ την εμπειρία, οπότε έκανα αυτό που κάνω συνήθως και το πήρα μαζί μου στο σχολείο. Ήταν μάλιστα στην πολύ αρχή της σχολικής χρονιάς, ελάχιστα γνωριζόμουν με τα παιδιά της τάξης. Ξεκίνησα να τους διαβάζω μερικές σελίδες σχεδόν κάθε μέρα για τα τελευταία δέκα λεπτά και οι αντιδράσεις των εντεκάχρονων που είχα απέναντί μου επιβεβαίωσαν τη δική μου άποψη. Ενθουσιάστηκαν. Ο τρόπος γραφής, η σύνοψη και η έμφαση που δίνεται κατά τόπους τράβηξε το ενδιαφέρον των παιδιών και πυροδότησε τις συζητήσεις που ήλπιζα να πυροδοτήσει. Μιλήσαμε για τη δικαιοσύνη και το δίκαιο, για το τι σημαίνει να είσαι φτωχός, τα όρια του καλού, την πατρότητα και την γονεϊκότητα από επιλογή, τη θυσία και το αίσθημα της ευθύνης. Ήταν τέλεια. Κανένα μας δεν ήθελε να τελειώσει το βιβλίο και παρατείναμε τις τελευταίες σελίδες όσο πιο πολύ μπορούσαμε με παρεκβάσεις και υποθέσεις. Ο Γιάννης Αγιάννης έγινε σημείο αναφοράς για την κοινότητά μας: επανερχόμασταν συχνά στο κλεμμένο ψωμί ή στα κλεμμένα κηροπήγια. Πιστεύω πως ο Μακρόπουλος πέτυχε κάτι που ο Ουγκό δύσκολα θα πετύχαινε σήμερα σε μια σχολική τάξη. Μας βοήθησε να εμπλακούμε και να συνδεθούμε. Μας έδωσε ακόμα την αφορμή να συζητήσουμε τι σημαίνει διασκευή και μετάφραση, πώς εκδίδονται και επανακυκλοφορούν τα βιβλία και να σημειώσουμε πως ο Ουγκό υπάρχει εκεί έξω στις μεγάλες βιβλιοθήκες άμα τυχόν τον ξαναχρειαστούμε.

Η Μαρία στη Νίκη:

Ανήκω στη γενιά που μεγάλωσε καταναλώνοντας τεράστιες ποσότητες «Άγκυρας» αλλά και «Αστέρος» και άλλων τέτοιων. Εκ των υστέρων αποφάσισα ότι ήταν καλό πράγμα που αυτές οι διασκευές ήταν «κανονικά» βιβλία, με πολλές σελίδες, μικρά γράμματα, λίγες εικόνες (καμιά φορά οι εικόνες ήταν κάτι εξαίσιες γκραβούρες, ξεπατικωμένες από τα πρωτότυπα). Γιατί σε μυούσαν στην μεγάλη αφήγηση. Θυμάμαι ότι ξεκινούσα ένα τέτοιο βιβλίο και παρακαλούσα να μην τελειώσει. Ήθελα να χωθώ μέσα του. Οπότε, όταν με έφερες αντιμέτωπη με αυτούς τους πολύ σύγχρονα διασκευασμένους και μοντέρνα εικονογραφημένους «Άθλιους» κλώτσησε φυσικά μέσα μου η νοσταλγία των παλιών διασκευών, μαζί με εκείνη την αγχώδη επιτακτικότητα: να μάθουν επιτέλους τα παιδιά να διαβάζουν «κανονικά» βιβλία. Αντί να κατακλύζονται από αυτά τα απίστευτα καλαίσθητα, πολυτελή προϊόντα.

Στη συνέχεια, φυσικά, ηρέμησα. Χαλάρωσα και απόλαυσα. Είναι απίστευτο ότι όντως μπορεί να αφαιρεθεί προσεχτικά το 90% ενός κλασικού βιβλίου και να απομείνει μονάχα ο σκελετός του βασικού μύθου. Οι Άθλιοι του Ουγκ’ο προμήθευσαν με μεγάλη αποτελεσματικότητα πρόσωπα-μύθους στον σύγχρονο πολιτισμό. Μέσα στα λόγια όλων μας θα παρελάσει μια στο τόσο ένας Γιάννης Αγιάννης, ένας Ιαβέρης, ένας Γαβριάς. Έχω μια μοναδική αλλά κάπως ουσιώδη ένσταση ως προς την καλή, κατά τα άλλα, διασκευή του Μακρόπουλου, που όλους αυτούς τους μεταφέρει επιτυχώς σε αυτή την πολύ μίνιμαλ εκδοχή. Παρουσιάζεται μια εξέγερση με βάση 2-3 ονόματα βασιλέων και αξιωματικών. Τι μπορεί να καταλάβει κανείς από αυτό; Δεν υπάρχει κανένα πραγματικό ιστορικό πλαίσιο. Πού ήταν το δίκαιο και πού το άδικο; Γιατί οι μεν πήραν το μέρος του ενός εναντίον του άλλου; Γιατί συνυπήρχαν στο οδόφραγμα πλούσιοι και φτωχοί; Σαν να είναι επουσιώδη όλα αυτά ως προς τη βασική εξέλιξη- και είναι, υπό μία έννοια, μην ξεχνάμε όμως ότι στον καιρό του το βιβλίο απευθυνόταν σε ένα κοινό που λίγο-πολύ ήξερε. Άρα, εκεί θα ήθελα αν όχι μια διαφορετική προσέγγιση εντός της κυρίως αφήγησης, σίγουρα κάποιες σημειώσεις περιθωρίου η εισαγωγής.

Η εικονογράφηση κλείνει, νομίζω, το μάτι στους ιμπρεσιονιστές και καλά κάνει, αυτοί απαθανάτισαν το Παρίσι μιας ολόκληρης εποχής, άρα οι ταυτίσεις γίνονται πολλαπλές. Μου αρέσει ότι στην εικονογράφηση πρωταγωνιστεί μάλλον ο χώρος και ο χρόνος παρά τα πρόσωπα. Δεν είναι εύκολο αυτό.

Κατά τα άλλα, ερχόμαστε αντιμέτωποι και με μια πολύ γερή δόση Γαλλίας, με αυτό το φλογερό αλλά ιδιαίτερα σκληρό και άκαμπτο πνεύμα. Ο λόγος που θεωρώ τη διασκευή πετυχημένη, είναι ότι κατάφερε να μου μεταδώσει ανάλογες αισθήσεις όπως και το πρωτότυπο έργο: θυελλώδη συναισθήματα, μεγάλη αγωνία για την έκβαση, και την Ιστορία να προχωρά σαν δρεπανηφόρο, θερίζοντας δεξιά και αριστερά.