Ψυχολογία του Φασισμού

Ο Παναγιώτης Πούτος γράφει για το βιβλίου του ψυχιάτρου Νίκου Μαρκέτου Ψυχολογία του Φασισμού: Διερεύνηση της διείσδυσης και της επιρροής του φασισμού στο κοινωνικό σώμα, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Κοροντζή.

Το βιβλίο θα παρουσιαστεί το Σάββατο 31 Μαρτίου, στις 12.00 το μεσημέρι, στο Polis Art Cafe (Πεσματζόγλου 5, Αίθριο Στοάς του Βιβλίου).

* * *

Στις Βάκχες του Ευριπίδη η ομάδα των μαινάδων διαμελίζει τον βασιλιά Πενθέα. Η μητέρα του, η Αγαύη, δεν τον αναγνωρίζει και μεταφέρει θριαμβευτικά το κεφάλι του πιστεύοντας πως είναι το κεφάλι ενός λιονταριού. Αυτή η ομάδα των μαινόμενων γυναικών παρουσιάζεται ως το πρότυπο της φασιστικής ομάδας στο βιβλίο Ψυχολογία του Φασισμού του ψυχιάτρου Νίκου Μαρκέτου: σε αυτές τις ομάδες το Εγώ εκμηδενίζεται, οι ανθρώπινες σχέσεις εκτός της ομάδας εξαφανίζονται και κατά συνέπεια η ανθρώπινη ιδιότητα του Άλλου εξαλείφεται.

 

Το βιβλίο κυκλοφορεί σε περίοδο κατά την οποία η εκλογική άνοδος της Ακροδεξιάς προβληματίζει ακόμα πιο έντονα από ό,τι πριν δύο δεκαετίες. Ως μελέτη του φασισμού αποτελεί διεξοδική παρουσίαση της ψυχολογικής βάσης του φαινομένου. Από τον πρόλογο ο συγγραφέας περιγράφει τη στροφή του ατόμου προς τον φασισμό ως παλινδρόμηση σε προγενέστερα στάδια της ψυχολογικής του ανάπτυξης, όπου ενεργοποιούνται οι ίδιοι μηχανισμοί άμυνας στους οποίους κατέφευγε το ανώριμο και πρώιμο Εγώ: «ο φασισμός αξιοποιεί και χειραγωγεί το ασυνείδητο απαντώντας με απλό τρόπο σε αρχαϊκές ανάγκες».

Στα εισαγωγικά κεφάλαια, εκτός από την παρουσίαση του ιστορικού και πολιτικού πλαισίου, επιχειρείται η σύνδεση με την ψυχολογία. Στο κεφάλαιο σχετικά με την ιδεολογία και την πολιτική τονίζεται η συγχώνευση θρησκείας και ιδεολογίας και η χρήση των τελετουργιών ως ιεροποιημένων πολιτικών πράξεων. Στο κεφάλαιο σχετικά με την προπαγάνδα περιγράφονται λειτουργίες που ενισχύουν την ένταξη των ατόμων σε φασιστικές ομάδες: το άτομο γοητεύεται από τη φαντασιακή συμμετοχή στο συλλογικό ναρκισσισμό και η μάζα τού επιτρέπει να βγάλει τα απωθημένα ένστικτά του, ενώ μέσω της εξιδανίκευσης το ανέφικτο ιδεώδες Εγώ τού κάθε μέλους υποκαθίσταται από τον Ηγέτη.

Η περιγραφή των παραπάνω ψυχολογικών μηχανισμών κάνει σαφές πως ο φασισμός δεν είναι ένα μοναδικό φαινόμενο που εμφανίστηκε στον Μεσοπόλεμο, αλλά μία κατάσταση στην οποία μπορούμε να βρεθούμε ξανά, αν την ευνοήσουν οι συνθήκες. Η υπεροχή που προσφέρει η φασιστική ομάδα θα είναι πάντοτε ένα μέσο επιβεβαίωσης του ανδρισμού «που αποδυναμώνεται από τις κοινωνικές ταπεινώσεις και την ανατροπή των στερεοτύπων των φύλων». Η ματαίωση της ζωής, οι απειλές που βιώνουν τα άτομα, θα τροφοδοτούν πάντοτε τη ναρκισσιστική οργή αυτών των ομάδων, η οποία λειτουργεί ως ένας τρόπος απομάκρυνσης του τραυματικού πόνου. Η ταύτιση με κάποια ιδέα (όπως το Έθνος) πάντοτε θα «αποτελεί μια λύση, αν το επιμέρους έργο της ταυτότητας φαίνεται πολύ περίπλοκο».

Η προσέγγιση της ψυχολογικής βάσης του φασισμού βοηθά στην βαθύτερη κατανόηση του φαινομένου και μέσω αυτής ο συγγραφέας επιστρέφει στην ιστορική, κοινωνική και πολιτική του διάσταση: «Οι άνθρωποι είναι πολύ πιο πιθανό να υιοθετήσουν ακραία κοινωνικά συστήματα, όταν οι δικές τους ομάδες έχουν αποτύχει και όταν φαίνεται να χρειάζονται αυταρχικούς ηγέτες για να βάλουν τάξη […] τα θεμέλια των αυταρχικών ομάδων συχνά βασίζονται στην αποτυχία των πιο δημοκρατικών. Η συστημική άποψη βλέπει τους ανθρώπινους χαρακτήρες σαν λειτουργίες στις σχέσεις. Όπως κάθε σύστημα γεννά τα θεμελιακά στοιχεία που θα το αναπαραγάγουν, έτσι και το σημερινό σύστημα των σχέσεων εκμετάλλευσης και εξουσίας γεννά αυταρχικούς και υποτακτικούς, θηρευτές και θηράματα».

* * *

Εδώ άλλες αναρτήσεις από την κατηγορία Βιβλίο

from dimart https://ift.tt/2E5bD0A
via IFTTT