zougla: Ένα Ελληνόπουλο στο Παρίσι

Ψυχοπαιδη Παρισι εικονα 1963

—του Κοσμά Ψυχοπαίδη—

Ξέρω έναν κύριο παράξενο πολύ
που λόγια πάντ’ αλλόκοτα μιλεί
για το Παρίσι
στη συντροφιά μας όταν έρθη να καθίση

—Ορέστης Λάσκος, «Το Παρίσι»—

Αυτός ο κύριος δεν ήταν παράξενος. Ήταν λιγάκι χοντρός, λιγάκι νευρικός και πολύ Ρωμιός. Φώναζε:

— Ελένη, τρέχα να δεις τη Notre Dame!

Η μέρα ήταν παρισινή, δηλαδή ψιχάλιζε. Κι η ψιχάλα ήταν παρισινή, δηλαδή δεν ενοχλούσε. Το κορίτσι με τα μπλου τζιν συνέχιζε να πουλάει παγωτά στο προαύλιο του Sacre Coeur, της πελώριας και κακόγουστης παρισινής εκκλησιάς, τουρίστες καθισμένοι στην αράδα πάνω στα πλατιά σκαλοπάτια χάζευαν τη θέα μπρος τους: πεντακόσια μέτρα παρακάτω, στην Place Pigale, μια «για τουριστικούς λόγους ηθελημένη» αδιαντροπιά διαδεχόταν την ατμόσφαιρα της ευλάβειας και της προσευχής.

Η Ελένη έτρωγε ένα σάντουιτς με «σοσισόν». Προσηλωμένη στην από κιμωλία εικόνα παρισινού ζωγράφου στο πεζοδρόμιο, σκεφτόταν ίσως πως οι σταγόνες της βροχής κολάκευαν το σύνολο αλλοιώνοντας το φόντο. Στην άκρη του πεζοδρομίου οι περαστικοί έριχναν λίγα σεντίμια για τον γενειοφόρο καλλιτέχνη.

Άφησα το Sacre Coeur χωρίς να πιάσω κουβέντα με τους συμπατριώτες. Ήξερα εξ άλλου από πρώτα τι θα μου λέγαν: «Πολλά φώτα, πολλή βροχή, πολλοί τουρίστες. Κι ακρίβεια, μωρέ παιδί μου!» κ.λπ., κ.λπ. Όλοι οι Έλληνες είμαστε ίδιοι.

Μα το Παρίσι; Ο Ρωμιός θα το επισκεφτεί λίγο σκουντούφλικα, πολύ κριτικά, με τον απαραίτητο «κατάλογο αξιοθεάτων» — σύνθεση συμβουλών συγγενών και φίλων που «έχουν πάει και ξέρουν» (π.χ. Φολί Μπερζέρ, Μουλέν Ρουζ, Σακρ Κερ, Αρκ Τριόμφ, με καραβάκι Σηκουάνα, Ενβαλίντ κ.λπ.)Ο Ρωμιός θα επισκεφτεί το Παρίσι πρόθυμος να θαυμάσει τα πάντα (Ε ρε οικοδομήματα), πρόθυμος να συγκρίνει (Πού είσαι Ψωροκώσταινα με τις χάρες σου), να απογοητευτεί (Καιρός είναι αυτός; Αχ ηλιόλουστη Αθήνα!) μα πάντα αποφασισμένος να κερδίσει το Παρίσι.

Όμως το Παρίσι δεν το κερδίζεις εύκολα. Το πολύ πολύ να σε κερδίσει αυτό.

Στους δρόμους της Μονμάρτης, τις βροχερές και θλιμμένες μέρες, στα café του Boul Mich, στην Correspondance του Denfert Rochereau, στο Λούβρο ή στι Cité Universitaire —επαρχία της ψυχής σου η Cité— το Παρίσι σε κερδίζει.

Χωράς μέσα του, δεν χωράει μέσα σου. Είσαι δικός του, δεν είναι δικό σου. Μια σχέση εξάρτησης που δίνει ανησυχία. («Αχ η Αθήνα Μου, η Ακρόπολή Μου, η Πλάκα Μου». Τυχερός όποιος μπορέσει να πει: Το Παρίσι Μου).

Κάτω από τον Πύργο του Άιφελ μια γυναίκα νοικιάζει καρέκλες. Ένας bouquiniste της αριστερής όχθης ανοίγει το κασόνι του. Ας βρέχει· πουλάει μεταχειρισμένες καρτ ποστάλ (10 σεντίμια ό,τι πάρεις) και βιβλία για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στην Place Pigale οι τουρίστες στριμώχνουνται μπρος στις στενές πόρτες των καμπαρέ. Θα ‘χουνε να διηγιούνται όταν γυρίσουν στην πατρίδα τους: Το Παρίσι τη νύχτα…

Η ψυχή του Παρισιού, το μετρό. Ένας λαβύρινθος στα σπλάχνα της πόλης, εκατοντάδες σκουλίκια τον οργώνουν: τα τρένα. Χιλιάδες άνθρωποι περνάνε στοές, τρέχουν να προφτάσουν αυτόματες πόρτες πριν κλείσουν, χιλιάδες άνθρωποι δίνουν τις κάρτες τους να τρυπηθούν στα ελεγκτήρια ή παρακολουθούν στους φωτεινούς πίνακες τη διαδοχή του directions. Χιλιάδες άνθρωποι πηδούν από τρένο σε τρένο. Κι αμέσως παρά δίπλα, η αντίθεση. Ο παρισινός αλήτης που έχει πάρει έναν υπνάκο στο παγκάκι του metro: έμπρακτη απόδειξη της ελευθερίας του για το αν υπέγραψε ή όχι ο Ντε Γκωλ το Σύμφωνο της Μόσχας, για το αν γίνονται ή όχι πυρηνικές δοκιμές στη Σαχάρα, για το αν είναι γαλλική ή αλγερινή η Αλγερία. Ποιος θα αρνηθεί στον παρισινό αλήτη αυτό του το άγραφο δικαίωμα να διανυκτερεύει στα παγκάκια; Σίγουρα όχι η γαλλική αστυνομία…

tumblr_nfwpjqwu5b1sgoly1o1_1280

Παρίσι, μετρό, δεκαετία 1960. Φωτογραφία: Lewis Morley.

Μα τι είναι λοιπόν το Παρίσι;

Ο ρομαντικός τού «Αχ, αιώνιο Παρίσι» το θέλει κέντρο των μουσών, καλλιτεχνική εστία, σύνθεση σε γκρίζο. Ο ρεαλιστής γλεντζές το βλέπει τόπο ελευθερίας και διασκέδασης και ο διανοούμενος παράδεισο πνευματικών συναντήσεων. Στην πραγματικότητα το Παρίσι δεν είναι τίποτε από αυτά.

Δεν είναι σύνθεση, δεν είναι αφαίρεση. Ούτε καν «είναι» το Παρίσι. Δεν κατακτιέται το Παρίσι, ούτε ορίζεται.

Ίσως ο έλληνας επισκέπτης του Sacre Coeur να μην μπόρεσε να το καταλάβει αυτό, ίσως γι’ αυτόν η πόλη να είναι κάτι πολύ θετικό και συγκεκριμένο. Το ότι θα διαφωνούσαμε δεν θα ‘πρεπε να παραξενέψει. Μια διαφωνία μεταξύ Ελλήνων δεν είναι κάτι ασυνήθιστο. Όμως όποιος κάθισε στις όχθες του Σηκουάνα όταν η κίνηση στους δρόμους αρχίζει να αραιώνει, όποιος ήπιε μπύρα μαζί με τον μπάρμαν σε κάποιο από τα πολυάριθμα café, συζητώντας οτιδήποτε ώσπου να σταματήσει η βροχή, όποιος προσπάθησε (ή έμαθε) εκεί κάτω να «φτιάξει τη ματιά του», θα συμφωνήσει μαζί μου: το Παρίσι είναι κάτι «άλλο»…

Αφήνοντας τη Γαλλία δεν είχα την αίσθηση ότι αποχωρίζομαι κάτι αγαπημένο. Περισσότερο είχα την αίσθηση ότι πάω να συναντήσω κάτι αγαπημένο. Στην κουπαστή του πλοίου, που έχοντας περάσει τα ανήσυχα νερά της Μασσαλίας και της Γένοβας έμπαινε τώρα «στη δικιά μας τη θάλασσα», την ηρεμότατη, εξηγούσα στους φίλους ξένους που έρχονταν να επισκεφθούν την Ελλάδα δείχνοντάς τους με καμάρι τα ακρογιάλια μας:

— Βλέπετε, έτσι είναι σε μας…

Δεν είχα ξεχάσει το Παρίσι, το Παρίσι δεν ήταν παρελθόν, το Παρίσι ήταν μέσα μου, ήμουν κι εγώ λίγο το Παρίσι. Θυμήθηκα τον στίχο που είχε αλλάξει λίγο ένας φίλος: «Ήδη θα κατάλαβες τι σημαίνουν τα Παρίσια» είχε πει.

Ήμουν, αυτό που λεν, λίγο συγκινημένος…

* * *

Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Ελλάδα τον Νοέμβριο του 1963. Το εντόπισε στο αρχείο του ο Γιώργος Ζεβελάκης και το δημοσιεύουμε σήμερα, που το Παρίσι είναι επίκαιρο — αν και το Παρίσι είναι πάντα επίκαιρο.

Ο Κοσμάς Ψυχοπαίδης (1944-2004) γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε πολιτικές επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο της Φρανκφούρτης, απ’ όπου έλαβε και το διδακτορικό του δίπλωμα. Δίδαξε στα Πανεπιστήμια της Φρανκφούρτης και του Gottingen του οποίου υπήρξε υφηγητής (Habilitation) και μόνιμος καθηγητής. Διετέλεσε καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο (1981-1987) και, εν συνεχεία, στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (1988-2004). Συμμετείχε στη σύνταξη του περιοδικού Αξιολογικά. Έφυγε από καρδιακή προσβολή στην Αθήνα, στις 13 Δεκεμβρίου 2004, κατά τη διάρκεια παρουσίασης βιβλίου.

Πηγή: ΒιβλιοΝΕΤ

* * *

Παράρτημα: ένας αμερικανός στο Παρίσι

Τον Μάιο του 1960, από τις 8 μέχρι τις 12 του μήνα, ο Charles W. Cushman από το Σαν Φρανσίσκο βρέθηκε στο Παρίσι και το φωτογράφισε. Έχει ενδιαφέρον, αφού διαβάσαμε το κείμενο του Ψυχοπαίδη, να δούμε τις φωτογραφίες ενός τουρίστα και ερασιτέχνη φωτογράφου: