zougla: «Είναι άραγε λογοτεχνία τα τραγούδια μου;»

—Το φαινόμενο Μπομπ Ντύλαν—

Oι εκδόσεις Μεταίχμιο αγαπούν τον Μπομπ Ντύλαν, και χάρηκαν πολύ τη βράβευσή του με το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Μάλιστα φρόντισαν να μεταφραστεί η ομιλία που ο Ντύλαν έστειλε να διαβαστεί στην τελετή της απονομής στη Σουηδική Ακαδημία και εκφωνήθηκε από την πρέσβειρα των ΗΠΑ στη Σουηδία, Azita Raji, την οποία ακολούθως τύπωσαν σε φυλλάδιο, μαζί με τους στίχους από το τραγούδι του Ντύλαν που ερμήνευσε η Πάτι Σμιθ στην τελετή απονομής του βραβείου Νόμπελ, στις 10 Δεκεμβρίου 2016 — και τα δύο μεταφρασμένα από τον Γιώργο-Ίκαρου Μπαμπασάκη. Το φυλλάδιο διανέμεται δωρεάν στο βιβλιοπωλείο τους στην Αθήνα, στον Πολυχώρο Μεταίχμιο (Ιπποκράτους 118). Μπορείτε να διαβάσετε το υλικό του φυλλαδίου, εδώ, πιο κάτω, και ευχαριστούμε πολύ τις εκδόσεις Μεταίχμιο που μας το διέθεσαν.

Παράλληλα, πριν από δύο εβδομάδες κυκλοφόρησε το βιβλίο του Γιώργου-Ίκαρου Μπαμπασάκη, στον οποίο και απευθύναμε τρεις ερωτήσεις σχετικά με «Το φαινόμενο Bob Dylan», όπως τιτλοφορείται το έργο, το οποίο κοσμούν φωτογραφίες της Μαρίλης Ζάρκου.

Σελίδες: 192
Ημερομηνία έκδοσης: 05/12/2016

Ρωτήσαμε τον Γιώργο-Ικαρο για το βιβλίο και μας απάντησε:

Τι καινούργιο σηματοδοτεί η επιλογή του Ντύλαν για το Νόμπελ Λογοτεχνίας;

Αν και ο Ντύλαν δεν ήταν αουτσάιντερ στα Νόμπελ Λογοτεχνίας, πολύ λιγότερο από τον Μοντιανό, φέρ᾽ ειπείν, η επιλογή του κατέπληξε πολλούς, κυρίως γιατί δεν πρόκειται επισήμως για συγγραφέα. Αλλά και γιατί θεωρείται ροκ σταρ — κάτι που δεν είναι, βεβαίως. Ή δεν είναι μόνον αυτό, δεν είναι μόνο ένας θρύλος του ροκ. Η επιλογή του Ντύλαν είναι μια ακόμα ευκαιρία να ξανασκεφτούμε τα όρια της λογοτεχνίας, να ξανασκεφτούμε τι σημαίνει να πλάθεις κόσμους με τις λέξεις σου, τι σημαίνει να δίνεις υπόσταση, καλλιτεχνική υπόσταση, σε πράγματα αφανέρωτα και ανείπωτα έως την στιγμή που αρχίζεις να καταπιάνεσαι μαζί τους. Πάντως, για μένα και για πολλούς της γενιάς μου, αλλά και της προηγούμενης γενιάς, το ότι τιμάται ο Ντύλαν με το Νόμπελ είναι κάτι πέρα από τις διαμάχες για το εάν έπρεπε να τιμηθεί ή όχι ένας τραγουδοποιός, είναι κάτι σαν η Εκδίκηση του Καλού, μια δικαίωση που την πήραμε πολύ προσωπικά, ένα γλέντι.

Πώς θα συνόψιζες το «Φαινόμενο Dylan»; Γιατί ξεχωρίζεις τον Ντύλαν από όλους τους ροκ σταρ;

Επιμένω ότι ο Ντύλαν δεν είναι ροκ σταρ. Είναι ένας σπουδαίος καλλιτέχνης που εκφράστηκε, κάποτε, και μέσα από ροκ σχήματα και μορφές. Είναι ένα χωνευτήρι και ένα εργαστήριο στο οποίο δημιουργούνται τρόποι κατανόησης του κόσμου, του χρόνου, του έρωτα, της φιλίας. Επίσης, ο Ντύλαν μάς μαθαίνει πώς να επιβιώνουμε μέσα σε συνθήκες ταχύτατης, ραγδαίας παρέλευσης του χρόνου, πώς να λέμε κάτι παλιό με καινούργιο τρόπο και κάτι καινούργιο με παλιό τρόπο — έναν παλιό τρόπο που γίνεται, ακριβώς, καινούργιος μέσα από την επαναφορά του στο προσκήνιο ύστερα από είκοσι και τριάντα χρόνια. Αυτό είναι το φαινόμενο Ντύλαν: η διαλεκτική παρελθόντος/ παρόντος/ μέλλοντος, η αφοσίωση στις προσηλώσεις, το να κάνεις προσευχή της Τέχνη και τέχνη την Προσευχή.

Λες ότι είναι «η φωνή των καιρών μας». Γιατί;

Γιατί εξέφρασε όσο κανένας άλλος τους καιρούς μας. Εξέφρασε το πάθος μιας γενιάς για πολύπτυχη, πολυπρισματική, πολύτροπη ζωή. Εξέφρασε όλο εκείνο το λεγόμενο movement της γιορτινής και παθιασμένης Δεκαετίας του Εξήντα, όπως το εξέφρασαν στον κινηματογράφο ο Ζαν-Λυκ Γκοντάρ και ο Νίκολας Ρεγκ, όπως το εξέφρασαν στη λογοτεχνία ο Νόρμαν Μέιλερ και ο Τόμας Πίντσον, όπως το εξέφρασαν στη μουσική, πέρα από τον Ντύλαν, ο Νιλ Γιανγκ και ο Βαν Μόρισον. Ένα πάθος που δεν έγινε ολέθριο, που δεν γύρισε σε αυτοκαταστροφή. Όλοι αυτοί οι δημιουργοί ζούνε ακόμη — και ξέρουμε μέσα από τι καμίνια πέρασαν.

* * *

Ο λόγος του Bob Dylan στην τελετή απονομής του Νόμπελ Λογοτεχνίας 2016

(εκφωνήθηκε από την Azita Raji, πρέσβειρα των ΗΠΑ στη Σουηδία)

—Μετάφραση: Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης | Φωτογραφίες: Μαρίλη Ζάρκου—

Καλησπέρα, σε όλες και σε όλους.

Στέλνω τους πιο θερμούς χαιρετισμούς μου στα Μέλη της Σουηδικής Ακαδημίας και σε όλους τους διακεκριμένους καλεσμένους που παρευρίσκονται απόψε στην τελετή. Λυπάμαι που δεν μπορώ να είμαι κοντά σας αυτοπροσώπως, αλλά θα ξέρετε, σας παρακαλώ, ότι είμαι μαζί σας νοερά και αισθάνομαι μεγάλη τιμή για ένα τόσο έμπλεο κύρους βραβείο. Ποτέ μου δεν θα μπορούσα να διανοηθώ ότι θα τιμηθώ με το Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας. Από νεαρή ηλικία, διάβαζα πολύ και ρουφούσα τα έργα εκείνων που θεωρήθηκαν άξιοι για μια τέτοια τιμή: του Κίπλινγκ, του Σω, του Τόμας Μαν, της Περλ Μπακ, του Αλμπέρ Καμύ, του Χέμινγουεϊ. Αυτοί οι γίγαντες της λογοτεχνίας, που τα έργα τους διδάσκονται στα σχολεία, φιλοξενούνται στις βιβλιοθήκες σ’ όλο τον κόσμο, και συζητιούνται με σεβασμό, μου έκαναν ανέκαθεν βαθύτατη εντύπωση. Το ότι τώρα ανήκω κι εγώ στον κατάλογο με τα ονόματα αυτά είναι κάτι που στ’ αλήθεια αδυνατούν να το εκφράσουν οι λέξεις.

Δεν ξέρω αν αυτοί οι συγγραφείς είχαν διανοηθεί ποτέ ότι θα τιμηθούν με το Νόμπελ, αλλά υποθέτω ότι κάθε ένας που γράφει ένα μυθιστόρημα, ή ένα ποίημα, ή ένα θεατρικό έργο σε κάποιο μέρος του κόσμου ίσως περιθάλπει κάπου βαθιά μέσα του αυτό το κρυφό όνειρο. Ίσως τόσο βαθιά, ώστε δεν ξέρει καν ότι σαλεύει εντός του.

Εάν μου είχαν πει ότι θα είχα την παραμικρή ευκαιρία να αποσπάσω το Νόμπελ, θα σκεφτόμουν ότι ήταν σαν να μου λένε ότι θα πάω να βαδίσω στο φεγγάρι. Μάλιστα, τη χρονιά που γεννήθηκα και τα αμέσως επόμενα χρόνια, δεν υπήρχε κανένας στον κόσμο που θεωρήθηκε άξιος να κερδίσει το Νόμπελ Λογοτεχνίας. Αναγνωρίζω, λοιπόν, ότι βρίσκομαι σε μια πολύ σπάνια παρέα, αν μη τι άλλο.

Ήμουν σε περιοδεία όταν έμαθα αυτό το εκπληκτικό νέο, και χρειάστηκα κάμποσα λεπτά να το χωνέψω. Πήρα να σκέφτομαι τον Ουίλιαμ Σαίξπηρ, αυτή τη μεγάλη λογοτεχνική φυσιογνωμία. Θα έλεγα ότι θεωρούσε τον εαυτό του δραματουργό. Η σκέψη ότι έγραφε λογοτεχνία δεν του περνούσε από τον νου. Οι λέξεις του γράφονταν για να παιχτούν στο παλκοσένικο. Για να μιληθούν κι όχι για να διαβαστούν. Όταν έγραφε τον Άμλετ, είμαι σίγουρος ότι σκεφτόταν ένα σωρό διαφορετικά πράγματα: Ποιοι είναι οι κατάλληλοι ηθοποιοί για τους ρόλους; Πώς πρέπει να σκηνοθετηθεί το έργο; Πρέπει στ’ αλήθεια να διαδραματίζονται τα πάντα στη Δανία; Το δημιουργικό του όραμα και οι βλέψεις του βρίσκονταν, το δίχως άλλο, στο κέντρο του νου του, αλλά υπήρχαν επίσης κι άλλα πιεστικά πεζά ζητήματα που όφειλε να αντιμετωπίσει. Εξασφαλίσαμε τη χρηματοδότηση; Έχουμε καλές θέσεις για τους πάτρονές μου; Πού θα βρω ανθρώπινο κρανίο; Στοιχηματίζω ότι το πιο μακρινό θέμα στο μυαλό του Σαίξπηρ ήταν το ερώτημα: Μα πρόκειται για λογοτεχνία;

Όταν άρχισα να γράφω τραγούδια στην εφηβεία μου, ακόμα κι όταν άρχισα ν’ αποκτώ κάποια καλή φήμη για τις ικανότητές μου, δεν είχα μεγαλύτερες φιλοδοξίες πέρα από το να ακούγονται στα καφενεία και στα μπαρ, ίσως αργότερα και σε μέρη όπως το Carnegie Hall και το London Palladium. Αν έκανα πιο μεγάλα όνειρα, αυτά θα ήταν το να ηχογραφήσω κάναν δίσκο και μετά ν᾽ ακούω τα τραγούδια μου στο ραδιόφωνο. Αυτό ήταν αληθινά το μεγάλο βραβείο που είχα κατά νου. Το να ηχογραφείς δίσκους και ν’ ακούς τα τραγούδια σου στο ραδιόφωνο σήμαινε ότι πιάνεις ένα μεγάλο ακροατήριο και μπορείς να συνεχίσεις να κάνεις αυτό που άρχισες.

Το λοιπόν, κάνω ακόμη αυτό που άρχισα να κάνω, και το κάνω εδώ και πολύ καιρό. Έχω ηχογραφήσει δεκάδες δίσκους και έχω παίξει σε χιλιάδες συναυλίες σε όλο τον κόσμο. Αλλά τα τραγούδια μου είναι το ζωτικό κέντρο σχεδόν όλων όσα κάνω. Ως φαίνεται, έχουν βρει μια θέση στη ζωή πολλών ανθρώπων σε πολλούς διαφορετικούς πολιτισμούς, και είμαι ευγνώμων γι’ αυτό. Οφείλω, μολαταύτα, να πω κάτι. Έχω παίξει σε κοινό πενήντα χιλιάδων, έχω παίξει και σε κοινό μόλις πενήντα ανθρώπων. Και σας διαβεβαιώ ότι είναι πιο δύσκολο να παίζεις για μόλις πενήντα. Οι πενήντα χιλιάδες είναι σαν ένα και μόνο πρόσωπο. Οι μόλις πενήντα, όχι. Κάθε ένας έχει μια διακριτή, ξεχωριστή προσωπικότητα, μια δική του ταυτότητα, είναι ένα σύμπαν από μόνος του. Μπορεί να συλλάβει τα πράγματα πιο καθαρά. Δοκιμάζεται έτσι η εντιμότητά σου και το πώς δένεται με το βάθος του ταλέντου σου. Το γεγονός ότι η Επιτροπή του Νόμπελ είναι τόσο ολιγομελής το εκτιμώ αφάνταστα.

Αλλά όπως και ο Σαίξπηρ, με απασχολούν κι εμένα τόσο οι δημιουργικές μου αναζητήσεις όσο και τα πεζά ζητήματα της ζωής. Ποιοι είναι οι καλύτεροι μουσικοί γι᾽ αυτά τα τραγούδια; Ηχογραφώ στο κατάλληλο στούντιο; Είναι στον τόνο που του ταιριάζει αυτό το τραγούδι; Κάποια πράγματα δεν αλλάζουν, κι ας έχουν περάσει τετρακόσια χρόνια.

Ούτε μια στιγμή στη ζωή μου δεν είχα τον χρόνο να αναρωτηθώ: Είναι άραγε λογοτεχνία τα τραγούδια μου;

Ευχαριστώ, λοιπόν, απ᾽ την καρδιά μου τη Σουηδική Ακαδημία, τόσο για το ότι τα μέλη της διέθεσαν χρόνο για να καταπιαστούν μ᾽ αυτό το ερώτημα, όσο και γιατί, τελικά, έδωσαν μια τόσο θαυμάσια απάντηση.

Τις καλύτερες ευχές μου σε όλους σας,

Bob Dylan

* * *

A Hard Rain’s A-Gonna Fall

[Άγρια βροχή θα πέσει]

Τραγούδι του Bob Dylan που ερμήνευσε η Patti Smith στην τελετή απονομής του βραβείου Νόμπελ, στις 10 Δεκεμβρίου 2016.

Ω πού ήσουνα, γαλανομάτη γιε μου, μοσχαναθρεμμένε;
Ω πού ήσουνα, μικρέ μου γιε αγαπημένε;
Σκαρφάλωσα σε δώδεκα βουνών μ’ ομίχλη τις πλαγιές
Βάδισα και σύρθηκα σ’ έξι άγριες δημοσιές
Βρέθηκα χαμένος σ’ εφτά δάση θλιβερά
Και σε δώδεκα ωκεανών ξανοίχτηκα τα μαύρα τα νερά
Κι έκανα δέκα χιλιάδες μίλια γυρνώντας σ’ ένα κοιμητήρι
Και μια άγρια, ναι, μια άγρια, μια άγρια
Ω, μια άγρια, σου λέω μια άγρια, μια άγρια βροχή θα πέσει
Ω, και τι είδες, γαλανομάτη γιε μου, μοσχαναθρεμμένε;
Ω, και τι είδες, μικρέ μου γιε αγαπημένε;
Είδα ένα νεογέννητο παιδί, κι ολόγυρά του λύκοι άγριοι πολλοί
Είδα μια δημοσιά ν’ αστράφτει από διαμάντια
Και πάνω της ούτε ψυχή

Είδα αίμα να στάζει από ένα κατάμαυρο κλαδί
Είδα μια κάμαρα με άντρες που ματωμένα κρατούσανε σφυριά

Είδα μια σκάλα άσπρη να ’χει πνιγεί μες στα νερά

Δέκα χιλιάδες είδα ομιλητές κι είχαν γλώσσες ραγισμένες
Είδα σε χέρια μικρών παιδιών σπαθιά και όπλα

Και σημαίες πυρπολημένες

Και μια άγρια, ναι, μια άγρια, μια άγρια
Ω, μια άγρια, σου λέω μια άγρια, μια άγρια βροχή θα πέσει
Και τι άκουσες, γαλανομάτη γιε μου, μοσχαναθρεμμένε;
Ω, και τι άκουσες, μικρέ μου γιε αγαπημένε;
Άκουσα τον κεραυνό να πέφτει, και πριν μια τρομερή βροντή
Άκουσα ένα κύμα να βρυχάται, να θέλει να πνίξει όλη τη γη
Άκουσα εκατό τυμπανιστές τα τύμπανα να χτυπάνε δυνατά

Άκουσα χίλιους να ψιθυρίζουν και κανείς να μην ακούει προσεκτικά
Άκουσα έναν της πείνας να πεθαίνει και πολλούς να γελάνε βροντερά
Άκουσα το τραγούδι ενός ποιητή που πέθανε
Σαν το σκυλί στ’ αμπέλι
Άκουσα έναν παλιάτσο σε μιαν αλέα να κλαίει
Και κανείς να μην τον θέλει
Και μια άγρια, ναι, μια άγρια, μια άγρια
Ω, μια άγρια, σου λέω μια άγρια, μια άγρια βροχή θα πέσει
Και ποιον συνάντησες, γαλανομάτη γιε μου, μοσχαναθρεμμένε;

Ω, ποιον συνάντησες, μικρέ μου γιε αγαπημένε;
Συνάντησα ένα παιδί μικρό πλάι σ’ ένα άλογο νεκρό
Συνάντησα έναν σκύλο μαύρο μ’ έναν άνθρωπο λευκό
Μια νέα γυναίκα συνάντησα που το κορμί της ήταν καυτό
Συνάντησα μια κοπέλα που μου δώρισε ένα ουράνιο τόξο γελαστό
Συνάντησα έναν άντρα που ο έρωτας τον είχε λαβώσει
Συνάντησα κι άλλον ένα που το μίσος τον είχε ματώσει

Και μια άγρια, ναι, μια άγρια, μια άγρια
Ω, μια άγρια, σου λέω μια άγρια, μια άγρια βροχή θα πέσει
Ω, και τι θα κάνεις τώρα, γαλανομάτη γιε μου, μοσχαναθρεμμένε;
Ω, τι θα κάνεις τώρα, μικρέ μου γιε αγαπημένε;
Θα βγω απ’ τη δημοσιά προτού πλακώσει η βροχή
Θα χαθώ σε δάση σκοτεινά
Κει που τα χέρια όλων είναι αδειανά
Κει που το σπίτι στην κοιλάδα γίνεται λερή και βάναυση φυλακή
Κει που το δηλητήριο μανιάζει σ’ όλα τα νερά
Κει που του δήμιου το πρόσωπο είναι καλά κρυμμένο
Και που είναι λησμονημένη η ψυχή και το παιδί
Πεθαίνει από την πείνα, το καημένο
Κει που κάθε αριθμός είν’ το μηδέν, και μαύρο το κάθε χρώμα
Και θα το πω και θα το δω και θα το ανασάνω ακόμα
Και θα το ζωγραφίσω στο ψηλό βουνό για να το δούνε όλοι
Και θα πάω στον ωκεανό και θα πνιγώ πολύ μακριά απ’ την πόλη
Αλλά θα ξέρω το τραγούδι πολύ προτού αρχίσει
Το στόμα μου βραχνά για να το τραγουδήσει