zougla: Σ’ ένα νέο που αυτοκτόνησε

—του Αργύρη Nicolas Van Brussel—

Στο νεκρικό προσωπείο του ανώνυμου νέου θα μπορούσε κάλλιστα να είναι αποτυπωμένη η μορφή του Κώστα Καρυωτάκη, έχοντας ως δεδομένο τη σχέση του με τη Μαρία Πολυδούρη. Αυτό ενισχύεται από το γεγονός ότι η Πολυδούρη δημοσιεύει το ποίημα για πρώτη φορά το Μάιο του 1929,¹ λίγους μήνες μετά από την αυτοκτονία του Καρυωτάκη.

φώτο 1

Από το περιοδικό Πνοή, Μάιος 1929.
πηγή: Βιβλιοθήκη του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ)

Περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το ποίημα είναι διαθέσιμες στο βιβλίο της Κας Χριστίνας Ντουνιά Μαρία Πολυδούρη – Τα Ποιήματα,² οι οποίες καταργούν κάθε υπόθεση σχετικά με την απεικόνιση του Καρυωτάκη στους συγκεκριμένους στίχους:

Στο αυτόγραφο τα αρχικά: Μ. Μ. Σύμφωνα με πληροφορίες του αδερφού της ποιήτριας ο νέος αυτός λεγόταν Μάριος.

Για κάποιον επονομαζόμενο Μάριο, αυτόχειρα, φίλο της Πολυδούρη, κάνει λόγο ο Β. Βρατσαφόλης σε επιστολή του που δημοσιεύεται στην εφημερίδα Τα Νέα³ με αφορμή την κριτική του Κώστα Σταματίου⁴ πάνω στα Άπαντα της Μαρίας Πολυδούρη σε επιμέλεια Τάκη Μενδράκου.⁵

Ήτανε κατά το 1925. Είμαστε μια μεγάλη παρέα, όλοι και όλες 20-25 χρονών. Κάθε απόγευμα μαζευόμαστε στην «Αίγλη» του Ζαππείου από τις 6 και δεν διαλύαμε πριν από τα μεσάνυχτα. Ήταν η Μαρία, η αδελφή της, μια Ολυμπία Τσαλίκη, μια άλλη πραγματικά καλλονή (δεν θυμάμαι τ’ όνομά της), ένας νεαρός με το παρατσούκλι «Μπεμπέκας», όλοι και όλες (πλην εμού) μαθητές της «Δραματικής Σχολής Θεάτρου.

[…] Στην παρέα μας ήταν και ένας νέος, ασυρματιστής. Μάριο τον λέγανε. Είχε ερωτευθεί τη Μαρία. Αυτή τόξερε αλλά έκανε πως δεν καταλάβαινε…

Ήμουν τότε νεαρώτατος λοχαγός. Δεν θυμάμαι γιατί, είχα δώσει το πιστόλι μου στη Μαρία να μου το φυλάξει. Αυτή καθόταν στην οδό Ιπποκράτους. Ένα πρωί διαβάζω στην εφημερίδα πως ο Μάριος αυτοκτόνησε με πιστόλι! Έτρεξα αμέσως στο σπίτι της Μαρίας. Κατέβηκε η ίδια και μου άνοιξε την πόρτα. «Που είναι το πιστόλι μου;» τη ρώτησα απότομα. «Μου το πήρε ο Μάριος να στο δώσει», μου είπε. Θύμωσα, την έβρισα, αυτή δεν καταλάβαινε. Της είπα τι συνέβη. Έκλαψε…

Στο κείμενο δεν αναφέρεται πουθενά το επίθετο του ασυρματιστή, όμως συμπίπτει το όνομα και το συμβάν της αυτοχειρίας με τις πληροφορίες σχετικά με το ποίημα.

Στις τέσσερις πρώτες στροφές του ποιήματος ο νέος είναι ζωντανός, ενώ τις δύο τελευταίες, εισχωρεί στο αίνιγμα,

σα φως που ρίχνει γύρω του σκοτάδι.

Η νεκρική του μάσκα, φθαρμένη και όμορφα δυσανάγνωστη απ’ τη σκόνη του καιρού, διασώθηκε στη μνήμη του χαρτιού από το χέρι μιας ποιήτριας με το σχήμα δύο κεφαλαίων καλλιγραφικών γραμμάτων γραμμένων με μολύβι.

Το χειρόγραφο του ποιήματος
πηγή: Από το αρχείο της Μαρίας Πολυδούρη Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ).

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Πνοή, Μάιος 1929, τεύχος 7, σ. 3. Αργότερα θα το συμπεριλάβει στην τελευταία της ποιητική συλλογή, Ηχώ στο Χάος, η οποία θα κυκλοφορήσει στα τέλη του 1929.
2. Μαρία Πολυδούρη – Τα Ποιήματα, σ. 284, Εστία, 2017 (τρίτη συμπληρωμένη έκδοση), φιλολογική επιμέλεια – επίμετρο: Χριστίνα Ντουνιά.
3. Συν/ρχης Β. Βρατσαφόλης, «Σκοτώθηκε με το πιστόλι μου για τη Μαρία Πολυδούρη», Τα Νέα, 10 Απριλίου 1982, σ. 8.
4. Κώστας Σταματίου, «Τα (σχεδόν πλήρη) «Άπαντα» της Μαρίας Πολυδούρη», Τα Νέα, 3 Απριλίου 1982, σ. 9.
5. Μαρία Πολυδούρη – Άπαντα, εισαγωγή – επιμέλεια – σχολιασμός: Τάκης Μενδράκος, Αστέρι, 1982.

Από την ποιητική συλλογή Ηχώ στο Χάος.

* * *

Σαν σήμερα, στις 29 Απριλίου 1930, πέθανε η ποιήτρια Μαρία Πολυδούρη.

Η Μαρία Πολυδούρη γεννήθηκε στην Καλαμάτα το 1902, κόρη του γυμνασιάρχη Ευγένιου Πολυδούρη και της Κυριακής το γένος Μαρκάτου. Πέρασε τα παιδικά της χρόνια στο Γύθειο, τα Φιλιατρά και την Καλαμάτα, όπου τέλειωσε το γυμνάσιο και το 1916 δημοσίευσε το πεζοτράγουδο «Ο πόνος της μάνας» στο περιοδικό Οικογενειακός Αστήρ. Τον ίδιο χρόνο συγκέντρωσε ποιήματα στη συλλογή Μαργαρίτες, την οποία δεν εξέδωσε. Το 1918 διορίστηκε στη Νομαρχία Μεσσηνίας. Το 1920 πέθαναν και οι δυο γονείς της, πρώτα ο πατέρας της και σαράντα μέρες αργότερα η μητέρα της. Το 1922 μετατέθηκε στη Νομαρχία Αττικής. Είχε ήδη γραφτεί στη Νομική Σχολή. Τότε γνωρίστηκε με τον Κώστα Καρυωτάκη, τον οποίο ερωτεύτηκε παράφορα, και δημοσίευσε στίχους στα περιοδικά Έσπερος (Σύρου), Ελληνική Επιθεώρησις, Πανδώρα, Παιδική Χαρά και Εύα. Το 1924 γνώρισε τον Αριστοτέλη Γεωργίου. Τον ίδιο χρόνο εγκατέλειψε τις σπουδές της και γράφτηκε στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου και στη Σχολή Κουναλάκη. Το 1926 πήρε μέρος σε παράσταση του έργου του Νικοντέμι Το Κουρέλι και πήγε στο Παρίσι, όπου παρακολούθησε μαθήματα στη σχολή ραπτικής Pigier. Στο Παρίσι προσβλήθηκε από φυματίωση και νοσηλεύτηκε στο νοσοκομείο Charite. Επέστρεψε στην Αθήνα το 1928 και μπήκε στο σανατόριο Σωτηρία και αργότερα στην κλινική Χρηστομάνου, όπου πέθανε σε ηλικία εικοσιοχτώ χρόνων. Κατά τη διάρκεια της νοσηλείας της πρόλαβε να εκδώσει τις ποιητικές συλλογές Τρίλλιες που σβύνουν (1928) και Ηχώ στο χάος (1929).

Η Μαρία Πολυδούρη τοποθετείται στη γενιά των νεορομαντικών ή παρακμιακών ελλήνων ποιητών του Μεσοπολέμου, μαζί με ονόματα όπως του Τέλλου Άγρα, του Κώστα Καρυωτάκη, του Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, του Κώστα Ουράνη. Στο πρώιμο ποιητικό της έργο (πριν το ταξίδι της στο Παρίσι) διακρίνονται έντονες νεορομαντικές τάσεις, επιρροές από το ρεύμα του συμβολισμού και βιωματικό ύφος, ενώ μετά την αρρώστια της, την επιστροφή στην Αθήνα και την αυτοκτονία του Καρυωτάκη το μελοδραματικό στοιχείο υποχωρεί και ο λόγος της γίνεται πιο επιμελημένος. Η γραφή της είναι έντονα φορτισμένη συναισθηματικά με θεματικό προσανατολισμό γύρω από τον έρωτα και το θάνατο. Έγραψε επίσης μια νουβέλα με τίτλο Μυθιστόρημα και κάποιες ποιητικές μεταφράσεις που περιλαμβάνονται στον τόμο των Απάντων της του 1982 με επιμέλεια του Τάκη Μενδράκου. Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία της Μαρίας Πολυδούρη βλ. Άγρας Τέλλος, «Πολυδούρη Μαρία», Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια 20. Αθήνα, Πυρσός, 1932, Ζήρας Αλεξ., «Πολυδούρη Μαρία», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό 8. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1988 και Μαυροειδή – Παπαδάκη Σοφία, «Πολυδούρη Μαρία», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας 11. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ.

(Πηγή: Αρχείο Ελλήνων Λογοτεχνών, Ε.ΚΕ.ΒΙ.).

MARIA-POLYDOURI