zougla: Ο μικρός μαχητής

Η Νίκη Κωνσταντίνου-Σγουρού και η Μαρία Τοπάλη διαβάζουν βιβλία για παιδιά και τα συζητούν μεταξύ τους — γραπτά. Κάθε Τρίτη!

Άννα Κοντολέων, Αναστασία Ηλιάδου: Ο μικρός μαχητής
Εκδόσεις Καστανιώτη, 2023

Η Μαρία στη Νίκη:

Κανονικά, θα έπρεπε να γράψω ότι είναι πολύ σημαντική ειδικά η συγκεκριμένη ιστορία. Πώς ένα έμβρυο περνά περιπέτειες, πώς γεννιέται ένα μωρό με ένα σωματικό πρόβλημα αλλά κατά βάση γερό. Να γράψω, δηλαδή, για τις «ιδέες» του βιβλίου. Αλλά, αν θέλω να είμαι ειλικρινής, με τράβηξαν εντελώς άλλα πράγματα. Είναι η πρώτη φορά που διαβάζω μια ιστορία στην οποία αφηγείται το αγέννητο ακόμα μωρό. Εδώ, ήδη ελλοχεύει ο πρώτος κίνδυνος, αλλά ξεχάστε τον: δεν υπάρχει ίχνος περίεργων και θρησκόληπτων αντιλήψεων περί του πότε αρχινά η ζωή. Είναι φανερό ότι η στόχευση είναι άλλη. Υπάρχει ένα παραμύθι που με κερδίζει από την πρώτη στιγμή. Υπάρχει κάποιος εκειμέσα, που το παλεύει. Και «έξω», υπάρχει κάποια άλλη, που το παλεύει και αυτή. Υπάρχουν γεγονότα και περιπέτειες που τις βιώνουν και οι δυο με τρόπο διαφορετικό αλλά ταυτόχρονο και αδιάσπαστο. Η Κοντολέων βρήκε έναν εξαιρετικό τρόπο να το κάνει παραμύθι όλο αυτό, να το κάνει περιπέτεια. Μια περιπέτεια καθόλου ροζ, καθόλου εξιδανικευμένη. Από την αρχή υπάρχουν δυσκολίες, τέρατα, σεισμοί, εχθροί. Και από την αρχή υπάρχει αγάπη και προσπάθεια για επικοινωνία. Όλο το γίγνεσθαι αφαιρείται σε μεγάλο βαθμό από τη φύση και προσωποποιείται, και δραματοποιείται. Η εικονογράφηση θα έλεγα ότι το σιγοντάρει όλο αυτό. Δεν θα πω ότι το διάβασα χωρίς σφίξιμο αλλά και δεν θα πω ότι δεν το διάβασα με την ανάσα κομμένη και με αληθινή συγκίνηση. Θυμάμαι σαν και τώρα μια φίλη να ταΐζει το καινούριο της μωρό-κοριτσάκι, που είχε γεννηθεί και αυτό με κάποια προβλήματα. Την ώρα που το τάιζε, με κοίταζε στα μάτια κάπου-κάπου και μου έλεγε «ξέρεις τι μαχήτρια είναι αυτή;» Και εγώ καταλάβαινα αμέσως, με αυτόματη μετάφραση «ξέρεις τι μαχήτριες είμαστε εμείς»; Μα και χωρίς μείζονα προβλήματα, είναι δύσκολο για την καθεμιά και τον καθένα μας να «γίνεσαι», όπως είναι κάθε μέρα δύσκολο να «είσαι». Και πάντα θέλεις να ακούς μια φωνή που έρχεται από την είσοδο της σπηλιάς σου και σε λέει φασολάκι της και κρουασανάκι της, και σε περιμένει με καλή προαίρεση και με επιθυμία. Και κάπως μάχεται μαζί σου και αυτή.

Η Νίκη στη Μαρία:

Δεν μπορώ να πω πως δεν συγκινήθηκα με το τέλος του βιβλίου (γιατί νομίζω πως όποια αφήγηση ή εικόνα μωρού που γεννιέται και συναντά αυτές και αυτούς που το αγαπούν με κάνει να κλαίω) και κυρίως συγκινήθηκα με το δικό σου κείμενο. Συνοψίζεις και αναδεικνύεις όλα τα καλά στοιχεία του βιβλίου, το οποίο δεν μπορώ να πω πως μου άρεσε ιδιαίτερα. Έχω πάλι αυτό το γνωστό πρόβλημα απεύθυνσης: για ποιον γράφεται αυτό το βιβλίο; Δεν είναι για πολύ μικρά παιδιά γιατί έχει πολύ κείμενο και πληροφορία επιστημονική. Αν κάποιος τους το διαβάσει φωναχτά πιστεύω πως θα χαθούν μέσα στην τόση πληροφορία και τις πολλαπλές μάχες που δίνει το έμβρυο. Στην προσπάθειά της για μία ρεαλιστική αποτύπωση της περιπέτειας του μαχητή, αισθάνομαι πως η Κοντολέων χάνει το νήμα της ιστορίας. Και δεν είναι ούτε για μεγάλα παιδιά, γιατί η ιστορία παραείναι γραμμένη παιδικά με βασιλιάδες, φίδια και περιπέτεια απλοϊκά παραμυθένια. Οι μπλε σελίδες που παρεμβάλλονται διακόπτοντας τη ροή της ιστορίας για να δώσουν το επιστημονικό υλικό δεν είναι ούτε ακριβώς επιστημονικές, ούτε και πλήρως σαφείς. Δεν ξέρω, δηλαδή, αν αυτά που λέγονται θα μπορούσαν να γίνουν αντιληπτά από ένα παιδί, ούτε στο επίπεδο της μυθοπλασίας που αποτυπώνει τη μάχη του εμβρύου προς τη ζωή, ούτε στο επίπεδο της κυριολεξίας. Επίσης, αν και η ιστορία γράφεται από την εξαιρετικά υποσχόμενη οπτική του αγέννητου, το κείμενο –οι λέξεις, οι παρομοιώσεις, οι προτάσεις– είναι πολύ ενήλικες. Δεν είναι εκφράσεις ενός μικρού παιδιού, ούτε καθρεφτίζουν το πραγματικά άγνωστο και ανείπωτο που χαρακτηρίζει (μάλλον) την αρχή της ζωής. Έτσι, η ενδιαφέρουσα οπτική γωνία για μένα χάνεται. Μήπως τελικά το βιβλίο είναι για τις μαμάδες-μαχήτριες, που θα ήθελαν ένα ημερολόγιο να καταγράψει την αγωνία και τον δρόμο που διένυσαν; Το δέχομαι, αλλά δεν δέχομαι ότι «ένα παιδί είναι σαν ένα χρυσό μετάλλιο». Δεν είναι.