zougla: Ανεύρετα φιλιά

—του Γιάννη Παπαθεοδώρου για τη στήλη Ανώμαλα Ρήματα—

Ο George Mendonsa πέθανε πριν από λίγες μέρες, σε ηλικία 95 ετών. Ήταν ο περίφημος «ναύτης» στη γνωστή φωτογραφία με «Το Φιλί», που τραβήχτηκε στο τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, αμέσως μετά την άνευ όρων παράδοση της Ιαπωνίας.[1] Δεν πρόκειται βέβαια για το ρομαντικό φιλί ενός ζευγαριού∙ ούτε καν για μια συγκυριακή επαφή λόγω αμοιβαίας σωματικής έλξης. Η κοπέλα της φωτογραφίας, η Greta Zimmer Friedman, που πέθανε σε ηλικία 92 ετών το 2016, ήταν τότε μια περαστική νοσοκόμα, βοηθός σε οδοντιατρείο. Όπως η ίδια έχει παραδεχτεί σε συνέντευξή της, ο ναύτης «την άρπαξε» και τη φίλησε. Στο πέρασμα των χρόνων, η φωτογραφία είχε ήδη κερδίσει την αισθητική της καταξίωση ενώ παράλληλα αποτελεί ένα σημαντικό ιστορικό τεκμήριο για το κλίμα εκείνων των ημερών.

kobk23bt2mi6ta3v4popnnufla

Πρόσφατα, ωστόσο, και αμέσως μετά τον θάνατο του Mendonsa, το αγαλμάτινο ομοίωμα της φωτογραφίας που βρίσκεται στη Sarasota της Φλόριντα, βεβηλώθηκε. Πάνω στο πόδι της νοσοκόμας γράφτηκε με κόκκινο σπρέι το γνωστό σύνθημα της φεμινιστικής διαμαρτυρίας/καταγγελίας : #MeToo.[2] Στη διαδικτυακή συζήτηση που ακολούθησε, το άγαλμα δεν έμοιαζε πια με ένα ιστορικό μνημείο για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά με ένα αποκρουστικό σύμβολο της σεξουαλικής παρενόχλησης. Δίπλα και γύρω από «Το Φιλί» στήθηκε ένα ιδιότυπο δικαστήριο με μάρτυρες κατηγορίας, που σταδιακά σύγκριναν την «άνευ όρων παράδοση» της Ιαπωνίας, το 1945, με την ακούσια παράδοση της νοσοκόμας στην αγκαλιά του ναύτη.

Το ενδιαφέρον σημείο σε όλη αυτή την αναδρομική προβολή της «πολιτικής ορθότητας» στο παρελθόν είναι βέβαια η ανιστορική αντιμετώπιση της φωτογραφίας, του αγάλματος αλλά και της πραγματικότητας. Οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές της ιστορίας έχουν μιλήσει για τις συνθήκες του συμβάντος. Η Friedman μάλιστα, παρ’ όλο που έχει τονίσει πως δεν ήταν μια συναινετική πράξη, έχει περιγράψει το φιλί σαν μια εκδήλωση χαράς για το τέλος του πολέμου. Μέσα σε αυτά τα συμφραζόμενα, άλλωστε, δημοσιεύτηκε και η φωτογραφία με «Το Φιλί» στην Times Square, από τον Alfred Eisentaedt αλλά και από τον Victor Jorgensen, που τράβηξε το ίδιο στιγμιότυπο από άλλη οπτική γωνία. Σε κάθε περίπτωση, και για πολλά χρόνια, «Το Φιλί» έμοιαζε να είναι ένας αποχαιρετισμός στον πόλεμο και όχι ένα επίδικο θέμα στην αναμέτρηση των δικαιωμάτων των δύο φύλων.

Αυτό βέβαια δεν εμπόδισε τη μαζική και δημοφιλή κουλτούρα από το να ενσωματώσει «Το Φιλί» στις δικές της πολιτισμικές χρήσεις: αγάλματα από πλαστικά και αλουμίνιο, σκηνές από ταινίες, εορταστικές τελετές του Αμερικανικού Ναυτικού. Σε μία από αυτές τις δημόσιες τελετουργίες άλλωστε, και σε μια αντίστροφη αναβίωση της αρχικής φωτογραφίας, η τραγουδίστρια Katy Perry, φίλησε έναν 20ετή ναύτη. Ήταν ένα «σκηνοθετημένο» φιλί, που, μέσα στον καιρό του πολέμου της Αμερικής με το Αφγανιστάν (2012), σφράγισε με μια «ανάμνηση στα χείλη» τη μοναξιά του νεαρού ναύτη.[3] Η ίδια σκηνή, έστω και από την ανάποδη, αποκτούσε νέο νόημα μέσα στη συγκυρία. Έχει λοιπόν και το φιλί την δική του ιστορία∙ ακόμα και όταν μιμείται άλλα φιλιά, εξίσου «περαστικά» και τυχαία.

I Kissed A Girl

Το 1893, ο Γιάννης Ψυχάρης έδωσε στην Αθήνα μια διάλεξη για «Το Φιλί». Σε αυτή τη διάλεξη, ανάμεσα σε άλλα θέματα, θίγει και τα «ιστορικά του φιλιού». «Το ζήτημα γίνεται ιστορικό», λέει ο Ψυχάρης, γιατί θα έπρεπε κανείς να δείξει τι νόημα για κάθε λαό και σε κάθε εποχή αποκτά το φιλί σε όλες τις εκδοχές του. Στη βιβλιοθήκη του Ψυχάρη άλλωστε έχει εντοπιστεί και η ανώνυμη μελέτη Le Baiser: Etude litteraire et historique, (1888) που, όπως παρατηρεί σχετικά ο Δημ. Τζιόβας,[4] πρέπει ασφαλώς πρέπει να έστρεψε το ενδιαφέρον του Ψυχάρη στο φιλί ως «μια ιδιάζουσα ανθρώπινη δραστηριότητα», με αυτόνομη ιστορική και ψυχολογική αξία. Μερικές δεκαετίες αργότερα, ο Ναπολέων Λαπαθιώτης μιλούσε για εκείνο το «ανεύρετο φιλί» που μοιάζει περισσότερο με μια συνεχή οφειλή και με μια διαρκή εκκρεμότητα, «ώσπου να πέσει σκοτεινιά/ μια μέρα του θανάτου»[5].

Οι αρχές της Sarasota πλήρωσαν χίλια δολάρια για να καθαρίσουν το άγαλμα από το γκράφιτι με το #MeToo. Η γάμπα της νοσοκόμας είναι ξανά λευκή. Η αστυνομία αναζητά ακόμη το δράστη και η σχετική συζήτηση στο διαδίκτυο συνεχίζεται. Μερικοί φανατικοί της «πολιτικής ορθότητας» προτείνουν ακόμη και την κατεδάφιση του αγάλματος, ενώ σε διάφορους ακαδημαϊκούς κύκλους της Αμερικής η βεβήλωση του αγάλματος έχει αυξήσει την ακτιβιστική αίγλη που προκαλεί η περίφημη metony#MeToo. Πέρα από τις μετωνυμίες και τις μεταφορές, πάντως, κανείς δεν πρόλαβε να ρωτήσει τον George Mendonsa και την Greta Zimmer Friedman για τα άλλα, φευγαλέα και ανεύρετα, φιλιά της ζωής τους.

αρχείο λήψης