zougla: Ένας Ουκρανός φιλόσοφος για τον πόλεμο και την αντίσταση

—Συνέντευξη του Κωνσταντίν Σιγκόφ στην δημοσιογράφο και συνεργάτιδα της Διεθνούς Αμνηστίας Flore de Borde, δημοσιευμένη στο περιοδικό Esprit. Μετάφραση: Νικόλας Σεβαστάκης—

Ο Κωνσταντίν Σιγκόφ (Constantin Sigov) είναι διευθυντής του Ευρωπαϊκού Κέντρου στο Πανεπιστήμιο του Κίεβο και καθηγητής φιλοσοφίας και θρησκευτικών σπουδών στην Ακαδημία Mohyla του Κιέβου. Φιλόσοφος και ορθόδοξος διανοούμενος που αποφάσισε να μείνει στην Ουκρανία για να προσφέρει τη μαρτυρία του. Στην τηλεφωνική του συνέντευξη, μιλά για το πώς βρέθηκε η χώρα του στον πόλεμο, για την αντίσταση του λαού του, και τη δική του και του γιου του. Πολλά σημεία της συνέντευξης έχουν ενδιαφέρον και για τα δικά μας, ιδίως εκεί που αναφέρεται σε ανθρώπους που του μετέφεραν την ιδέα περί «τεχνητού έθνους» και τις άλλες πουτινικές θεωρίες στα γαλλικά πλατό. Σαν κάποιους δικούς μας.

Είστε στο Κίεβο, επιλέξατε να μείνετε στην Ουκρανία. Πώς αντιμετωπίζετε την κατάσταση από τις 24 Φεβρουαρίου;

Είμαι λίγα χιλιόμετρα από το Κίεβο, κοντά στο Βισχορόντ (Vyshhorod). Η γυναίκα και η κόρη μου μόλις έφυγαν από την πόλη με τις τρεις γάτες μας. Έμεινα με τον γιο μου, τον Ρόμαν, που είναι 25 χρονών. Αποφασίσαμε να δώσουμε τις μαρτυρίες μας για να βγάζουμε πληροφορίες για τη χώρα και να πούμε τι βιώνουμε. Δίνω συνεντεύξεις, περιγράφω τι βλέπω. Δεν μπορώ να κάνω τίποτα άλλο, ούτε και ο γιος μου. Ο Ρόμαν μιλάει οκτώ γλώσσες, συνοδεύει πολλούς δημοσιογράφους που βρίσκονται στην περιοχή. Πηγαίνει σε πολύ επικίνδυνα μέρη και ρισκάρει τη ζωή του κάθε μέρα. Αλλά δεν μπορώ να τον σταματήσω, μπορώ μόνο να τον στηρίξω και να τον φιλάω όταν φεύγει.

Είναι για αυτόν, όπως και για μένα, μια εσώτερη ανάγκη, να λέμε την αλήθεια. Γινόμαστε μάρτυρες ενός πραγματικού εγκλήματος κατά της ανθρωπότητας ζωντανά, το παρακολουθούμε. Δεν υπερασπιζόμαστε μόνο το «τομάρι» μας, υπερασπιζόμαστε μια συγκεκριμένη ιδέα της αξιοπρέπειας και της ελευθερίας. Αν δεν το κάνουμε, η ύπαρξή μας δεν έχει νόημα.

Μόλις περάσαμε δεκαπέντε πολύ δύσκολες ημέρες. Ακούμε μαζικούς βομβαρδισμούς κάθε βράδυ. Αυτή την εβδομάδα, βοηθήσαμε έναν από τους μεγαλύτερους συνθέτες της Ουκρανίας, τον Βαλεντίν Σίλβεστροφ (Valentin Sylvestrov), να εγκαταλείψει τη χώρα. Μετά από τριάμισι ημέρες ταξιδιού, στα 84 του χρόνια, μόλις διέσχισε τα πολωνικά σύνορα με τα πόδια. Είναι τρομερή εικόνα να βλέπεις αυτόν τον σπουδαίο άνθρωπο, αυτή την ιδιοφυία της μουσικής, να αφήνει την Ουκρανία κάτω από τις βόμβες.

Επίσης, δεν έχω νέα για μία από τις πρώην φοιτήτριές μου, διακεκριμένη ερευνήτρια, η οποία κατέφυγε σε ένα μικρό χωριό 10 χιλιόμετρα από το Κίεβο. Το σπίτι του ήταν τρία χιλιόμετρα από ένα βιομηχανικό αρτοποιείο που βομβαρδίστηκε και δεκατρείς άνθρωποι σκοτώθηκαν. Από τότε, εξαφανίστηκε με την εξάχρονη κόρη της. Ο γιος μου προσπάθησε να έχει πρόσβαση στο χωριό με Γάλλους δημοσιογράφους, αλλά απέτυχε. Δεν υπάρχουν ανθρωπιστικοί διάδρομοι σε αυτό το μέρος και φοβόμαστε τα χειρότερα. Οι άνθρωποι που κατάφεραν να ξεφύγουν αναφέρουν ότι οι τσετσενικές πολιτοφυλακές, οι λεγόμενοι kadyrovtsy, δολοφονούν εν ψυχρώ πολίτες στους δρόμους, μερικές φορές ακόμα και μπροστά στα παιδιά. Είναι μια πραγματική σφαγή.

Γινόμαστε μάρτυρες ενός πραγματικού εγκλήματος κατά της ανθρωπότητας ζωντανά, το παρακολουθούμε.

Επιπλέον, πολλά διαμερίσματα στο Κίεβο είχαν νοικιαστεί πριν από αρκετούς μήνες από Ρώσους μυστικούς για να σπείρουν την τρομοκρατία. Οι κάτοικοι του Κιέβου προσπαθούν να τους αναγνωρίσουν. Από την αρχή αυτού του πολέμου, είμαστε όλοι πολύ δραστήριοι, οργανώνοντας την αντίσταση μέρα και νύχτα για να είμαστε έτοιμοι όταν έρθει η ώρα. Αυτή τη στιγμή, φοβόμαστε την επίθεση στο Κίεβο και ετοιμαζόμαστε.

Τέλος, όπως γνωρίζετε, εκατομμύρια άνθρωποι εγκαταλείπουν τη χώρα. Χθες ο γιος μου ήταν στο σταθμό του Κιέβου με τον Τύπο για να πάρει συνέντευξη από ανθρώπους που περίμεναν ένα τρένο για να πάνε δυτικά. Υπήρχαν μυριάδες άνθρωποι εκεί και οι δημοσιογράφοι έμειναν έκπληκτοι όταν είδαν ότι όλοι παρέμειναν πολύ ήρεμοι και πολύ υποστηρικτικοί μεταξύ τους στις αίθουσες αναμονής.

Η τηλεόραση στη Γαλλία παρουσιάζει κυρίως δραματικές σκηνές στις οποίες ο πληθυσμός σπεύδει στα τρένα. Αλλά αυτό που είναι πολύ ισχυρότερο, πολύ πιο χαρακτηριστικό, είναι η πολύ αξιοπρεπής προσδοκία που διαβάζει κανείς σε όλα τα πρόσωπα, τα πρόσωπα των παιδιών, των νέων, των ηλικιωμένων. Είναι η μεγάλη προσδοκία της ζωής. Κατά τη γνώμη μου, ολόκληρη η πόλη του Κιέβου κρατά την ανάσα της με αυτή την προσδοκία.

Υπάρχει αφενός αυτή η προσδοκία, υπάρχει όμως και η αντίσταση ενός ολόκληρου λαού που προκαλεί τον θαυμασμό. Ποια είναι τα βαθύτερα κίνητρα των Ουκρανών;

Ο λαός μας αντιστέκεται στο σχέδιο ανασύστασης της «Σοβιετικής Ένωσης». Η Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών ιδρύθηκε επίσημα πριν από περίπου έναν αιώνα, στις 30 Δεκεμβρίου 1922. Ο Πούτιν θέλει να γιορτάσει αυτή την επέτειο με μεγάλες πανηγυρικές πομπές σε λίγους μήνες. Η επίθεση κατά της Ουκρανίας δεν είναι τυχαία. Είναι μέρος του σχεδίου του να επιστρέψει στη σοβιετική αυτοκρατορία. Αλλά αυτό είναι ένα εντελώς δυστοπικό σχέδιο. Η ελπίδα να απαλλαγούμε από το φόβο και τη βία του σοβιετικού καθεστώτος ήταν το κίνητρο του κινήματος για την ανεξαρτησία της χώρας μας το 1991. Δύο θεμελιώδεις ανθρωπολογικοί παράγοντες ώθησαν τη συγκρότησή μας μετά το 1991: η δυνατότητα να πάψουμε να φοβόμαστε τη βία και το να έχουμε το δικαίωμα να λέμε την αλήθεια.

Η Πορτοκαλί Επανάσταση στο Κίεβο το 2004 έφερε τότε μια ήττα στο πνεύμα της νεο-σοβιετικής ρεβάνς κατά της Ουκρανίας. Η πολιτική εμπειρία που αποκτήθηκε κατά τη δεκαετία που ακολούθησε βοήθησε στο να γίνει διάκριση μεταξύ αυτών που συμμετείχαν στο σοβιετικό αφήγημα και σε όσους ήθελαν ένα διαφορετικό αφήγημα. Η «γενιά Maidan» όχι μόνο απελευθέρωσε το Κίεβο από τον νεο-σοβιετικό πειρασμό, αλλά επίσης ξερίζωσε τις μεταμοντέρνες μάσκες πίσω από τις οποίες κρυβόταν ο αρχαϊκός τύπος του «homo sovieticus». Στα τέλη του 2013 και στις αρχές του 2014, η Επανάσταση της Αξιοπρέπειας του Κιέβου σηματοδότησε μια καμπή στην ιστορική στροφή από τον homo sovieticus στον homo dignus. Το πνεύμα της αντίστασής μας ήταν ηθικό και εξακολουθεί να είναι και σήμερα πλούσιο από αυτήν την κληρονομιά.

Σήμερα, ο λαός μας είναι απολύτως ενωμένος. Ο πόλεμος ξεπερνά τις θρησκευτικές, γλωσσικές, εθνοτικές και κοινωνικές διαφορές. Και αυτή η αντίσταση αφορά τους ουκρανόφωνους, τους ρωσόφωνους, τους Εβραίους και τους Έλληνες, και είναι μια ομόφωνη αντίσταση στην τυραννία. Υπάρχουν και άνθρωποι που, χωρίς όπλα, σταμάτησαν τα τανκς που διέσχιζαν το χωριό τους. Ο άμαχος πληθυσμός είναι εξαιρετικά γενναίος.

Αντιστεκόμαστε για την αξιοπρέπειά μας, αλλά και για την αξιοπρέπεια άλλων Ευρωπαίων. Αγωνιζόμαστε για την «ελευθερία μας και για τη δική σας» για να χρησιμοποιήσω εδώ τη διάσημη φράση που εμφανίζεται σε ένα πανό από μια μικρή ομάδα αντιφρονούντων που διαμαρτυρήθηκαν το 1968 στην Κόκκινη Πλατεία ενάντια στην εισβολή των σοβιετικών τανκ στην Πράγα. Ο Πούτιν διεξάγει πόλεμο όχι μόνο κατά της Ουκρανίας αλλά και κατά του ευρωπαϊκού πολιτισμού και της δημοκρατίας. Επιδιώκει να καταστρέψει το ευρωπαϊκό ήθος (ethos) το οποίο ανταγωνίζεται με την κοσμοθεωρία του. Κλεισμένος στο μπούνκερ του εδώ και δύο χρόνια, φυλακισμένος στη ναρκισσιστική του ανοησία, σκέφτηκε ότι θα έπαιρνε το Κίεβο σε λίγες ημέρες και θα εγκαθιστούσε εκεί ένα καθεστώς μαριονέτας. Δεν είχε φανταστεί ότι η ουκρανική αντίσταση θα ήταν τόσο ισχυρή.

Μπορεί η Ρωσία να χάσει αυτόν τον πόλεμο;

Από ηθικοπολιτική και πολιτική άποψη, ο Πούτιν έχει χάσει αυτόν τον πόλεμο.

Από τη μία πλευρά, από όσο βλέπουμε και στο πεδίο, οι στρατιώτες του είναι σε σύγχυση, φαίνονται αποδιοργανωμένοι και δίχως ηθικό. Πίστευαν ότι θα τους υποδέχονταν με λουλούδια κι αυτό δεν συνέβη καθόλου. Κάποιοι δεν γνώριζαν καν ότι έρχονται σε πόλεμο, πίστευαν ότι εστάλησαν στην Ουκρανία σε μια «ειδική επιχείρηση». Βλέπουμε ότι οι ρώσοι στρατιώτες δεν έχουν κινητό μαζί τους. Όταν συλλαμβάνονται από τις ουκρανικές δυνάμεις, καλούν τις οικογένειές τους με ουκρανικά τηλέφωνα και λένε ότι τους είπαν ψέματα. Βλέπουν επίσης ότι τα πτώματα των νεκρών δεν ανακτούνται και θάβονται σε μαζικούς τάφους. Το ρωσικό κράτος δεν κάνει τίποτα για να επιστρέψει αυτούς τους νεκρούς στρατιώτες στις οικογένειές τους. Δεν σέβεται καθόλου την ανθρώπινη ζωή, είτε κάποιος είναι Ουκρανός, είτε Ρώσος ή Ευρωπαίος. Δείχνει έναν αφάνταστο βαθμό κυνισμού και σκληρότητας.

Από την άλλη πλευρά, το έθνος μας απορρίπτει το σχέδιο του ρωσικού καθεστώτος. Αντιμετωπίζουμε ένα ριζικό κακό, με την καντιανή έννοια του όρου. Ο επιτιθέμενος δεν θα μπορέσει να κρατήσει τη χώρα, ούτε θα μπορέσει να την καταλάβει και να γίνει ο αρχηγός του παιχνιδιού. Καθώς αντιστεκόμαστε, η απάντηση γίνεται όλο και πιο βίαιη. Οι πόλεις μας καίγονται κάτω απ τις βόμβες, τις ρουκέτες και τα βλήματα. Αυτός ο πόλεμος δεν σπάει μόνο τζάμια, αλλά θρυμματίζει εκατομμύρια ζωές. Μόλις αυτή την εβδομάδα, δέχτηκε επίθεση ένα εργοστάσιο πυρηνικής ενέργειας κοντά στο Χάρκοβο. Δεν ενδίδουμε στον πανικό, έχουμε διαύγεια νου, αλλά γνωρίζουμε ότι βρισκόμαστε στο χείλος της αβύσσου. Ο Πούτιν δεν έχει όρια, δεν έχει αναστολές. Δεν τον ενδιαφέρει ότι ένα πυρηνικό ατύχημα μπορεί να αγγίξει τους στρατιώτες του, καθώς και τον άμαχο πληθυσμό του. Είναι κλειδωμένος στην τυραννική φούσκα του. Νομίζω ότι έχει πάθει σοκ από τον φόβο του και τον εξαγάγει.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο χρησιμοποιεί προπαγάνδα σε μεγάλη κλίμακα στη χώρα του, φιμώνει τα μέσα ενημέρωσης, συλλαμβάνει και εξαλείφει όλους εκείνους που δεν σκέφτονται όπως αυτός, εγκαθιστά μια δικτατορία στη Ρωσία.

Ήμασταν αφελείς;

Η συνειδητοποίηση των δυτικών ήρθε πολύ αργά. Ωστόσο, κάποιοι προειδοποιούν εδώ και χρόνια για την πραγματικότητα του καθεστώτος Πούτιν. Ο πόλεμος που περνάμε θα αλλάξει τώρα το παιχνίδι; Δεν ξέρω. Αυτή την εβδομάδα, με κάλεσαν να μιλήσω στη γαλλική τηλεόραση. Εξεπλάγην όταν βρέθηκα αντιμέτωπος με έναν συνομιλητή που δεν με άκουγε και που επανάλαμβανε τα επιχειρήματα του Πούτιν και την άποψη περί «τεχνητής χώρας». Ένιωσα σαν να με χρησιμοποιούσαν, εν μέρει, επειδή τα λόγια μου αναμίχθηκαν με μια ολόκληρη φιλο-ρωσική σαλάτα που δικαιολογούσε την επίθεση. Είναι άνθρωποι που προδίδουν την Ευρώπη, προδίδουν τη Γαλλία, είναι «collabos» (συνεργάτες). Φοβάμαι ότι αυτό το δηλητήριο χύνεται για αρκετά χρόνια στην κοινωνία σας.

Το μόνο ερώτημα, κατά τη γνώμη μου, που αξίζει να τεθεί είναι: είστε υπέρ ή κατά αυτού του πολέμου; Αν δεν απαντήσουμε σε αυτή την ερώτηση, είμαστε μέσα στη θολούρα. Όλοι πρέπει να είναι έχουν ξεκάθαρη θέση ως προς αυτό. Τα άτομα, τα μέσα ενημέρωσης, ο κόσμος του πολιτισμού, ο επιστημονικός κόσμος.. Είναι πολύ καλό να οργανώνονται στρογγυλά τραπέζια για την Ουκρανία, να στοχαζόμαστε για την ειρήνη, να διοργανώνουμε μπαλέτα και συναυλίες, αλλά είναι μόνο μια χαριτωμένη πολιτιστική παρέλαση που σκεπάζει την επίθεση. Καταρχάς, όλοι πρέπει να είναι σαφείς ως προς αυτό το θέμα, το οποίο στην πραγματικότητα είναι το ζήτημα της ατομικής ευθύνης όπως το είχε θέσει η Χάνα Άρεντ. Τέλος, επαναλαμβάνω, αυτός ο πόλεμος του Πούτιν δεν είναι μόνο πόλεμος κατά της Ουκρανίας αλλά και πόλεμος κατά ολόκληρης της Ευρώπης. Είμαστε όλοι μας στο ίδιο σκάφος.

Τι περιμένετε από τους Ευρωπαίους;

Αναμένω αποφασιστικότητα και ενότητα. Το πρώτο κύμα οικονομικών κυρώσεων κατά της Ρωσίας υπήρξε μια αναγκαία και πολύ σημαντική αντίδραση. Έφερε καρπούς. Οι Ρώσοι συνειδητοποιούν ότι το καθεστώς του Πούτιν τους βυθίζει σε μαρασμό. Πολλοί εγκαταλείπουν τη χώρα τους. Αυτές οι κυρώσεις είναι ένας πολύ καλός τρόπος για να αποδυναμωθεί η ρωσική οικονομία και έτσι να αποδυναμωθεί η πολεμική οικονομία της. Και καθώς ο Τύπος φιμώνεται και μια πραγματική καταιγίδα έχει πέσει στη χώρα, αυτός ήταν και ο μόνος τρόπος για να υπάρξει κάποιος αντίκτυπος.

Τώρα είναι σημαντικό οι ευρωπαίοι ηγέτες και πολίτες να προχωρήσουν σε ένα δεύτερο κύμα μέτρων. Πρέπει να απελευθερωθούν από την εξάρτησή τους από το ρωσικό φυσικό αέριο και το πετρέλαιο και να οικοδομήσουν μια ισχυρή και ενεργειακά ενωμένη Ευρώπη. Είναι επίσης επιτακτική ανάγκη να επιταχυνθεί η διαδικασία ένταξης της Ουκρανίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Τέλος, πρέπει όλοι να αντισταθούν στην προπαγάνδα του Κρεμλίνου, στις ψεύτικες ειδήσεις, σε αυτή τη διαρκή διαστρέβλωση της αλήθειας. Η κοινωνία των πολιτών να στηρίξει αυτές τις ενέργειες, να μεταφέρει μηνύματα με κάθε τρόπο. Βρισκόμαστε σε μια ιστορική καμπή, και πρέπει να εγκαθιδρύσουμε την κοινή μας δημοκρατία, τις αξίες που εκφράστηκαν μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτή είναι η ευθύνη όλων μας. Μην φοβηθείτε καθόλου, αντισταθείτε εκεί που είστε, ο καθένας στο πόστο και στο επάγγελμά του. Να αντισταθούμε μαζί!

* * *