zougla: Η ανάκριση του Σοστακόβιτς

—του Γιώργου Τσακνιά—

Στις 25 Σεπτεμβρίου 1906 γεννήθηκε στην Αγία Πετρούπολη ο συνθέτης Ντμίτρι Σοστακόβιτς. Αντί άλλου αφιερώματος, ας δούμε πώς αφηγήθηκε ο ίδιος ο συνθέτης την ανάκρισή του στα χρόνια του «μεγάλου τρόμου» του Στάλιν, στα τέλη της δεκαετίας του 1930, όταν βρέθηκε σε θανάσιμο κίνδυνο εξαιτίας της φιλικής του σχέσης με τον στρατάρχη Τουχατσέφσκι. Η περιγραφή της ανάκρισης θα μπορούσε κάλλιστα να είναι διήγημα· αλλά δεν είναι.

Ο Μιχαήλ Τουχατσέφκσι, αναμορφωτής και χαρισματικός αρχηγός του Κόκκινου Στρατού, συνελήφθη με διαταγή του Στάλιν στις 22 Μαΐου του 1937. Ανακρίθηκε υπό την προσωπική επίβλεψη του Γιάκοντα, επικεφαλής της Εν Κα Βε Ντε και, φυσικά, ομολόγησε πως ήταν κατάσκοπος των Γερμανών και πως συνωμοτούσε με τον Μπουχάριν με στόχο να καταλάβουν πραξικοπηματικά την εξουσία (η ομολογία του υπάρχει ακόμη στα κρατικά αρχεία και είναι βαμμένη με το αίμα του — κυριολεκτικά). Στις 11 Ιουνίου παρουσιάστηκε ενώπιον εκτάκτου στρατοδικείου. Όταν άκουσε τις κατηγορίες, μονολόγησε: «Νομίζω πως βλέπω όνειρο». Οι ίδιοι οι δικαστές ήταν έντρομοι από αυτό που συνέβαινε και κάποιος από όλους ακούστηκε να λέει: «αύριο θα είμαι εγώ στη θέση του». Ο Τουχατσέφσκι καταδικάστηκε για προδοσία και το ίδιο βράδυ εκτελέστηκε.

Λίγες ημέρες μετά τη σύλληψη του Τουχατσέφσκι, ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς εκλήθη στην Εν Κα Βε Ντε «δι’ υπόθεσίν του». Ιδού πώς περιέγραψε αργότερα ο ίδιος την ανάκρισή του στον συνθέτη Βενιαμίν Μπάσνερ:

Μου έδωσαν πάσο και ανέβηκα στα γραφεία. Μόλις μπήκα, ο ανακριτής σηκώθηκε και με χαιρέτησε. Ήταν πολύ φιλικός και μου ζήτησε να καθίσω. Άρχισε να με ρωτά διάφορα για την υγεία μου, για την οικογένειά μου, για τη δουλειά μου — χίλια δυο. Μιλούσε πολύ ήρεμα, ευγενικά και πολιτισμένα. Ξαφνικά με ρώτησε:
— Τον Τουχατσέφσκι τον γνωρίζετε;
— Ναι.
— Από πού;
— Μετά από μια συναυλία μου ήρθε στα παρασκήνια να με συγχαρεί. Είπε ότι του αρέσει η μουσική μου και ότι είναι θαυμαστής μου. Είπε ότι θα ήθελε να συναντηθούμε όταν έρθει στο Λένινγκραντ να μιλήσουμε για μουσική. Είπε ότι θα το χαιρόταν πολύ να μιλήσουμε για μουσική. Είπε να τον επισκεφτώ αν πάω στη Μόσχα.
— Και πόσο συχνά συναντιόσασταν;
— Μόνο όποτε ερχόταν εδώ ο Τουχατσέφσκι. Συνήθως με καλούσε σε δείπνο.
— Ποιος άλλος ήταν;
— Η οικογένειά του μόνο. Οικογένεια, συγγενείς…
— Και τι θέματα συζητούσατε;
— Κυρίως για μουσική.
— Όχι πολιτικά;
— Όχι, ποτέ δεν συζητούσαμε πολιτικά. Ήξερα πώς ήταν τα πράγματα.
— Ντμίτρι Ντιμτρίεβιτς, το θέμα είναι πολύ σοβαρό. Πρέπει να θυμηθείτε. Λοιπόν, σήμερα είναι Σάββατο. Θα υπογράψω το πάσο και μπορείτε να φύγετε να πάτε στο σπίτι σας. Αλλά τη Δευτέρα το μεσημέρι πρέπει να είστε πάλι εδώ. Μην το ξεχάσετε. Είναι πολύ σοβαρό, πάρα πολύ σοβαρό.
Κατάλαβα ότι αυτό ήταν. Εκείνες οι δύο μέρες μέχρι τη Δευτέρα ήταν εφιαλτικές. Είπα στη γυναίκα μου ότι μάλλον δεν θα ξαναγυρνούσα. Εκείνη μου ετοίμασε μια τσάντα για την εξορία. Έβαλε μέσα ζεστά εσώρουχα κ.ο.κ. Ήξερε ότι δεν θα γυρνούσα. Πήγα πάλι το μεσημέρι της Δευτέρας. Έδωσα τα χαρτιά μου στον φρουρό στην είσοδο. Εκείνος έψαξε το όνομά μου σε μια λίστα, σε δεύτερη, σε τρίτη. Μετά με ρώτησε:
— Ποιος σας κάλεσε;
— Ο Επιθεωρητής Ζακόφσκι.
—Δεν θα μπορέσει να σας δει σήμερα, είπε ο φρουρός. Πηγαίνετε σπίτι. Θα σας ειδοποιήσουμε.
Μου επέστρεψε τα χαρτιά μου και έφυγα. Αργά εκείνο το βράδυ έμαθα πως ο Επιθεωρητής είχε συλληφθεί.