zougla: Ανταρκτική, μια θαυμαστή ήπειρος

Η Νίκη Κωνσταντίνου-Σγουρού και η Μαρία Τοπάλη διαβάζουν βιβλία για παιδιά και τα συζητούν μεταξύ τους — γραπτά. Κάθε Τρίτη!

Ανταρκτική. Μια θαυμαστή ήπειρος.
Κείμενο: Mario Cuesta Hernando
Εικονογράφηση: Raquel Martín
Μετάφραση: Πετρούλα Γαβριηλίδου
Εκδόσεις Παπαδόπουλος, 2023

Η Νίκη στη Μαρία:

Το βιβλίο αυτό είναι σαν πραγματικό ταξίδι στην Ανταρκτική. Είναι οι σημειώσεις από το πεδίο. Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση, το ημερολόγιο, οι εικόνες που μοιάζουν με φωτογραφίες ή οι σκηνές από την καθημερινή ζωή των ερευνητών παρασύρουν τη μικρή αναγνώστρια να εξερευνήσει φώκιες και πιγκουίνους, παγόβουνα και λάβα. Της εξηγούν – σαν να έχει ανοίξει μια εγκυκλοπαίδεια – αλλά δεν την μπουκώνουν – σαν να ανοίγει το ίντερνετ. Ο τρόπος της γραφής πλαισιώνει την εμπειρία της ανάγνωσης και τη μετατρέπει σε κάτι πιο πλήρες, σε μια αναγνωστική συνθήκη που μπορεί να βιωθεί, σε μια επιτέλεση. Φόρα το κόκκινο σκουφί, πάρε το σακίδιό σου. Και διπλές κάλτσες. Κοίτα καλά, δες πόσα πράγματα υπάρχουν. Πόσο ωραία ζωγραφισμένα, σαν πραγματικά. Μπορείς να κάνεις κι εσύ τέτοιες ζωγραφιές. Η πληροφορία απλώνεται στις σελίδες, είναι μια ωραία εργασία, δομημένη και καλόγουστη. Εύπεπτη και ευανάγνωστη. Είναι ένα παιχνίδι ερωτήσεων και ρόλων. Τι βλέπεις; Κρυώνεις; Πόσο διαφέρουν τα μωρά πιγκουίνοι από τους μπαμπάδες τους; Πόσες φώκιες λιάζονται εδώ; Τι τύχη να είσαι φώκια! Η μικρή αναγνώστρια με στολή εκστρατείας δεν σταματάει πουθενά, βουτάει στον παγωμένο βυθό, φτάνει στο αστεροσκοπείο. Κολυμπάει πλάι στις φάλαινες, περιμένει τον ακόμα πιο κανονικό χειμώνα. Φτιάχνει τσάι και χαρτογραφεί. Πόσο εντυπωσιακή μπορεί να είναι η άλλη άκρη της γης: πόσο αληθινή και πόσο σαν ψεύτικη.

Η Μαρία στη Νίκη:

Εγώ πρωτοέμαθα για αυτό το βιβλίο από τον πάντα εξαιρετικό Δημήτρη Καραΐσκο, που έγραψε στην «Καθημερινή της Κυριακής», έχοντας μάλιστα μιλήσει με τους δυο συντελεστές (Το εύθραυστο «πνεύμα της Ανταρκτικής» | Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (kathimerini.gr)). Αλλά δεν θα σου κρύψω ότι νιώθω το πάθος των πόλων από παιδί. Και ότι η ιστορία των Σκοτ και Άμουδσεν, που ο ένας τα κατάφερε και ο άλλος όχι, με έχει σημαδέψει. Οπότε έσκυψα στο βιβλίο εντελώς προκατειλημμένη, όπως σκύβει κανείς να δει αν κάποιος άλλος έχει κάνει καλή δουλειά με πράγματα που ο πρώτος τα θεωρεί εκ προοιμίου (και) δικά του. Φταίει ασφαλώς ο Ιούλιος Βερν, ο Έντγκαρ Άλαν Πόε και εκείνο το παλιομοδίτικο ηρωικό-εξερευνητικό πνεύμα, που ίσως απογειώθηκε για πάντα στα αστέρια με τον Μικρό Πρίγκηπα – έχουμε πει να μιλήσουμε κάποια στιγμή για τον Μικρό Πρίγκηπα, «απογειώθηκε» είναι ένας γλυκός τρόπος να πω «μας τέλειωσε». Ίσως όμως αυτό αφορά μόνον τον Εξυπερύ, όχι το βιβλίο του. Τέλος παρέκβασης. Η Ανταρκτική των Mario Cuesta Fernando και Raquel Martín είναι στ’ αλήθεια μια κεφάτη εγκυκλοπαίδεια του Νότιου Πόλου, μια ταξιδιωτική αφήγηση, χωρίς περιπέτεια. Οι ερευνητές ζουν σε ένα ζεστό χώρο, μιλούν με τους δικούς τους μέσω βιντεοκλήσης, διαβάζουν, μελετούν χάρτες, ετοιμάζουν καφέ. Βέβαια, το δέος του τόπου αυτού, και η αγωνία που το δέος προκαλεί δεν αποσιωπώνται, και αυτό το προσμετρώ στα πολλά προτερήματα του βιβλίου. Δεν είναι ψυχρή η μετάδοση της πληροφορίας. Μαζί με την πραγματικά ελκυστική εικονογράφηση, που κουβαλά μέσα της το ύφος του παλαιού βιβλίου, υπάρχουν εδώ κι εκεί διατυπώσεις που ανεβάζουν την αναγνωστική θερμοκρασία: «Όταν βρίσκονται στη στεριά [:οι πιγκουίνοι], προσέχουν πάντα τους ληστρόγλαρους, που τους αρέσει να αρπάζουν τα αυγά των πιγκουίνων και τους νεοσσούς. Αντίθετα, οι φώκιες δεν ανησυχούν για τίποτα στη στεριά. Μπορούν να περάσουν μια ολόκληρη μέρα με μόνη σκέψη πόσο τυχερές είναι που ζουν σε ένα τέτοιο μέρος». Αυτή η σκέψη της φώκιας είναι που μου λείπει σε πολλά «βιβλία γνώσης». Ή, πάλι: «Φωτιά μέσα στους πάγους; Γίνεται;» και αλλού «Ο αέρας μπορεί να στροβιλίζει τόσο πολύ το χιόνι που να βάζεις το χέρι σου μπροστά στο πρόσωπό σου και να μην το βλέπεις». Κι έπειτα, λίγο πριν το τέλος, η εικοσιτετράωρη νύχτα του χειμώνα και οι αρσενικοί αυτοκρατορικοί πιγκουίνοι που, ενώ όλα τα άλλα είδη μεταναστεύουν, μένουν πίσω, μόνοι αυτοί «για να κρατούν τα αυγά τους ασφαλή και ζεστά όσο οι θηλυκοί λείπουν για να γεμίσουν τις κοιλιές τους και να επιστρέψουν, στο τέλος του χειμώνα, για να ταΐσουν τους νεοσσούς.» Ήδη σκέφτομαι την αναδιήγηση των περιεχομένων του βιβλίου αυτού με βάση ένα σχήμα ανατροπής: πόσα και πόσα πράγματα εδώ, σε αυτό το τρομερό μέρος, δεν είναι εντελώς διαφορετικά και απρόσμενα σε σχέση με ό,τι γνωρίζουμε ως «κανονικό». Πριν κλείσω καλά-καλά το βιβλίο έχω ήδη επιστρέψει στις παλιές ηρωικές ονειροπολήσεις μου για τους πόλους. Ίσως ηρωισμός είναι αυτό ακριβώς, μια ακραία κάμψη της κανονικής συνθήκης, που έχει όμως τη δική της φυσικότητα.