zougla: Η απέναντι όχθη

…ή ο δεύτερος θάνατος του Ραμόν Μερκαντέρ.

—του Γιώργου Τσακνιά—

Στις 20 Αυγούστου 1940, ο Ραμόν Μερκαντέρ, ισπανός κομμουνιστής και πράκτορας της NKVD, ο οποίος είχε ήδη κερδίσει την εμπιστοσύνη του Τρότσκι και της οικογένειάς του, τον επισκέφτηκε στο σπίτι του στο Μεξικό με πρόσχημα να ζητήσει τη γνώμη του για ένα κείμενο στήριξης προς την 4η διεθνή. Την ώρα που ο Τρότσκι διάβαζε την έκκληση, ο Μερκαντέρ έβγαλε μια ορειβατική αξίνα, την οποία είχε κρυμμένη στο αδιάβροχό του, και την κατέβασε με όλη του τη δύναμη στο κεφάλι του Τρότσκι. Ο Τρότσκι μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο, χειρουργήθηκε και πέθανε την επόμενη μέρα. Ο Μερκαντέρ συνελήφθη και καταδικάστηκε σε είκοσι χρόνια φυλακή.

Φαίνεται πως κρίσιμο ρόλο στη δολοφονία —στην ίδια την απόφαση του Μερκαντέρ να γίνει το φονικό μακρύ χέρι του Ιωσήφ Στάλιν— έπαιξε η μητέρα του, η Καριδάδ Μεκαντέρ. Φαίνεται επίσης πως η Καριδάδ ήταν η φανατική ιδεολόγος, όχι ο Ραμόν. Φαίνεται, τέλος, πως οι προσπάθειές της να επιτύχει την αποφυλάκιση του γιού της είχαν ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα, μιας και οδήγησαν σε ένταση των μέτρων ασφαλείας και, ως εκ τούτου, ακύρωσαν τις προσπάθειες των Σοβιετικών —που προτιμούσαν να τον έχουν οι ίδιοι στα χέρια τους— να οργανώσουν απόδραση. Ο Ραμόν δεν συγχώρεσε ποτέ τη μητέρα του.

Η από κάθε άποψη τραγική αυτή ιστορία καταγράφεται αριστοτεχνικά στο μυθιστόρημα του Χόρχε Σεμπρούν Ο δεύτερος θάνατος του Ραμόν Μερκαντέρ (1969).

Ο Ραμόν Μερκαντέρ αποφυλακίστηκε το 1960. Έζησε την υπόλοιπη ζωή του μεταξύ Κούβας, Τσεχοσλοβακίας και ΕΣΣΔ και τιμήθηκε —αλλά εν κρυπτώ— ως Ήρωας της Σοβιετικής Ένωσης. Πέθανε στην Αβάνα το 1978. Τα τελευταία του λόγια ήταν: «Την ακούω διαρκώς μέσα στ’ αυτιά μου. Ακούω την κραυγή του. Ξέρω ότι με περιμένει στην απέναντι όχθη».

* * *