zougla: «Για την σιωπήν του Μεσολογγίου»

—του Γιώργου Τσακνιά—

Στην πλώρη, που σκιρτά, γυρτός, τούτα ’π’ ο ξένος ναύτης.

—Διονύσιος Σολωμός, Ελεύθεροι πολιορκημένοι, Σχεδίασμα Γ΄—

Καθ’ όλη τη διάρκεια της τρίτης πολιορκίας του Μεσολογγίου (15.4.1825 – 10.4.1826), ο Ανδρέας Μιαούλης, ναύαρχος της υδραίικης μοίρας του ελληνικού στόλου, έκανε τα αδύνατα δυνατά προκειμένου να ανεφοδιάζει τους πολιορκημένους με τρόφιμα και πολεμοφόδια, ενώ ταυτόχρονα δεν έπαυε να πιέζει την προσωρινή κυβέρνηση των επαναστατημένων Ελλήνων και τους προεστούς της Ύδρας να βοηθήσουν να σωθεί το Μεσολόγγι. Η επιμονή και το πάθος του, εξάλλου, αναγνωρίστηκαν από τους πολιορκημένους[1].

Στο αρχείο του Γεωργίου Σαχτούρη, το οποίο απόκειται στο ΕΛΙΑ, περιλαμβάνονται δύο σύντομα σημειώματα του Μιαούλη, με τα οποία ζητά από τον αντιναύαρχο Σαχτούρη να ενισχύσει με μπαρούτι δύο καπετάνιους της υδραίικης μοίρας.

Καπ[ετάνιε] Γ. Σαχτούρη!

Δόσε εις τον Καπ[ετάνιον] Δημήτριον Βόκον, μπαρούτι βαρέλια 6 – εξ. επειδή του εβράχη το εδικόν του.

Ο Ναύαρχος

περί Σκρόφας. 5 Απριλλ[ίου] 1826

Καπ[ετάνιε] Γεώργιε Σαχτούρη!

Δόσε εις τον Καπ[ετάνιον] Γεώργιον Λαλεχόν, μπαρούτι βαρέλια 5 – πέντε.

Ο Ναύαρχος

περί Σκρόφας. 6 Απριλλ[ίου] 1826[2]

Από τον πλούτο των σημαντικών τεκμηρίων σχετικά με την Επανάσταση του 1821 που περιλαμβάνονται στα ιστορικά αρχεία του ΕΛΙΑ[3], επιλέξαμε τα σύντομα αυτά υπηρεσιακά κείμενα για την ex silentio μαρτυρία τους: επειδή δηλαδή αποκτούν δραματικό τόνο αν τοποθετηθούν στη χρονική τους συγκυρία, λίγα εικοσιτετράωρα προτού σιγήσουν τα άρματα, προτού απλωθεί στον μεσολογγίτικο κάμπο η «άκρα του τάφου σιωπή». Το πρώτο γράφτηκε στις 5 Απριλίου, την ίδια μέρα δηλαδή που ο Μιαούλης, απελπισμένος από το γεγονός ότι πλέον δεν κατόρθωνε να σπάσει ή να παρακάμψει τον κλοιό των Τούρκων ώστε να στείλει τρόφιμα στην πολιορκημένη πόλη, έγραφε στους προεστούς της Ύδρας: Λογαριάσετε ως χαμένον το Μεσολόγγι[4].

Στα απομνημονεύματα του Γ. Σαχτούρη περιγράφεται γλαφυρά η ψυχική κατάσταση των καπεταναίων του ελληνικού στόλου εκείνες τις μέρες:

Κυριακή 4 Απριλίου. […] Ο εχθρικός στόλος όλος εις τα πανιά απέξω ταις Σκρόφαις, ημείς δε μέσω των Νησιών περιφερόμεθα· κανένα πλοιάριον δεν είδαμε να έλθη επάνω μας και φοβούμεθα ότι το Μεσολόγγι υπάγει να κλίνει τον αυχένα. Προς τα 3 ώρας έστειλεν ο Ναύαρχος και του εδώσαμεν 10 ήτοι δέκα βαρέλια μπαρούτι. Αυτήν την ίδια ώραν επήγεν και ο Αντιναύαρχός μας[5] προς ομιλίαν εις του Ναυάρχου. Προς τα ώρας 5:30 επέστρεψεν ο Αντιναύαρχός μας χωρίς νεώτερον, αλλά μάλλον μελαγχολικός, διά οπού δεν έβλεπεν κανέν μέσον βοηθείας του Μεσολογγίου. […] Όλην την ημέραν και όλην την νύκτα απεράσαμεν βλεπόμενοι με τον εχθρόν ήσυχοι.

Δευτέρα 5 Απριλίου. Με γαλήνη εξημερώθημεν μέσον Οξίας και Ιθάκης. Ο εχθρικός στόλος πάντοτε είναι αντικρύ μας και περιφέρεται, καθώς και ημείς. Προς τα ώρας 5 διά ορδινίας του Ναυάρχου με δεσκερέ*, εδώσαμεν του καπ.[ετάνιου] Δημήτρη Βώκου μπαρούτι βαρέλια εξ, ήτοι 6. Έως εις το βράδυ και όλην την νύκτα με γαλήνη περιφερόμεθα με βόλταις μέσον νησιών Πεταλά.

Τρίτη 6 Απριλίου. […] Εις την ώραν 1:30 ήλθεν εις το πλοίον μας ο καπ.[ετάνιος] Χρήστος Φάρφας και μας είπεν, ότι διά το Μεσολόγγι δεν είναι πλέον ελπίς, και διά τούτο ο στρατηγός Σπύρος Μήλιος απέρασε με επίτηδες μπρατζέρα εις Ζάκυνθον να μεσολαβήση, ει δυνατόν, εις τους Άγγλους, μήπως και στείλουν καμμίαν φρεγάταν και να τελειώση καμμίαν συνθήκην με τον Ιμπραΐμ Πασά, διά να γλυτώσουν αι ψυχαί οπού ευρίσκονται εις το Μεσολόγγι. […]Προς τας ώρας 5 διά ορδινίας του Ναυάρχου εδώσαμεν πάλιν του Καπ.[ετάνιου] Γεώργιου Λαλεχού μπαρούτι βαρέλια 5. Εις τας ώρας 7 ο καιρός εχάλασεν και πήρε μαΐστράλι ολίγον ορμητικόν. […]

Πέμπτη 8 Απριλίου. […] Πολλά πρωί ο Αντιναύαρχός μας ευγήκεν εις Πεταλά να δώση γράμμα για Ζάκυνθον και αύθις να μάθη κανέν νέον περί Μεσολογγίου, επειδή και δεν ακούαμεν ούτε κανονιαίς ούτε μπόμπαις να πέφτουν, καθώς προτήτερα· δεν έμαθεν όμως τίποτα, μάλιστα εύρεν έξω όλους με μίαν πανικήν λύπην. […] Ογλήγορα εγύρισεν ο Αντιναύαρχός μας από Πεταλά καταπικραμένος. Ήλθον διάφοροι καπεταναίοι μας εις το πλοίον μας, περίεργοι ο καθείς να μάθη, και όλοι αναχωρούσαν πλήρεις μελαγχολίας […]

Παρασκευή 9 Απριλίου. Αραγμένοι εις Πεταλά. […] Σήμερον δεν ακούονται παντάπασι κανονιαίς, και βέβαια καμμία συνθήκη γίνεται, και άμποτες να έκλινε το ανδράποδον ο Ιμπραΐμ Πασάς να φήση ελέυθερους τους Χριστιανούς. Ο Αντιναύαρχός μας επήγεν εις του Ναυάρχου να συνομιλήσουν. Εις τας 2:30 ώρας επέστρεψεν χωρίς νεώτερον, μάλλον με συλλογήν και μελαγχολίαν για την σιωπήν του Μεσολογγίου· φαίνεται να επαραδόθη, και οι κόποι μας σβύνονται εις μάτην[6].

Εκείνες τις τελευταίες δραματικές ημέρες, ο οπλαρχηγός Σπύρος Μήλιος ή Σπυρομήλιος επεξεργάστηκε και συζήτησε με τον Μιαούλη ένα σχέδιο ανεφοδιασμού της φρουράς του Μεσολογγίου και απεγκλωβισμού των αμάχων, σύμφωνα με το οποίο οι 250 οπλίτες υπό τις διαταγές του —συντοπίτες του από τη Χειμάρρα— θα επιβιβάζονταν, μαζί με αρκετούς ναύτες, στις βάρκες του ελληνικού στόλου, προκειμένου να επιτεθούν στην τουρκική φρουρά της λιμνοθάλασσας· ο ναύαρχος όμως το απέρριψε ως ανέφικτο.

Ώστε με θλίψιν μας μεγάλη εβλέπομεν ότι το Μεσολόγγιον, και ας αφήσωμεν το Μεσολόγγιον, αλλά τόσαι ψυχαί εχάνοντο αφεύκτως δίχως να δυνάμεθα να κάμωμεν τίποτις προς σωτηρίαν των· και μάλιστα η εμφάνισις του Στόλου αντί να τους ελαφρώση τα δεινά τους τ’ αύξησεν, διότι αφ’ ου είδον οι πολιορκηταί ότι ο Ελληνικός στόλος δεν εκατόρθωσεν τίποτις, εγκαρδιώθηκαν, και οι ημέτεροι απελπίσθησαν […] Αλλ’ η δυστυχία αυξάνει οσήμεραι, επειδή ασθενούν πολλοί από την θροφήν των αλμιρικίων, και μάλιστ’ αποθνήσκουν. […] Η πτώσις του Μεσολογγίου πλέον ήτο άφευκτος· η θλίψις μας ήτον υπερβολική, διότι εβλέπαμε ότι θα εχάνετο τόση ανθρωπότης και ημείς δεν ηδυνάμεθα να κάμωμέν τι υπέρ αυτών[7].

Ο επίλογος γράφτηκε στις 12 Απριλίου. Ο Γ. Σαχίνης έμαθε για την έξοδο των πολιορκημένων από έναν «ξένο ναύτη», τον καπετάνιο ενός εγγλέζικου μπρικιού: Το πρωί είδομεν εις το μέρος των νησιδίων εξερχόμενον του κόλπου το προλαβόν αγγλικόν βρίκιον, εκ διαταγής του ναυάρχου, επήγα πάλιν επ’ αυτού προς επίσκεψιν του πλοιάρχου, και εις την συνομιλίαν μας τον επαρακάλεσα να δώση χείρα βοηθείας εις τους εκτός του Μεσολογγίου Έλληνας, αν τυχόν παραδοθούν εις τον εχθρόν τουλάχιστον διά την Ζάκυνθον κ.τλ. Αυτός τότε μοι απεκρίθη ούτω: το Μεσολόγγιον εκυριεύθη από τους Τούρκους το προχθεσινόν Σάββατον, και οι εν αυτώ Έλληνες αφού έβαλαν φωτιά εις την πυριτιδαποθήκην ώρμησαν ξιφήρεις κατά των εχθρών· τι δε ηκολούθησε εις την έξοδόν των ή μετά ταύτα αγνοώ. Τον αποχαιρέτησα και πάραυτα μετέβην επί του πλοίου του ναυάρχου, και ακούσας ούτος το δυστύχημα του Μεσολογγίου, διέταξεν αμέσως να αναχωρήσωμεν από αυτού και να επιστρέψωμεν εις Ύδραν. Δυστυχής πατρίς. Ιδού το αποτέλεσμα του εμφυλίου πολέμου και των διχονοιών· ο άνεμος ήτον σφοδρός Λ[εβάντες] και την νύκτα έγινε σφοδρότερος[8].

Ο Ανδρέας Μιαούλης σε χαρακτικό του Καρλ Κρατσάιζεν

— : —

[1] Βλ. τις αναφορές στον Μιαούλη στις σελίδες των Ελληνικών χρονικών του Μάγερ: Τα ελληνικά χρονικά, εφημερίς πολιτική εκδοθείσα εν Μεσολογγίω υπό του Δ. Ι. Μάγερ, από 1 Ιανουαρίου 1824 – 20 Φεβρουαρίου 1826, επανέκδοση Κ. Ν. Λεβίδου, Αθήνα 1840. (Βιβλιοθήκη ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ).

[2] Αρχείο Γεώργιου Σαχτούρη, Φ.4, ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ.

[3] Ιστορικά αρχεία του ΕΛΙΑ/ΜΙΕΤ που σχετίζονται με πρόσωπα και γεγονότα του Αγώνα: https://elia1821.com/2021/02/21/historical-archives1/

[4] Επιστολή Α. Μιαούλη «προς τους ευγενεστάτους προκρίτους της νήσου Ύδρας, 5.4.1826 («10 ιδίου ήλθεν»). Από την έκδοση: Αρχείον της κοινότητος Ύδρας δημοσιευμένον υπό Αντωνίου Λιγνού, τόμος 12, Πειραιάς 1930.

[5] «Ο Αντιναύαρχός μας»: εννοεί τον Γ. Σαχτούρη. Είναι σε τρίτο πρόσωπο, γιατί γράφει ο γραμματικός του.

[6] Γεωργίου Σαχτούρη, Αντιναυάρχου, Ιστορικά ημερολόγια του ναυτικού αγώνος του 1821 εκ των πρωτοτύπων ημερολογίων αυτού, εκδότης Σπυρ. Κουσουλίνος, Αθήνα 1890.

[7] Σπυρομίλιου, Απομνημονεύματα της δευτέρας πολιορκίας του Μεσολογγίου 1825-1826, εκδίδονται υπό Ιω. Βλαχογιάννη, Αθήνα 1926.

[8] Ημερολόγια του πολεμικού πλοίου «Μιλτιάδης» του εξ Ύδρας πλοιάρχου Γεωργίου Σαχίνη 1824-1827, δημοσιευμένα υπό Αντωνίου Λιγνού, Ιστορική Υπηρεσία του Βασιλικού Ναυτικού 1949.

* * *

[Πρώτη δημοσίευση, στην έκδοση «21 ιστορίες για το ’21» της Ελληνικής Αρχειακής Εταιρείας].

* * *