«Αντίο, κυρία Vian»

Μια συνέντευξη της Michelle Vian, γυναίκας του Boris Vian, εκείνης που περνούσε στη γραφομηχανή τα γραπτά του, που βρήκε τον τίτλο «Θα φτύσω στους τάφους σας», που γέννησε τα δύο παιδιά του, που αγάπησε μαζί του την τζαζ.

—Απόδοση για το dim/art: Μυρσίνη Λιοναράκη—

Η Michelle Vian δεν αγαπούσε τις συνεντεύξεις. Σπάνια την άκουγες να μιλάει δημόσια. Πριν από κάποια χρόνια και με αφορμή μια έκθεση της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας (BNF) αφιερωμένη στον άντρα της Boris Vian, μίλησε σε έναν δημοσιογράφο του περιοδικού Nouvel Observateur. Ήταν ήδη 91 ετών. Έξι χρόνια μετά, λίγο πριν μπει το 2018, πέθανε.

 

Γεννήθηκε το 1920 ως Michelle Leglise, την ίδια χρονιά που γεννήθηκε και ο Boris Paul Vian. Το καλοκαίρι που ήταν 20 ετών, ενώ απολάμβανε τον ήλιο και τη θάλασσα στο Capbreton, στη νοτιοδυτική Γαλλία, κοντά στα σύνορα με την Ισπανία, γνωρίζει έναν νεαρό, τον Alain που την καλεί σε ένα πάρτυ το ίδιο βράδυ. Στο πάρτυ που πήγε μαζί με έναν γείτονά της, είναι και ο αδερφός του Alain, ο Boris. «Δεν με γοήτευσε καθόλου, νομίζω δεν τον παρατήρησα καν», θυμάται και συμπληρώνει ότι «ήταν ένας ντροπαλός τύπος κρυμμένος στη γωνία». Χόρεψε με τον Alain και μάλλον της καλάρεσε. «Ήταν ξανθός και έκανε μαθήματα θεάτρου στις Βερσαλλίες». Όχι ότι έγινε τίποτα μεταξύ τους, άλλες εποχές και δεν και ήταν καθόλου τολμηρή. Η οικογένειά της ήταν ιδιαίτερα συντηρητική και αυστηρή. Περιγράφει μάλιστα ότι είχαν νοικιάσει και ζούσαν σε ένα σπίτι που έβλεπε στο λύκειο που πήγαινε για να μπορούν να την παρακολουθούν με τα κιάλια σε κάθε διάλειμμα. «Αναρωτιέμαι πραγματικά τι έψαχναν να δουν και τι θα μπορούσα να κάνω αφού το Λύκειο Lamartine δεν είχε τυχαία την φήμη τόσο αυστηρού σχολείου».

Alain και Boris Vian, 1933

Για να ανταποδώσουν το πάρτυ του Alain, η Michelle και ο αδερφός της διοργάνωσαν κι αυτοί ένα πάρτυ λίγες μέρες αργότερα. Και μετά από κάποιες μέρες και αφού η καλοκαιρινή παρέα είχε δέσει, κάποιος έριξε την ιδέα για μία μικρή εκδρομή με τα ποδήλατα. «Εκεί άρχισα να ενδιαφέρομαι για τον Boris που ήδη είχε εκφράσει το ενδιαφέρον του από την πλευρά του». Το καλοκαίρι τελείωσε και, στο Παρίσι πια, κλείνει ραντεβού με τον Alain με τον οποίο είχαν και μεγαλύτερη άνεση μεταξύ τους. «Στην Αψίδα του Θριάμβου, τόσο κλασικό…». Αλλά ενώ φτάνει στο σημείο, βλέπει μπροστά της τον Boris να της λέει «αντικαθιστώ τον αδερφό μου» γελώντας. Κάθισαν σε ένα μαγαζί της λεωφόρου Champs Elysées και ήπιαν από έναν χυμό φρούτων. «Ήμασταν zazou και τότε οι zazou μόνο αυτό έπιναν, ήταν η μόδα».

Το αποτυχημένο προξενιό, ο γάμος, η οικογένεια

Η επόμενη φάση που περιγράφει η Michelle είναι λίγο καιρό μετά, μία μεγάλη μάχη στο σπίτι καθώς είχε έρθει η ώρα να αποκατασταθεί. «Ήταν τραγικό, οι γονείς μου με προόριζαν για έναν απαίσιο τύπο! Είχε τεράστια κοιλιά, ίδρωνε συνέχεια αλλά είχε ζητήσει το χέρι μου». Αναγκάστηκε μετά από πίεση των γονιών της να βγει μαζί του. «Προσπάθησε να με φιλήσει, ήταν φρικτό!». Την επόμενη διηγήθηκε στην μητέρα της τα καθέκαστα και αυτή την μάλωσε. «Σε φίλησε και δεν θες να τον παντρευτείς; Είσαι μία τσουλίτσα!». Η Michelle περιγράφει ότι εκείνη τη στιγμή έγινε φεμινίστρια, πριν ακόμα μάθει τι είναι αυτό. Το βράδυ είχε ραντεβού με τον Boris στο Πανεπιστήμιο. «Όταν του περιέγραψα τι είχε συμβεί τον είδα σκεφτικό και σοβαρό. Μετά μιλήσαμε για άλλα θέματα, άσχετα. Αλλά όταν χαιρετηθήκαμε στο μετρό, μου είπε «αντίο κυρία Vian”. Κατάλαβα ότι ήταν η δικιά του πρόταση γάμου».

Ακόμα όμως δεν είχε κλείσει κανένας από τους δύο τα 21, δεν θεωρούνταν ενήλικοι και γάμος δεν μπορούσε να γίνει. Έπρεπε να περιμένουν αλλά ο Boris δεν περίμενε. Ήταν κι ο πόλεμος, η ανησυχία, ο φόβος για το μέλλον, η πείνα, τα αεροπλάνα πάνω από τα κεφάλια τους, το παραδομένο Παρίσι, μία πόλη νεκρή και παθητική. «Εμείς ήμασταν της zazoo, το μόνο που μετρούσε για εμάς ήταν η τζαζ και μία ζωή χωρίς την τζαζ και με Γερμανούς δεν μετρούσε καν». Έτσι παντρεύτηκαν γιατί τι άλλο να κάνεις όταν δεν ξέρεις τι σου ξημερώνει αύριο; Και γρήγορα ήρθε ο γιός τους ο Patrick. «Κάθε Σαββατοκύριακα πηγαίναμε στους γονείς του Boris στη Ville d’Avray γιατί, έτσι όπως ήμασταν άφραγκοι, ήταν ο μόνος τρόπος να αφήσουμε το παιδί και να βγούμε στο Παρίσι. Είχαν κι έναν ωραίο κήπο και έπαιζε ο μικρός».

Η οικογένειά του αρχικά την ενθουσιάζει γιατί δεν μοιάζει καθόλου με τη δική της. «Μιλούσαμε πολύ στο τραπέζι, πολύ ελεύθερα και κάναμε συνέχεια αστεία. Μετά από λίγο όμως συνειδητοποίησα ότι μιλούσαμε μόνο για τα μικρά πράγματα, αυτά που δεν χρειάζεται να εκφέρεις γνώμη. Ποτέ δεν λέγαμε λέξη για την πολιτική ή τον πόλεμο». Όσο γνώριζε και τον ίδιο τον Boris έβλεπε μπροστά της την αντίφασή του. Έδειχνε πολύ ελεύθερος αλλά μέσα του είχε έντονο τον περιορισμό. «Τα παιδιά δεν έπρεπε να φεύγουν από το σπίτι. Γιαυτό περνούσαν τις διακοπές τους στο πουθενά, γιατί υπήρχε μία παραλία σχεδόν μόνο για αυτούς. (…) Όλα αυτά τα ξαναβρίσκουμε στο βιβλίο Ο Ψυχοβγάλτης όπου η μητέρα αλυσοδένει τα παιδιά της. Είναι το πιο αντιπροσωπευτικό του βιβλίο. Τον ταλαιπώρησε πολύ να το τελειώσει».

Η τζαζ, ο πόλεμος, οι Αμερικάνοι

Στο μεταξύ οι δυο τους περνάνε καλά και είναι πολύ συνδεδεμένοι, τα κάνουν όλα μαζί. Δεν ντρέπεται να ομολογήσει ότι άντρας της την ήθελε πολύ, «πρέπει να παραδεχτώ ότι ήμουν πολύ όμορφη τότε». Εκτός από την αγάπη τους και τα βιβλία, τους συνδέει ακόμα η τζαζ. «Τότε απαγορεύονταν η αμερικάνικη τζαζ και έτσι υπήρχαν μόνο Γερμανοί που έπαιζαν αλλά δεν ήταν τόσο καλοί». Άλλωστε στον πόλεμο, οι πατεράδες ήταν στο μέτωπο, η μανάδες κλαίγανε και τα παιδιά ήταν ελεύθερα. Έβγαιναν έξω πολύ ή μαζευόντουσαν στα σπίτια μεγάλες παρέες. Οι λεγόμενοι zazous της εποχής φορούσαν τα κλασικά εγγλέζικα κοστούμια, αυτά που μετά ονομάστηκαν mods. Τους άρεσε πολύ και ο κινηματογράφος, αλλά τότε έβρισκες βασικά γερμανικές ταινίες στα σινεμά. Στα αυτοσχέδια σπιτικά πάρτυ άκουγαν μουσική και χόρευαν swing. «Ορίστε τι ήμασταν τότε. Ήμασταν σαν Άγγλοι, ήμασταν ενάντια στον Petain, δεν θέλαμε να πάμε στον πόλεμο, αγαπούσαμε την αμερικάνικη μουσική αλλά τους αμερικάνους τους γνωρίσαμε αργότερα».

Ο ίδιος ο Boris Vian έπαιζε τρομπέτα από τα 16 του. «Δεν είχε καλή ανάσα, δεν ήταν Armstrong, ήταν περισσότερο κάτι σε Bix Beiderbecke: στυλ του Σικάγο, πολύ ρυθμικό με ωραίες αρμονίες». Έπαιζε σε μία ορχήστρα και μετά την απελευθέρωση γυρνούσαν μαζί στα κλαμπ της εποχής. Η Michelle τον συνόδευε. «Ήμουν η γυναίκα του τρομπετίστα, ήμουν και μία όμορφη ξανθιά, κλασική εικόνα». Αλλά ήταν και η μεταφράστριά του, γιατί μιλούσε πολύ καλά αγγλικά σε αντίθεση με τον άντρα της και τον έφερνε έτσι σε επαφή με τους Αμερικάνους που βρίσκονταν στο Παρίσι.

Η Michelle Vian στη μέση της ορχήστρας του Boris στο Lido του Παρισιού

Λεφτά δεν είχαν οι Αμερικάνοι αλλά είχαν άλλα να προσφέρουν. Τους έδιναν δισκάκια, τα λεγόμενα V-Disc που είχαν γραφτεί ειδικά για τους στρατιώτες. «Πολλοί μουσικοί είχαν ηχογραφήσει ειδικά για αυτούς, ακόμα και ο Ellington!» Τους έδιναν και τζιν παντελόνια, παπούτσια από καουτσούκ. «Όταν έμαθαν ότι είχαμε μωρό, την επόμενη μέρα έστειλαν ένα φορτηγό με γάλα, βιβλία, φασόλια και άλλα είδη».

Duke Ellington, Michelle και Boris

 

Τα πάρτυ, οι γυναίκες, οι μεταφράσεις

Μετά την απελευθέρωση οι Αμερικάνοι έφυγαν αλλά έφυγαν και οι γονείς της Michelle και έτσι το ζευγάρι μετακόμισε στο πατρικό της σπίτι που ήταν αρκετά μεγάλο για να φιλοξενεί τα πάρτυ τους και τις συγκεντρώσεις με φίλους. Σε ένα από αυτά, συνέβη ένα περιστατικό που περιγράφει, καθώς λέει με τέλειο τρόπο τη σχέση του άντρα της με τις γυναίκες. Στην παρέα τους ήταν ήδη το θρυλικό ζευγάρι της εποχής: ο Jean Paul Sartre και η Simone de Beauvoir. «Κάποια στιγμή ο Boris μπήκε στην κουζίνα με τη Simone και κάθισαν μέσα αρκετή ώρα. Όταν βγήκε μου είπε “Ω έκανα μαλακία”, εννοώντας ότι αυτή του την έπεφτε και αυτός δεν αντέδρασε. Οι έξυπνες γυναίκες τον φόβιζαν πάντα. Προτιμούσε αυτές που απλώς είναι όμορφες και κάθονται ήσυχα», λέει και θυμάται ότι «δεν ήταν πάντα ο πιο εύκολος σύζυγος».

Jean Paul Sartre, Boris Vian και Simone de Beauvoire

Jean Paul Sartre, Boris Vian, Michelle Vian και Simone de Beauvoire

Michelle Vian, Simone de Beauvoire και Olga Kosakiewicz-Bost

Η Michelle καθώς είχε σπουδάσει δύο χρόνια δαχτυλογράφος, ήταν αυτή που πάντα περνούσε στη γραφομηχανή τα χειρόγραφα κείμενα του Boris. Η συνεργασία τους ήταν ακόμα πιο έντονη όταν μετέφραζαν. «Εγώ έκανα την πρώτη μετάφραση και μετά έκανε ο Boris την επιμέλεια. Έκανε πολλές προσαρμογές αλλά δεν έκανε του κεφαλιού του. Ήθελε η κάθε φράση, η κάθε παράγραφος να σέβεται τη σκέψη του συγγραφέα. Αυτό έκανε τις δουλειές του τόσο σημαντικές και αποτελεί ακόμα και σήμερα έναν από τους σπάνιους μεταφραστές που οι μεταφράσεις του διαρκούν τόσα χρόνια και δεν χρειάστηκε ποτέ να ξαναγίνουν. Γιατί ήταν συγγραφέας, γιαυτό».

 

Θα φτύσω στους τάφους σας

Ο τίτλος του πιο διάσημου έργου του Vian ήταν επίσης ιδέα της Michelle. «Ο Boris ήθελε κάτι σαν “Θα χορέψω στους τάφους σας” αλλά δεν το έβρισκα αρκετά επαναστατικό. Χρειαζόταν ένας τίτλος πιο δυνατός, πιο προβοκατόρικος, έτσι κατέληξα στο “Θα φτύσω στους τάφους σας” και το κρατήσαμε». Για την ίδια ο Vian ήταν ένας απλός τύπος με πάθος το γράψιμο, τα αυτοκίνητα και τη διασκέδαση με τους φίλους. «Όταν μιλούν γιαυτόν συνήθως τσαντίζομαι. Οι βιογράφοι του αποδίδουν συχνά χαρακτηριστικά που δεν ήταν δικά του, γιατί έτσι νομίζουν πως εμπλουτίζουν την ιστορία. Έτσι δεν είναι πια ο Boris Vian, είναι ένας θεός αυτός που περιγράφουν. Και χάνουν το πιο ουσιαστικό που είναι το ανθρώπινο στοιχείο του».

Ο χωρισμός

«Ο Boris με εγκατέλειψε τον Απρίλιο του 1951. Πήρε μαζί του φεύγοντας μόνο κάποια βιβλία και μερικούς δίσκους. Πιστεύω ότι υπήρξε μία τομή στη ζωή του. Τα μυθιστορήματα και την ποίηση τα έγραψε όσο ήμασταν μαζί. Μετά, το γύρισε στο τραγούδι. Είχε αηδιάσει από τις λογοτεχνικές του αποτυχίες, αλλά είχε πάθει και μία μανία να αυξήσει τους ρυθμούς του: να ζήσει πιο γρήγορα και να βγάλει λεφτά πιο γρήγορα γιατί ήταν πνιγμένος στα χρέη». Το διαζύγιο δεν ήταν εύκολο για κανέναν από τους δύο και δυσκόλεψε και τη σχέση τους και – κυρίως – τη σχέση του Vian με τα παιδιά του. «Δεν ήξερε πώς να τα χειριστεί. Ήταν περισσότερο γιος, παρά πατέρας» τελικά.

*Ο Boris Vian έμεινε παντρεμένος με την Michelle από το 1941 έως το 1952 και μαζί έκαναν δύο παιδιά, τον Patrick και την Carole που γεννήθηκαν το 1942 και το 1948 αντίστοιχα. Δύο χρόνια μετά τον χωρισμό τους, το 1954, παντρεύτηκε την
Ursula Kübler και πέντε χρόνια αργότερα πέθανε, σε ηλικία μόλις 39 ετών.

* * *

Εδώ άλλες αναρτήσεις από την κατηγορία Βιβλίο

from dimart http://ift.tt/2G3aTOv
via IFTTT