zougla: Όλα θα πάνε καλά — το τέλος του Λουδοβίκου

—της Όλγας Σελλά—

Όσοι βρισκόμασταν στην πλατεία συχνότατα νιώθαμε ότι ανασύρουμε μνήμες από φοιτητικά αμφιθέατρα, από κομματικές συνελεύσεις, από συνέδρια βίαια, διχαστικά και διασπαστικά, από φράξιες και μικρο-ίντριγκες. Ή κι από στιγμές ανάτασης, όπως εκείνες που δημιουργούν οι ιδέες που πραγματοποιούνται, τα πιστεύω που υλοποιούνται, η συνύπαρξη, η συλλογικότητα· αλλά κι από στιγμές απογοήτευσης, όπως εκείνες που δημιουργούν οι μισαλλοδοξίες, οι δημαγωγίες, οι κοντόφθαλμοι σχεδιασμοί, οι διαψεύσεις. Διότι το πρώτο μαγικό που έκανε ο Ζοέλ Πομερά, στην παράσταση που άνοιξε τη σεζόν στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση με τον διφορούμενο τίτλο «Όλα θα πάνε καλά (1) – Το τέλος του Λουδοβίκου», ήταν να ανεβοκατεβάζει κάποιους από τους ηθοποιούς και στην πλατεία, δίπλα στους θεατές, οι οποίοι, δίπλα μας συνέχιζαν τον ρόλο τους, συνέχιζαν τη ροή της παράστασης. Απλώνοντας δηλαδή την παράσταση στην… κοινωνία της πλατείας.

the-execution-of-king-louis-e1269752616856

Το σκεπτικό της παράστασης του Πομερά έμοιαζε απλό, αλλά δεν ήταν καθόλου. Απλό το έκαναν όλοι αυτοί οι εξαιρετικοί ηθοποιοί στη σκηνή και στην πλατεία, δίπλα μας, ανάμεσά μας, μπροστά μας, πίσω μας: παρακολουθούμε τη χρονολογική ροή των γεγονότων λίγο πριν από τη Γαλλική Επανάσταση, παρακολουθούμε τις τρεις διαφορετικές τάξεις της γαλλικής κοινωνίας (τον Κλήρο, την Αριστοκρατία και την Τρίτη Τάξη, την πολυπληθέστερη), βλέπουμε πώς προσπαθεί να κρατηθεί στην εξουσία το παλιό καθεστώς, βλέπουμε τις συνελεύσεις, τις αρχικές προσπάθειες συνεννόησης, εκείνους που επιδιώκουν το διαφορετικό, εκείνους που θέλουν τη ρήξη, εκείνους που προσπαθούν να γεφυρώσουν το χάσμα, εκείνους που επιχειρούν να αρθρώσουν τον ορθό λόγο κι εκείνους που γοητεύονται από τις ακραίες επιλογές. Βλέπουμε έναν «οργανισμό» που προσπαθεί να γεννηθεί. Έναν οργανισμό κράτους, με δομές, με νόμους, με αξίες και με μέριμνα για όλους τους πολίτες. Και την ίδια στιγμή βλέπουμε με δέος και έκπληξη το… σήμερα. Όσα διακυβεύονται σήμερα μεταξύ των πολιτών, των κρατών, των ιδέων, των κοσμοθεωριών.

Με ένα εξαιρετικής ευφυΐας χιούμορ και με εξίσου εξαιρετικούς υπαινιγμούς, όσα «ακούγονταν» πριν από 228 χρόνια, είναι το σήμερα. Όπως το βλέπουμε στα κοινοβούλια όλου του πλανήτη, στα τηλεοπτικά παράθυρα, στα κομματικά συνέδρια, στους διεθνείς οργανισμούς, στους δρόμους των πόλεων, στα κάθε λογής στρατόπεδα που δημιουργούνται διαρκώς και παντού: από τα social media μέχρι την πραγματική κοινωνία και πολιτική. Γιατί αυτός ήταν ο στόχος του Ζοέλ Πομερά: να κάνει «προσομοίωση» της πάλης των ιδεών πρωτίστως, σε κάθε εποχή. Όχι να θεατροποιήσει τη Γαλλική Επανάσταση. «Είναι περισσότερο μια παράσταση για την πολιτική, παρά ένα πολιτικό έργο, εάν με τον όρο αυτό εννοούμε κάτι στρατευμένο. Δεν δουλεύω αποσυνδεδεμένος από τον κόσμο που με περιβάλλει. Είμαι ευαίσθητος στα μηνύματα της εποχής και δεν μπορώ παρά να αντιδρώ στην κρίση των δημοκρατικών αξιών στην Ευρώπη, ωστόσο δεν είναι ο στόχος μου να δώσω μια διάλεξη γι’ αυτό το θεμα μέσα από το έργο», λέει σε μια συνέντευξή του που περιλαμβάνεται στο φροντισμένο και κατατοπιστικό πρόγραμμα της παράστασης. Η κοινωνία που τον περιβάλλει, λοιπόν, είναι οι συντεχνίες και τα συμφέροντά τους (σπαρταριστή η σκηνή της ζαχαροπλάστισσας που αντιδρά στα γλυκά που φτιάχνουν οι καλόγριες και τα πουλάνε φθηνότερα, ενώ δεν έχουν έξοδα επιχείρησης), η ατμοσφαιρική ρύπανση, η σάτιρα των διεθνών μέσων δίπλα στο κάθε μεγάλο γεγονός, η φιλαρέσκεια των πρωταγωνιστών, οι selfies. Όλα ήταν εκεί. Ίσως ήταν και τότε, αλλά σίγουρα αλλιώς.

Όταν λέει η βασίλισσα (Αντουανέτα προφανώς, αλλά το μόνο ιστορικό πρόσωπο που κατονομάζεται στην παράσταση είναι ο Λουδοβίκος) τη φράση «Ο κόσμος πάει πολύ άσχημα» νιώθεις ότι είναι μια φράση που θα μπορούσε να πει και ένα μέλος της Τρίτης Τάξης και είναι σαν να «τρολάρει», ασφαλώς, τον τίτλο της παράστασης· όταν λέει ο βουλευτής «μερικές φορές ακούω τους συναδέλφους μου να μιλούν και νομίζω ότι είμαι στο θέατρο» δεν ξέρει ο θεατής ποιο κοινοβούλιο να πρωτοσκεφτεί· όταν ακούμε τις φράσεις «παράνομος λαός», «καλή και κακή βία», «δυνάστης μονάρχης/δυνάστης λαός», αναγνωρίζουμε τις μοιρασμένες στα δύο κοινωνίες. Κι όταν ακούμε τη φράση «ο διάλογος μπορεί να νικήσει τη σύγκρουση» κουνάμε το κεφάλι και ξέρουμε ότι έχουμε πολύ δρόμο ακόμα…

Τόση ώρα ασφαλώς περιγράφω κάτι που άπτεται περισσότερο της πολιτικής παρά του θεάτρου, θα σκεφτούν ορισμένοι. Κι όμως ήταν θέατρο. Σύγχρονο θέατρο, εμπνευσμένο θέατρο, ταλαντούχο θέατρο, παρεμβατικό θέατρο, παιδευτικό θέατρο. Με διαφορετικές από τις συνήθεις συνθήκες. Με τους προβολείς συχνότατα στραμμένους προς την πλατεία· με τα τραπεζομάντηλα στα επί σκηνής τραπέζια να αλλάζουν σε κάθε μέρος και να σχηματίζουν, τελικά, τα χρώματα της γαλλικής σημαίας· με υπαινικτικές όσο και πανέξυπνες συνδέσεις σκηνικών στοιχείων, που παραπέμπουν σε στιγμές της τότε ιστορίας· με μια γοητευτικά ρεαλιστική θεατρική γλώσσα.

Όλη αυτή η εξιστόρηση διήρκεσε, μαζί με τα δύο διαλείμματα, 4,5 ώρες. Πολλές, θα πουν αρκετοί — ίσως με δόσεις πανικού. Σκεφτόμουν ότι θα μπορούσε να είχε «σφίξει» —όπως λέμε— ο Πομερά κάποιες στιγμές. Γιατί επέλεξε αυτή τη διάρκεια, αυτόν τον ρυθμό, αναρωτήθηκα. Έδωσα μιαν απάντηση, δεν ξέρω αν είναι η σωστή, καλύπτει όμως τη δική μου εμμονή να τα αναλύω όλα: ο Ζοέλ Πομερά εξιστορεί πολύ πυκνά γεγονότα, και μαζί κοινωνικές συμπεριφορές που καλούνται να σταθούν στο ύψος της ιστορίας, που διαφοροποιούνται, ανατρέπονται, διαδικασίες που δεν γίνονται από τη μια μέρα στην άλλη. Μ’ έναν τρόπο, θεωρώ, ότι παράσταση έδειξε, ακριβώς μέσω της διάρκειάς της, το πόσο πολύς καιρός χρειάζεται για να αλλάξουν συνειδήσεις, για να επιτευχθούν συνεννοήσεις, για να προχωρήσουν απλά πράγματα σε μια κοινωνία. Πόσο μάλλον μεγάλα…

Prise_de_la_Bastille

* Η παράσταση «Όλα θα πάνε καλά (1) – Το τέλος του Λουδοβίκου» συνεχίζεται στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης μέχρι την Κυριακή 8 Οκτωβρίου. Επιχειρήστε να βρείτε ό,τι εισιτήρια έχουν απομείνει —ελάχιστα ίσως είναι. Επιχειρήστε το, προσπαθήστε το, μπείτε σε λίστα αναμονής, κάτι… Είναι σπάνια εμπειρία.

* * *