zougla: Η Κόρη

karag-laz

Αυτό δεν είναι τραγούδι #874
Dj της ημέρας, η Χριστίνα Παπαβασιλείου

Όταν λέμε κόρη ή νύφη, τι σας έρχεται στο μυαλό; Άσπρα πέπλα και χαρές. Γι αυτό όμως είμαι εγώ εδώ, για να σας το χαλάσω. Θα μιλήσω για τις άλλες κόρες και νύφες, της λαϊκής προφορικής παράδοσης, τις υποχθόνιες που πρωταγωνιστούν στους θρήνους, στα αποκριάτικα δρώμενα ως αναπαράσταση «μαύρης» νύφης και σε άλλες τελετουργίες του κύκλου του ανθρώπινου βίου. Σε τραγούδια που είναι ανίερα-ιερά, γιατί αναφέρονται στα σεξουαλικά ταμπού, σε «παραβατικές» και εξωκοινωνικές και παράλογες συμπεριφορές: εξώγαμες γέννες, βιασμούς, αρπαγές γυναικών, παιδοκτονίες, πατροκτονίες και μητροκτονίες, φόνους ερωτικού πάθους, ζήλειας, φθόνου, τιμής, παράνομους έρωτες, νεκροφιλία, αιμομιξία — ό,τι και να καταφέρετε να βάλετε στο μυαλό σας υπάρχει σε αυτά τα τραγούδια, ακόμα κι αυτά που δεν θα σκεφτόσασταν ποτέ ή που θα σταυροκοπηθείτε και μόνο με την υπόνοια της σκέψης τους, αλλά τραγουδιούνται με θρησκευτική σημασιοδότηση και λατρευτική επιτέλεση στο πλαίσιο των χριστιανικών γιορτών και σε παράλληλες με τις χριστιανικές τελετουργικές δράσεις. Εγώ θα πιάσω μόνο τα «ελαφρώς» θανατερά.

Το 15Αύγουστο, στη Βλάστη Κοζάνης, χορεύουν χωρίς συνοδεία μουσικών οργάνων, με τη συμμετοχή όλης της κοινότητας, την ιερή κοιμώμενη κόρη, τιμώντας τόσο την χριστιανική όσο και την προ-χριστιανική, συμβολική επίσης, την υποχθόνια, λέγοντας στους στίχους του τραγουδιού ότι κυλιέται μέσα στα λουλούδια, καταγής, η αναγεννώμενη κόρη της προφορικής θρησκευτικής και λατρευτικής παράδοσης, αυτής που περιοδικά, εποχικά επιτελεί το χθόνιο ύπνο-θάνατό της χάριν της αναβλάστησης, της ευκαρπίας, της ευγονίας. Όπως στην Θεσσαλία οι Λαζαρίνες, ως εν δυνάμει υποψήφιες νύφες, τραγουδούν το Πάσχα την Μαρουδιά, που περιγράφει μια κόρη μέσα σε υπόγειο χώρο η οποία σκάβει όχι με κάποιο τσαπί αλλά με τα χέρια και τα νύχια της, να βγάλει ασημόχωμα, για να θαφτεί, να πραγματοποιήσει κάθοδο στα έγκατα της γης. Η χθόνια Μαριόλα στο ηπειρώτικο μοιρολόι πάλι στις 15 Αυγούστου καλείται κι εδώ να κάνει τα χέρια της τσαπιά προκειμένου να πραγματοποιήσει μαγικά την ετήσια άνοδό της από τον κάτω στον απάνω κόσμο. Η αναφορά στο «ν΄αγναντέψει αντίπερα πώς τρώνε και πώς πίνουν» δηλώνει το τελετουργικό πλαίσιο στο οποίο καλείται να συμμετέχει ως ιερή συνδαιτυμόνας.

Σήκω, Μαριόλα μ’, απ’ τη γη κι από το μαύρο χώμα, ψυχή, καρδούλα μου. -Με τι χεράκια η μαύρη να σ’κωθώ, χεράκια ν’ ακουμπήσω, ψυχή, καρδούλα μου. -Κάμε τα νύχια σου τσαπιά, τις απαλάμες φτυάρια, ψυχή, καρδούλα μου. -Ρίξε το χώμα από μεριά, τις πέτρες ‘πο την άλλη, κι έβγα, Μαριόλα μ’, να σε ιδώ, κι άπλωσε το χεράκι σου και πιάσε το δικό μου. Το μνήμα μ’ εχορτάριασε κι έλα να βοτανίσεις, να χύσεις μαύρα δάκρυα, ίσως και μ’ αναστήσεις.

Στο τραγούδι της Δέσπως, η φωνή που βγάζει η υποχθόνια κόρη από τον κάτω κόσμο —εδώ ως μάνα— παραγγέλλει να «παραχώσουν» και το παιδί της που «δεν μερώνει», γιατί ακόμα και οι πλούσιοι, θρεπτικοί καρποί της μηλιάς και της κυδωνιάς δεν αρκούν για να το θρέψουν. Αδιανόητο για μια θνητή μάνα, εδώ όμως φαίνεται να φέρει αναβλαστική συμβολική αξία, ότι δηλαδή το παιδί θα αναγεννηθεί μαζί με τη μάνα ως ο σπόρος μέσα στο χώμα, αφού η βλάστηση (μηλιά και κυδωνιά) στον απάνω κόσμο δεν είναι επαρκής να το θρέψει και να το παρηγορήσει.

Η Αναστασά στην Πελοπόννησο ανακαλείται να ξυπνήσει από έναν ύπνο-θάνατο, ως χθόνια, θεϊκή πλην αναστάσιμη, όπως στο ακριτικό τραγούδι το οποίο ο Ν. Πολίτης τιτλοφορεί «Αχιλλεύς και Πενθεσίλεια», που παραπέμπει στο σχετικό αρχαίο μύθο και σε νεκροφιλία,

κι ο γρίβας ήταν πονηρός πολύ πονηρεμένος
κι έσκαψε με τα νύχια του και με τα πέταλά του
και βγήκε η κόρη μελαψή και βγήκε η κόρη μαύρη
σταυρό κρατεί στα χέρια της βαγγέλιο στην ποδιά της
ούλοι φιλιούνε το σταυρό ούλοι τ’ άγιο βαγγέλιο
φιλώ και ’γώ τη μελαψή στα μάτια και στα φρύδια

Κι επειδή μάλλον σας μαύρισα την ψυχή κι είστε έτοιμοι να σταματήσετε την ανάγνωση, σταματώ πρώτη εγώ, χαρίζοντάς σας ένα τραγούδι, συχωρέστε με, αλλά θα είναι ανάλογο του παραπάνω κειμένου.

* * *

Κάθε βράδυ, ένας συνεργάτης ή φίλος του dim/art διαλέγει ένα τραγούδι — ή, μάλλον όχι· αυτό δεν είναι τραγούδι, ή δεν είναι μόνο ένα τραγούδι: είναι μια ιστορία για ένα τραγούδι. Στείλτε μας κι εσείς ένα τραγούδι που δεν είναι τραγούδι στο dimartblog@gmail.com.