zougla: O e bukura More

Venetian_map_morea

Αυτό δεν είναι τραγούδι #795
Dj της ημέρας, ο Παναγιώτης Πούτος

Ποσειδωνιάταις τοῖς ἐν τῷ Τυρρηνικῷ κόλπῳ
τὸ μὲν ἐξ ἀρχῆς Ἕλλησιν οὖσιν
ἐκβαρβαρῶσθαι Τυρρηνοῖς ἢ Ῥωμαίοις γεγονόσι
καὶ τήν τε φωνὴν μεταβεβληκέναι,
τά τε πολλὰ τῶν ἐπιτηδευμάτων,
ἄγειν δὲ μιάν τινα αὐτοὺς τῶν ἑορτῶν
τῶν Ἑλλήνων ἔτι καὶ νῦν,
ἐν ᾗ συνιόντες ἀναμιμνήσκονται
τῶν ἀρχαίων ὀνομάτων τε καὶ νομίμων,
ἀπολοφυράμενοι πρὸς ἀλλήλους
καὶ δακρύσαντες ἀπέρχονται.
—Aθήναιος—

Στην Patrologia Graeca, στον τόμο 156, σώζεται ο επικήδειος λόγος του αυτοκράτορα Μανουήλ Β’ Παλαιολόγου για τον αδερφό του, δεσπότη του Μυστρά, Θεόδωρο Α’ Παλαιολόγο. Ανάμεσα στους επαίνους αναφέρει την απόφασή του να επιτρέψει την εγκατάσταση δέκα χιλιάδων Ιλλυριών στην Πελοπόννησο (Ιλλυριοί περί μυριάδα αθρόοι μετοικήσαντες άμα παισί και γυναιξί, και ταις ουσίαις και θρέμμασι, τον Ισθμόν κατέλαβον). Ο λαός που αναφέρεται με το αρχαίο όνομα Ιλλυριοί είναι αλβανόφωνοι που έρχονται από την περιοχή της σημερινής Αλβανίας. Σήμερα οι πληθυσμοί αυτοί που ζουν στην Ελλάδα λέγονται Αρβανίτες και στην Ιταλία Arbëreshë.

Οι Ιλλυριοί εκείνοι έστειλαν αντιπροσωπεία στον δεσπότη του Μυστρά ζητώντας να τους επιτρέψει την εγκατάσταση (πρεσβείαν πάνυ λαμπράν […] πέμψαντες […] τουνδόσιμον λαβόντες παρ’ αυτού και εισιέναι και μείναι). Ο Θεόδωρος τους υποδέχτηκε αψηφώντας τις παραινέσεις πολλών που του ζητούσαν να τους διώξει, επειδή φοβούνταν το πλήθος τους καθώς και το ότι τα διαφορετικά τους ήθη θα προκαλούσαν προβλήματα (οι πλείους παρήνουν μηδαμώς αυτούς δέξασθαι, το τε πλήθος δεδιότες και το έθεσιν ετέροις εκείνους ζην υποπτεύοντες αίτιον σκανδάλου γενήσεσθαι). Το αποτέλεσμα ήταν το δεσποτάτο να αποκτήσει μεγάλο και εμπειροπόλεμο στρατό, που βοήθησε στην ανάκτηση εδαφών και στην συλλογή φόρων (κτάται […] στρατιάν τοσαύτην, ουκ άπειρον μεν τραυμάτων, αγαθήν δε τα πολέμια. […] ουκ απεδίδοσαν άπαντα μετά προσθήκης τα ηρπαγμένα; Ου φόρους προσεδίδοσαν;)

Patrologia

Αυτή δεν ήταν η πρώτη είσοδος Αρβανιτών στην Πελοπόννησο. Μερικές δεκαετίες νωρίτερα είχαν εγκατασταθεί πληθυσμοί εκτοπισμένοι από τον Στέφανο Δουσάν. Η άνοδος των Οθωμανών και η επέκταση της αυτοκρατορίας τους τους έφερε σε συνεχή σύγκρουση με τους υπερασπιστές των τελευταίων χριστιανικών κτήσεων και κρατών στην βαλκανική χερσόνησο. Το δεσποτάτο υποτάχθηκε το 1461 και στην Πελοπόννησο απομένουν οι κτήσεις της Βενετίας, που από το 1463 ως το 1479 βρίσκεται σε πόλεμο με την Οθωμανική αυτοκρατορία. Οι Βενετοί από εκείνη την εποχή χρησιμοποιούσανστρατιώτες από τις βαλκανικές τους κτήσεις.

Το 1540 αναγκαστήκαν να παραδώσουν το Ναύπλιο και τη Μονεμβασιά στους Οθωμανούς. Ο Βενετικός στόλος πήρε μαζί στρατιώτες και οικογένειες που ήθελαν να φύγουν και τους εγκατέστησε σε άλλες κτήσεις της. Το 1685 ο Μοροζίνης κατέλαβε εκ νέου την Πελοπόννησο και το 1688 ιδρύθηκε το βασίλειο του Μορέως που οι Οθωμανοί ανακατέλαβαν το 1715. Η κατάλυση της ενετικής κυριαρχίας στην Πελοπόννησο ακολουθήθηκε από νέα έξοδο πληθυσμών που εγκαταστάθηκαν στη νότια Ιταλία, αλλά δεν ξέχασαν ποτέ την πατρίδα τους, την Πελοπόννησο. Στα αλβανόφωνα χωριά της σημερινής Ιταλίας τραγουδιέται ακόμα ένα τραγούδι που φανερώνει τη νοσταλγία τους για το Μοριά και θυμίζει τους Ποσειδωνιάτες του Καβάφη.

Την γλώσσα την ελληνική οι Ποσειδωνιάται
εξέχασαν τόσους αιώνας ανακατευμένοι
με Τυρρηνούς, και με Λατίνους, κι άλλους ξένους.
Το μόνο που τους έμενε προγονικό
ήταν μια ελληνική γιορτή, με τελετές ωραίες,
με λύρες και με αυλούς, με αγώνας και στεφάνους.
Κ’ είχαν συνήθειο προς το τέλος της γιορτής
τα παλαιά τους έθιμα να διηγούνται,
και τα ελληνικά ονόματα να ξαναλένε,
που μόλις πια τα καταλάμβαναν ολίγοι.
Και πάντα μελαγχολικά τελείων’ η γιορτή τους.
Γιατί θυμούνταν που κι αυτοί ήσαν Έλληνες —
Ιταλιώται έναν καιρό κι αυτοί·
και τώρα πώς εξέπεσαν, πώς έγιναν,
να ζουν και να ομιλούν βαρβαρικά
βγαλμένοι — ω συμφορά! — απ’ τον Ελληνισμό.

Ο! e bukura More / çë kur të lashë / më nuk të pashë. / Atje kam u zotin tatën / atje kam u zonjën mëmën / atje kam edhe tim vlla / gjith buljuar mbë në dhe.

(Όμορφε Μοριά / από τότε που σε άφησα δε σε ξανάδα. / Εκεί έχω εγώ τον κύρη πατέρα μου / εκεί έχω εγώ την κυρά μάνα μου / εκεί έχω και τον αδερφό μου, / όλους θαμμένους μες στη γη.)

* * *

Κάθε βράδυ, ένας συνεργάτης ή φίλος του dim/art διαλέγει ένα τραγούδι — ή, μάλλον όχι· αυτό δεν είναι τραγούδι, ή δεν είναι μόνο ένα τραγούδι: είναι μια ιστορία για ένα τραγούδι. Στείλτε μας κι εσείς ένα τραγούδι που δεν είναι τραγούδι στο dimartblog@gmail.com.